De Tijdspiegel. Jaargang 5

Teekenen des tijds.

I. Mr. Isaac Da Costa, als spreker in de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen.

Timeo Danaos et dona ferentes.
(Ik vrees den Griek, ook daar, waar hij geschenken brengt.)

Wij mogen het onzen lezers als eene zeer interessante merkwaardigheid niet verbergen, dat, gelijk men ons uit de hoofdstad meldde, de heer Da Costa werkelijk op de lijst staat der sprekers in het Eerste Departement der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. - Hier nog langer aan te twijfelen ware ongeoorloofd, daar de kleine gedrukte personaal-lijst inderdaad ook den naam des heeren Da Costa vertoont. - De merkwaardigheid van dit verschijnsel ligt bovenal hierin, dat deze begaafde dichter, en tevens voorstander eener strenge kerkelijke rigting, zich meermalen, zeer onbewimpeld, in het openbaar niet slechts met ronde, prosaïsche, maar met ongemeen scherpe bewoordingen tegen de Maatschappij, niet alleen heeft uitgelaten, maar zeer stellig daar tegen verklaard, en aangetoond of beweerd dat het kleurlooze, het oververlichtende, het flaauwe en onkerkelijke, in de Maatschappij helaas! naar zijne overtuiging aanwezig en ingeworteld, haar als met het brandijzer der verwerping kenteekende; ja, de liberale geest in het onderwijs, door de Maatschappij met ernst en opzet voorgestaan, ontwikkeld en aangemoedigd, is door den heer Da Costa dikwerf zeer vinnig en kennelijk doorgestreken. Velen die 's mans redenen en expectoratiën hebben gehoord, ook in de laatste jaren, zullen zich kunnen herinneren, hoedanig de arme, in het stof vertrapte Maatschappij, als van de welbespraakte lippen des redenaars met eenige banbliksems werd begroet. Nu is alles eensklaps veranderd! In November des jaars 1848 zal de heer

[p. 374]

Da Costa in een der talrijke departementen spreken, en zich daardoor aan de Maatschappij op nieuw aansluiten: dit is zeer verblijdend. Op den voorgrond staat, dat zeker geen der bestuurders van het talrijke departement, die als mannen van smaak en letteren niet onbekend kunnen zijn met de zeer bekende en geprononceerde anti-Maatschappelijke strekking des heeren Da Costa, hem zullen gedrongen of gelokt hebben, of met geweldige drangredenen overgehaald, om, altoos tegen zijne beginselen en tegen zijne overtuiging, te midden eener verwerpelijke Maatschappij op te treden. Zij zouden daardoor aan hunne bijzondere betrekking als voorstanders en bestuurders der afdeeling, aan hunne tijdelijke zorg toevertrouwd, zeer weinig eer bewezen hebben. Veeleer zal de heer Da Costa vermeend hebben, dat, welligt door den loop der omstandigheden, de maatschappij almede hare liberale, ongereformeerde beginselen heeft verzaakt of getemperd, en hij zich dus, zonder bedroevende inconsequentie in zijne eigene alom verkondigde beginselen, daar weder kan aansluiten; want hier bestaat een alternatief, òf de Maatschappij, de dikwerf door den heer Da Costa gehoonde, is tot den heer Da Costa genaderd, òf de heer Da Costa begrijpt thans, dat hijzelf, door de verloochening zijner anti-Nut-Maatschappelijke principes, tot haar kan en mag toetreden, en zich aanbieden, of zich laten uitnoodigen, om te midden van leden eener kleurlooze, zeer liberale, niet Gereformeerde vergadering, het woord te voeren. In allen gevalle is het merkwaardig, dat ook één dergenen, die zoo al niet voor de eerste, dan toch voor de tweede maal het welbekende zevental hielpen voltallig maken, zich schaart aan de zijde van die sprekers, welke, zooals men wel weet, in eenen zeer vrijzinnigen, volstrekt anti-septemviralen geest, gewoon zijn te spreken.

