De Tijdspiegel. Jaargang 6

[p. 203]

Letterkunde.

Christelijke letterkunde.

De waarheid in het leven. Verhalen van Victor Strausz. Naar het Hoogduitsch. Twee deelen. Arnhem, H.B. Breijer. 1848.

Het Christendom in strijd met de wereld, de wereld overwinnend: ziedaar de inhoud van het boek, hierboven vermeld. Welke wereld? Het dagelijksche leven, met zijn hoogten en laagten, met zijn' glans en zijn' jammer, met zijn woelen en zwoegen, met zijn lijden en wanhopige pogingen om het te genezen. De schrijver leidt u met een talent, dat niet uitstekend is, maar boven dat van gewone boekenmakers en romanfabriekanten ver genoeg verheven, rond door den doolhof van het werkelijke leven. Den boer in zijn ruw ongeloof, den hebzuchtige in zijn' maminonsdienst, den eerzuchtige in zijne tweegevechten, den echtbreker in de strikken der zonde, den communist in de netten van sophistische redeneringen en utopische luchtkasteelen, - den mensch, lijdend en zwoegend, strijdend en vallend, wijkend en pal staande, verdeeld met zichzelven en met zijn' God, vijand van zijn' naaste: geluk zoekend, met den dorst van den verdwaalde in de woestenij, naar verzadiging hunkerend als Tantalus, maar versmachtend als Ismaël, totdat een engel, zich hullend in de vriendelijke gedaante van gade of vriend, of zich aamneldend als bittere ramp en hartverscheurende smart, wijst op de bron, die achttien eeuwen reeds laafde, verkwikte millioenen reizigers naar de eeuwigheid, en nóg zich aanbiedt aan het oog, dat zich voor haar niet sluit: het Christendom.

Het Christendom, toovermagt, die de nieuwe geschiedenis beheerscht, die, miskend door de wereld, de wereld hervormt, die nieuw blijft onder al het oude en oud onder al het nieuwe, het Christendom, de steenrots, der ergernis voor velen, der vastigheid voor ontelbaren, het Christendom, miskend door wie het lafenis biedt, gehoond door zijn verdedigers, vertreden door zijn kinderen, van vorm verwisselend telkens, van wezen veranderend nooit!

Welke vorm is die des schrijvers? De meest tegenovergestelde van zijn' naamgenoot David Friedrich: het is het oude regtzinnige stelsel, in al zijn gestrengheid, met een' Anstrich van pietismus: dat stelsel is het onze niet, wij erkennen het openlijk; maar haasten ons er bij te voegen, dat in de hitte van den strijd menigmaal de eeuwig blijvende kern onder de verouderde schors wordt voorbijgezien; haasten ons er bij te voegen, dat wij dát Christendom (omdat 't Christendom is) verre, verre verkiezen boven 't heidensche onchristendom, dat

[p. 204]

tot on-godsdienst ontaardt, en dat wij bij den strijd van beginselen, in onze eeuw gestreden en nóg te voeren, geen' oogenblik aarzelen, de broederhand te reiken aan den man, die Christus onder anderen vorm dient dan wij, hoezeer we ons anders, wordt de strijd op Christelijken bodem gevoerd, ons in gemoede verpligt rekenen, ons in eerlijken kamp met die rigting te meten. Wat haar eigenaardig is en ook in dit werk vooral op den voorgrond staat, is de absolute tegenstelling van Christendom en wereld, eene tegenstelling, onzes inziens niet meer zóó uitsluitend als in de eerste eeuwen der Christelijke jaartelling. Er zijn animae naturaliter Christianae, en het Christendom heeft als een zuurdeesem de menschheid reeds eenigzins doortrokken: zijn invloed bestaat, ook waar wij dien voorbijzien, ook bij wie dien invloed loochenen en bestrijden. De boom, onder wiens schaduwen geslachten na geslachten ruste en verkwikking vonden, heeft bij zijne takken ook wortelen, die onzigtbaar, maar verre zich uitstrekken en wier woelen onder den grond ge niet moogt verwarren met 't wroeten van 't ongedierte in de molshoopen der zonde. - Hervorming wil de rigting van Strausz, geene ontwikkeling: wij stemmen 't toe, ten deele, als hij niet voorbijziet, dat 't Godsbeeld in spijt van zijn verduistering niet is uitgewischt; - wedergeboorte eischt zij, meer dan opvoeding: wij erkennen haar regt, mits ze niet altijd geboorteweeën van verbrijzelde harten vordert; schuldvergiffenis predikt zij, en wij neigen de ooren tot hare prediking, mits ze ons niet ontstrijde, dat ook van andere zijden het Christendom zich aanbeveelt en door menigeen van andere zijden bij voorkeur aangegrepen wordt, en-aangegrepen mag worden. Wij hebben vrede met zulk eene Christusprediking, vooral wen ze met eene vastheid van overtuiging, een' gloed van bezieling, eene warmte van dank wordt aanbevolen, als hier. Maar waarmede wij geen' vrede hebben, is dat de schrijver ons een blik wil doen slaan in: de donkere zijde des levens.

O, we zijn niet van de zoodanigen, die met stomp ongeloof de schouders ophalen over al wat niet gewogen, geteld en gemeten kan worden; we gelooven aan méér dan wat onze oogen zien; we kennen er, die met Alfred meermalen zeiden: ‘Juist dezen zelfden oogenblik heb ik reeds eenmaal in alle zijne bijzonderheden met eene geheel overweldigende tegenwoordigheid in eenen droom beleefd;’ maar toch achten wij 't gewaagd, en méér dan dat, de geesten te doen opdoemen uit de onbekende gewesten, om zondaars te verschrikken; toch achten wij 't vermetel, het magnetismus zulk eene rol te laten spelen, het geheimen van het heden en van 't voorleden te laten ontsluijeren. De wetenschap kent het magnetismus nog te weinig; als hoedanig 't hier wordt ingevoerd, zal 't wel nimmer gekend worden, of - de maatschappij stort in duigen en de mensch verbreekt de perken, hem door zijn' Schepper gesteld: en daarom achten wij 't gevaarlijk, tot bijgeloof en dweeperij verleidend, zóó op de donkere zijde des levens te wijzen. De schrijver laat wel zijn' held, door magnetismus bedrogen en door magnetismus gered, zeggen: ‘Noch als bedrog, als waarheid zal (soll) ons dat donkere, raadselachtige nachtleven der ziel zonder noodzakelijkheid weder ontmoeten. Wie niet als geneesheer of onderzoeker zich daarmede moet inlaten, bemoeije er zich niet mede. In het heldere daglicht der waarheid te leven, haar te belijden, dat is onze ware, en reeds op zich zelve

[p. 205]

eene eindelooze roeping. Buiten deze roeping zal ons altijd het rijk van zelfbedrog en verbeelding, misschien van opzettelijke teleurstelling en leugen verwarren’; maar menig lezer zal bij die woorden reeds te bevooroordeeld zijn, menige verbeelding te veel ontgloeid, menig brein te veel verhit, - dan dat die waarschuwing kan goedmaken wat het geheel bedierf. De Voorzienigheid ontmaskert het kwaad anders dan langs zulke dubbelzinnige wegen, en zij duldt het niet, dat's menschen oog door de nevelen der toekomst boort.

Het geheele werk is ons een verblijdend verschijnsel. Drage 't vrucht, ook in dezen mismaakten vorm, - mismaakt, want nooit zagen wij slechter, onverstaanbaarder vertaling, slordiger correctie. Wil de uitgever wat goeds bereiken, wij loven 't, maar hij wende goede middelen aan.

- IJ-