De Tijdspiegel. Jaargang 5

[p. 364]

Mengelwerk.

De demonstratie te Batavia in mei 1848.

Met wezenlijk genoegen hebben wij dezer dagen gelezen de beide Bijdragen tot de kennis van den politieken toestand van Neêrlands Indië, van den Hoogleeraar P.J. Veth, en juichen zijne pogingen toe om meer belangstelling in de schoone gewesten die ons sedert geruimen tijd voor algeheel wegzinken bewaard hebben, op te wekken. Te lang toch duurde die laakbare onverschilligheid in het moederland, het dadelijk voordeel, de steun die hunne voortbrengselen aan de behoorlijke rentebetaling gaven, het groot getal schepen dat zij bezig hielden, in één woord het dadelijk materiëel belang was het eenige dat het oog nu en dan derwaarts deed slaan, en als van tijd tot tijd een aardig batig slot van rekening bij het budget gevoegd werd, dan was het den Nederlander duidelijk genoeg dat alles wel ging in de koloniën; of dat alles zoo zoude blijven, of het op duurzamen voet was ingerigt, daarover bekreunde hij zich weinig. Zonderling genoeg; wanneer men nagaat dat hij in het algemeen anders nog al lettende is op zijn wezenlijk voordeel, dan zoude men bijna naar een ander woord dan onverschilligheid moeten zoeken. - Met vreugde zien wij, die eenigen tijd aan die andere zijde der wateren vertoefden, alzoo die eerste teekenen van ontwaken en beloven ons daarvan veel goeds, en noemen het eene eerste schrede tot hoog noodige veranderingen in het staatkundig stelsel voor de koloniën aangenomen; veranderingen, die wij gelooven dat wel verre van ons het bezit te benemen, mede kunnen werken om het te behouden.

Het spreekt van zelve dat wij met veranderingen in het stelsel van bestuur niet anders kunnen bedoelen dan vrijzinnige; het stelsel was dan trouwens ook van dien aard, dat er wel niet veranderd zal kunnen worden, dan in dien geest.

Zoo gevoelende kan het ons derhalve niet dan smarten, wanneer de demonstratie, welke te Batavia in Mei 1848 plaats had, de voor vooruitgang gestemden met huivering voor de gevolgen vervulde, en alzoo een middel werd om het behoud van het bestaande aan te bevelen. Men ga toch na zuivering van al hetgeen overdreven en valsch voorgesteld is na wat zij geweest is. Te regt zondert de Hoogleeraar de opgewondenheid van den heer Ardesch en nog een paar anderen af, van de bedaarde handelwijze der andere heeren, aan wier hoofd wij den heer van Hoevell zullen stellen; te regt wijt de heer Veth het der regering dat die vereeniging haar doel miste. Maar ook toen nog. Heeft niet hunne gematigdheid nog belet, dat er ergerlijke tooneelen plaats hadden? Nu bejammeren het velen, dat die

[p. 365]

demonstratie geschied is, en zoo gaat het; dertig jaren lang houdt de regering een gebrekkig stelsel vol tegen tijdgeest, tegen welbegrepen eigenbelang, en zij verdient geen verwijt, maar de bestuurders die jaren lang zwegen en dulden, worden eindelijk eens een enkelen dag openlijk ongeduldig, en verlangen verbetering, daar zijn zij op eenmaal oproerlingen, of in het oog van zachter oordeelenden minstens onvoorzigtigen. Niet alzoo, ook zoo als die heeft plaats gehad, verheugen wij ons nog over de demonstratie. Jaren lang hebben uwe kinderen, uwe broeders, Nederlanders! aldaar gewacht of er beter voor hen gezorgd zoude worden, en wat hebben zij gewonnen? Niets. Wat denkt gij dat men hier te lande voor hen zou gedaan hebben, zoo zij nog niets hadden gedaan? Ik zal het u zeggen, nòg niets. - Er is derhalve daar gevraagd, waar overal om gevraagd mag worden door mannen, wier opvoeding de overtuiging medebrengt, dat er hier op aarde geene hoogere wezens worden aangetroffen dan menschen. - Zouden zij zonder demonstratie niets gekregen hebben, dan hebben zij niet veel met dezelve in de waagschaal gesteld, en daartegen het voordeel bekomen dat men meer begint te letten op het hun gedaan onregt. Een hunner grieven, het verpligt onderwijs te Delft, het radikaal van Ambtenaar in Europa verleend, is eene barbaarschheid jegens die kinderen, welker ouders niet geldelijk genoeg gezegend zijn om hun die kostbare opvoeding te geven; een toestand waarin het grootste gedeelte verkeert, en die niet dan nijd, afgunst en eindelijk scheuring onder de kleine Europesche bevolking en hare afstammelingen moet ten gevolge hebben; barbaarsch te meer omdat het de ontwikkeling van het onderwijs in Indië als van zelve verstikkende, die op den achtergrond geschoven kinderen, aan hoe langer zoo grooter domheid zoude ten prijs geven. Hadden zij, ouders voor hunne kinderen, geen regt om daarvan herstel te vragen?