Het ligt in de strekking van de Maatschappij, dat zij zeer verdraagzaam en zachtmoedig is, en ook hare vijanden lief heeft, en gaarne vergeeft, waar men haar met openbare of bedekte wapenen aantast. Eigenlijk vreest de Maatschappij de uitvallen van hare bestrijders niet, maar zij verlangt ook hunne hulp evenmin, en zoude zich schamen, daarom te bedelen, vooral binnen Amsterdam. 't Kan zijn dat alleen de groote nood, om voor dit winter-saizoen voorlezers te vinden, de bestuurders van het Eerste departement gedrongen heeft, om, ten einde raad zijnde, den gewaagden en zeer ongewonen stap te doen, om zelfs den heer Da Costa uit te noodigen; welligt dat wederom de heer Da Costa, uit mededoogen en in het harte getast, niet heeft kunnen weigeren, tegenover zijne beginselen, om ook in het Nut te spreken.

Andere beweegredenen, die den zeer begaafden spreker daartoe zouden bewogen kunnen hebben, behooren tot het gebied der ondenkbare zaken; want dat deze heer op de eene of andere wijze, b.v. door de leden van het Nut een genoegen te doen, eenigen bedenkelijken invloed op de Maatschappij zoude willen trachten uit te oefenen of te verkrijgen, of zich, van lieverlede, als man des volks, als vriend eener (nog niet geheel gereformeerde) verlichting, door hem zeer streng en geweldig afgekeurd, zoude wenschen te doen kennen, om eens later steun bij volks-stemmingen te vinden: zulke vooronderstellingen moeten wij met eene zekere verontwaardiging ter zijde werpen. Hoe dit zij, én het bestuur des Eersten Departements, én de heer Da Costa - wiens zienswijze misschien nu en dan almede aan eenige verandering en wij-

[p. 375]

ziging onderhevig is - beide geven in dezen tijd een schitterend, indrukmakend blijk van echte, verwonderenswaardige liberaliteit, waarover men zich billijkerwijze, algemeen, binnen en buiten de hoofdstad, zeer verheugt - en - vermaakt!

II. Het Handelsblad en Gods Woord.

Het was een stoutmoedige en echt geniale greep van den onbekenden schrijver, om het publiek geheel onverwacht en onvoorbereid de gruwelen en zonden van het Handelsblad onder de oogen te brengen, en het nieuwsblad zonder omwegen te bestrijden en neêr te vellen met Gods Woord: dat wil zeggen: met eenige losse, uit het verband gerukte, links en regts afgeschrevene Bijbelteksten. De Hercules, die hier met zijne knods de Hydra van de Bloemmarkt te Amsterdam heeft verslagen, verdient ten minste onder de halve Goden op den Olympus der suprafijne-orthodoxen geplaatst te worden. Verbeeld u een folio blad, in twee kolommen verdeeld, aan de eene zijde: het Handelsblad zegt: aan de andere zijde: Gods Woord zegt: terwijl nu het Woord Gods de afschuwelijke gezegden van het Handelsblad zal moeten wederleggen. Hoe dit zij, wij zien, om de verschillende rigting, uit den aard der zaak, een courant niet gaarne naast een knorrigen katechizeermeester; ‘dat hokt!’ zoude men kunnen zeggen. - De hoofd- en doodzonde van het Handelsblad staat in verband tot de laatst verloopene kermis. Het Handelsblad had in zijne onschuld, zonder erg, medegedeeld: ‘dat de goede menschen, hier en daar pleizier en pret hadden, dat de Schouwburgen, de Salons, Frascati, enz. wel bezocht waren; dat men vrolijk was; dat de menigte een opgeruimd gelaat vertoonde, en men gerust en onbekommerd de bloemen der vreugde gaarde,’ - dat was de zonde, dat was de misdaad. Het Handelsblad, dat immers veel beter door eenige half afgescheidene en zuur kijkende school- en katechizeermeesters zoude geredigeerd worden, had moeten klagen en tobben en janken over die vreugde, en moeten beweren, dat het misdadige en van God geheel afgeweken volk volstrekt geen pleizier of pret had mogen hebben; dat het zonde en schande was, om bij de straffende tuchtroê des vergramden Gods Israëls, nog eenige afleiding of genot te durven zoeken; het Handelsblad had eene boetrede tegen die goddelooze Schouwburgen, die afzigtelijke Salon's, die verfoeijelijke Frascati's moeten uitdonderen, dan ware het niet noodig geweest, dat door middel van de pers van H. Höveker, à 2½ cent, de vereeniging ter verbreiding der waarheid, had moeten bewijzen, ‘naar Gods Woord,’ dat het Handelsblad ten minste een goddeloos, heidensch blad is. Maar toch, vernuftig, zoo als men zegt, als men geen beter woord weet, is de tegenstelling, waartoe de Heilige Schrift hier ontheiligd en misbruikt wordt; ja, een vernuft dat dan wel niet veel meer dan 2½ cent waardig is! Wilt ge eene proeve, hoedanig de suprafijne Bijbeltolk met het eerbiedwaardige Woord Gods omspringt - welnu, wij zullen u dienen:

[p. 376]

‘Het deftige Frascati wordt soms als het ware belegerd en bestormd.’

‘In het vriendelijke Odeon verdringt zich de vrolijke menigte.’

‘In elke tent, in elk spel, in elke kraam ontwaart men talrijke opgeruimde gezigten.’

‘In den Stads-Schouwburg moet men dagen vooraf plaatsen bespreken, om de voorstellingen zittende bij te wonen.’

Jes. X:3. Wat zult ge doen ten dage der bezoeking en verwoesting? Tot wien zult gij vlieden om hulp? en waar zult gij uwe heerlijkheid laten?

Luc. XIII:24. Strijdt om in te gaan door de enge poort.

Jak. IV:4. Weet gij niet dat de vriendschap der wereld vijandschap Gods is? Zoo wie dan een vriend der wereld wil zijn, wordt tot een vijand Gods gesteld.

Jak. IV:9. Gedraagt u als ellendigen en treurt en weent. Uw lagchen worde veranderd in treuren en uwe blijdschap in bedroefdheid.

Spreuk. XXI:17. Die blijdschap lief heeft zal gebrek lijden.

Psalm I:1. Welgelukzalig is de man, die niet zit in het gestoelte der spotteren.

Wij vragen het u, waarde lezer, waartoe kunnen de menschen, die zeker ‘van nature geneigd zijn om God en hunnen evenmensch te haten,’ met den Bijbel in de hand, al niet komen? Hoe diep kan men den eenvoudigen hemelschen luister van het woord Gods verlagen, om zichzelven te verlagen tot zulk een erbarmelijk spel, tot zulk eene walgelijke toepassing van de door Gods Geest geheiligde spreuken, uit het verband gerukt en bont en wild door en onder elkaâr geworpen? Maar er zijn altijd zekere lieden te vinden, die daar een broodje uit hopen te halen, en voor zulk ontuig is schrijver en uitgever ook al ras gevonden. Het Handelsblad zij intusschen ten ernstigste aanbevolen, als men weder zich waagt te verheugen, omdat de stadgenooten ook eens pleizier hebben, om dan een weinig meer voorzigtigheid te gebruiken, en eerst eene revisie of een proefblad van het nieuwe nommer aan den heer Höveker te zenden, opdat de anonymus-Hercules, die Gods woord zoo voortreffelijk weet toe te passen, als een echt oud-Gereformeerde Censor, het nieuwe nommer nazie en tuchtige, en het booze Handelsblad zich niet verder bezondige!

Ut supra.