Ook verhieven er zich stemmen om in Nederland vertegenwoordigd te worden. Zoo als de zaken zijn, gelooven wij daarvan weinig voordeel voor de kolonie. - Indien er op Java eene talrijke onafhankelijke Europesche bevolking ware, wij zouden hartelijk wenschen naar dien maatregel. - Voorlichting der Staten-Generaal, meer algemeene kennis der koloniale aangelegenheden, gelegenheid voor den deskundigen om zich voor te doen, en voor den talentvollen om voor belangrijke plaatsen, die nu meestal au hasard vervuld worden, in aanmerking te komen, dat en nog veel meer zoude daarvan te wachten zijn; maar nu, de ambtenaren zouden zoo sterk de meerderheid bij de verkiezingen hebben, dat de vertegenwoordiger wel het overgehaald behoud zoude wezen.

Eindelijk zijn wij het met den Hoogleeraar Veth volkomen eens, dat er niets zoo voordeelig zoude werken voor het goede oogmerk dan de vrijheid van drukpers, onder behoorlijk opzigt der wetten tegen laster en logen. Welk nadeel, welk gevaar vreest de regering toch van dien maatregel? Te regt wijst de heer W.F. van Hoevell hier op de Britsche bezittingen; reeds geruimen tijd mogten zij zich in het bezit van dat voorregt verheugen, en men heeft er zich niet over te beklagen gehad; integendeel, de geest is er beter ontwikkeld, en de meerdere regten der Europeanen maakten hen veel meer tevreden; zij gevoelden minder het gemis van den vaderlandschen grond en hervonden ten minste grootendeels in die vreemde gewesten dezelfde instellingen die hen te huis voor onderdrukking en willekeur beschermden. - De proef

[p. 366]

is dus reeds lang genomen en ten voordeele der vrijheid van pers beslist, het is reeds te erg dat wij het gegeven voorbeeld zoo laat volgen. - Zoude men ook misschien vreezen, dat de doldriftige Nederlander iets dat gezond voedsel voor den Britschen kolonist is, door onbezadigd gebruik in gift zoude veranderen?

Maar de bevolking? Wij zeggen het den heer van Hoevell na en weten het bij ondervinding, de Javaan bemoeit zich daar niet mede: wanneer hij daartoe geneigd was, zoude hij er zich dan niet reeds lang mede bemoeid hebben? - Er komen geschriften genoeg uit Europa, de Europeanen hebben reeds lang genoeg boeken van allerlei aard en strekking in het binnenland met zich gevoerd om den Javaan, zoo hij er vatbaar voor was, aan te steken; het geheele verschil zal daarin bestaan of er in Europa dan wel te Batavia gedrukt wordt; want, inconsequent genoeg, de invoer van boeken of tijdschriften is nimmer verboden en nimmer onder opzigt gesteld. - Waarom wordt er dan immer zoo gewezen op den schadelijken invloed, dien zulks op de bevolking zoude hebben? - Wij voor ons gelooven eer dat een klein gedeelte oude ambtenaren, wien, niet van der jeugd af aan gewoon te bevelen, het streelend is om den meester en despoot te spelen, de oorzaak is van die domme volhouding der oude sleur. - Kruipend naar boven, grof, onbeschoft, gemeen naar beneden, dàt was het ware kenmerk der vroegere Oost-Indische ambtenaren. Wij zagen er nog enkele staaltjes van, en tevens den rampzaligen invloed, welken die toestand op den aankomeling had; hoe spoedig alle vuur en zielsadel uitgedoofd en verstikt werd, hoe spoedig hij weder op zijn beurt even nietig, kruipend en aan den anderen kant even grof en onbeschoft werd als zijn meester!

En op de Europesche bevolking? Gij weet het immers zelf, het is reeds lang niet meer het schuim uwer maatschappij dat derwaarts gaat, gij ziet ze immers dagelijks vertrekken, die jongelieden, die energie genoeg bezitten om het overladen Europa te verlaten, en liever het benaauwde vaderland willen ontlasten, dan het door pijniging of door slinksche wegen een plaatsje te ontwringen of te ontfutselen. - Het zijn uwe kinderen, uwe broeders, die gij, omdat zij zoo veraf zijn, niet het minste lief hebt. Ik vraag het uzelf, zit daar geen stof in voor goede ambtenaren, wanneer de geest levendig blijft en men hun gelegenheid geeft van zich te doen onderscheiden anders dan door den chef naar den mond te praten, of mevrouw door een elders opgeraapte anekdote, of kritiek van een harer medeschepselen, in hare doodelijke verveling des avonds een glimlachje af te persen, of enz. enz. Waarom moeten zij, waarlijk tegenwoordig de slechteren niet, verkort worden in hunne regten daar komende? Zij moeten daar bovendien nog altoos bijna alles van het gouvernement hebben, geloof mij, zij zullen zoo brutaal niet worden. Zoude het niet reeds genoeg voordeel wezen, wanneer er slechts dit door verkregen werd, dat domheid of willekeur niet meer in staat was eene onderneming te bemoeijelijken, als die, waardoor de heer W.F. van Hoevell zich zoo verdienstelijk heeft gemaakt voor het vaderland en de kolonie? Wij zijn den wakkeren heer van Hoevell niet alleen veel verpligt voor al hetgeen hij ten behoeve der wetenschap heeft verrigt, maar vooral voor het bewaren van zijn ijver voor het goede ook in die omstandigheden, ook onder die menschen; maar wij zullen niet meer behoeven te spreken in

[p. 367]

Nederland over de voordeelen der drukpersvrijheid; iets anders, wij hebben gezegd in den aanvang van dit opstel dat wij geloofden, dat verandering in het staatkundig stelsel mede zal kunnen werken tot ons behoud dier kolonien. Wij zullen u zeggen waarom. De hooge Regering schermt in hare geweldig lange extracten uit het register der besluiten enz. enz. gestadig met de woorden onbestaanbaarheid met het duurzaam, rustig en voordeelig bezit der Indische gewesten.

Wij gelooven niet dat de vrijheid der drukpers, noch liberaler wijze van bestuur onbestaanbaar zijn met de aangehaalde verlangens; maar wij zijn overtuigd dat vrijheid van drukpers integendeel hinderlijk zal zijn aan handelingen des Indischen bestuurs, die juist onbestaanbaar zijn met het duurzaam, rustig en voordeelig bezit der Indische gewesten. Wilt gij er staaltjes van weten:

1^o. de verschrikkelijke opvoering der pachten, en daaruit voortvloeijende druk der Javanen onder de onbarmhartige Chinezen.

2^o. Men heeft te Soerabaya groote havenwerken aangevangen; de werklieden, aldaar voorhanden, waren niet genoegzaam; op bevel van Batavia in het laatst van 1847 ontvangen, werden alle de omliggende Districten aangeschreven om manschappen naar Sourabaya te zenden; nergens gingen zij vrijwillig, de Javaan verlaat niet gaarne de plaats waar hij zich heeft nedergezet, maar men ontrukte hen met geweld aan hunne woonplaatsen en voerde hen met geweld naar - kan men het anders noemen - den dwangarbeid; die wegliepen werden opgespoord en weder met geweld teruggebragt, niet aan dien arbeid gewoon, mismoedig over het ondervondene was ziekte en dood het noodwendig lot van velen; maar ik wil den schijn niet hebben van in het voordeel van mijne overtuiging te verteederen, den naam van dwingelandij zal toch niemand er aan weigeren.

3^o. De Gouverneur Generaal heeft den vrede gesloten met de Radjas van Beliling en Karang Assim; bij een der artikelen hadden zij zich verbonden de bentings binnen den bepaalden tijd te zullen slechten en er geene nieuwe op te rigten; op den bepaalden tijd waren de ouden niet geslecht; de Gouverneur Generaal heeft voor de naleving geen zorg gedragen; onophoudelijk zijn de Radja's in vredestijd werkzaam geweest aan het oprigten van nieuwe sterkere bentings; de Gouverneur Generaal heeft dat niet van den beginne af aan tegengegaan; onze bezetting van het fort werd in vredestijd zoo vijandelijk behandeld dat niet alleen de bevolking werd bevolen haar geene levensmiddelen te verkoopen, maar de rijksbestuurder zelfs 19 mannen en vrouwen, die toch heimelijk aan onze manschappen verkochten, op weinige schreden afstands van ons fort heeft laten nederhakken. De Gouverneur Generaal heeft twee jaren later eene groote en kostbare tweede expeditie moeten zenden, die niettegenstaande de dapperheid der manschappen geslagen is.

K.