De Tijdspiegel. Jaargang 5

Hoe men boeren moet schilderen.

Ons dorp. Schetsen en teekeningen door Thineus. Tweede vermeerderde druk. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1848.

‘'t Liekt krek, of de schriever van dat buekske dao zelbst 'n boerenminse ist,’ zei mij een gemeenteassessor van een ander ‘ons dorp,’ toen hij mij met ‘schoon dank’ de schetsen en teekeningen van Thineus wederbragt. Ik voor mij dacht, dat 'n boerenminse 't schrieven van zolch 'n buekske wel uit zijn hersens zou laten, maar accepteerde toch gaarne voor en in naam van Thineus 't wèlgemeende compliment over de natuurlijkheid en getrouwheid der schetsen. Inderdaad scholte Derk had gelijk: wie zich in een' dergelijken kring beweegt of bewogen heeft, als hier voor ons afgeteekend wordt, zal met ware ingenomenheid de vrucht gadeslaan van eene gave van opmerken, als weinigen met ‘de Podagristen’ deelen. Dikwijls zweefde ons een glimlach op de lippen, als we zagen, hoe de schrijver boerentoestanden bestudeerd, boerengesprekken beluisterd, boerenharten niet minder dan boerenkeukens doorsnuffeld had. ‘Ons dorp’ is gedaguerreotypeerd, - en toch,

[p. 200]

neen, dat koude, doffe, lijkachtige, die glazige oogen der daguerreotypeportretten dat alles zal u hier niet hinderen; leven en beweging, woelen en draven ziet ge; geen beelden, geen poppen, menschen, handelende, slovende, genietende, worden voor u ten tooneele gevoerd met eene trouw, die der natuur slechts weinig toegeeft.

Maar de roeping der fraaije letteren is niet het leveren van kopijen, - ze moet idealiseren, zegt ge. Met de noodige restrictie zij 't toegestemd; maar onze toestemming verbiedt ons niet, u te vragen, of eene trouwe kopij van menschelijke toestanden en karakters niet ook hare waarde kon hebben; of ze niet zou kunnen medewerken tot bevordering van volks- en menschenheil? Of, zoo de vrees, dat de beantwoording dezer vraag ons te ver zoude afleiden, ons weêrhoudt, we bidden u dan toch, te bedenken, dat der werkelijkheid eene poëtische zijde af te zien, den dichter toch wel niet onwaardig kan zijn. Heeft Frederika Bremer en de schrijfster van ‘Te laat’ geene aanspraak op uwe hulde, omdat zij u niet opvoeren in eene wereld van idealen, - omdat zij geene trotsche luchtkasteelen voor u optrekken? Aan het huiselijke leven, schijnbaar eentoonig, dor-practisch, weten zij punten te ontdekken, waarvan ge 't oog naauw kunt afwenden, die u roeren en heiligen tevens.

Wanneer gij in ‘ons dorp’ onzen dokter ziet worstelen met het lot, offer van vooroordeelen en van zijne eerlijkheid; - wen gij bij eene vrouw en een Zaturdagavond in de pastorij u stillen vrede voelt tegenruischen en 't engelengefluister meent te vernemen bij 't bespieden der echtelingen in den heiligsten stond, waarin zij lagchend en weenend 't hem belijdt, dat zij moeder zal worden, en hij siddert van weelde bij de gedachte aan de vadervreugd, die hem toeft, en ge bij 't zwellen der toonen:

Loof, loof den Heer, mijn ziel met alle krachten

een' traan moet terugdringen, zeg 't mij, is dat geene poëzy? - Wij wijzen u nog (want de zaak gaat ons ter harte) op het hoofdstuk: onze smid. O, 't is doodeenvoudig, 't is iets, dat gij dagelijks met onverschilligen blik voorbijgaat. Een oude smid (denk eens hoe prozaïesch, een smid!) heeft eene kleindochter, die zijne huishouding waarneemt, hem een paar kousen en eene slaapmuts vereert, en kort daarna sterft. Hoe alledaagsch, hoe prozaïesch, niet waar? lees 't, en als gij bij dat paren van mannelijke, forsche kracht aan kinderlijke onschuld de poëzy niet gevoelt, als gij bij 't tafereel van de liefde des grijzen voor zijn één en zijn al, bij die naïve, half-kinderlijke zorg der kleine, bij den vroegen dood der teêre bloem, koud kunt blijven, zullen wij uwe kleiziel beklagen. Maar ge zult 't niet, ge zult den traan voelen opwellen en dien traan u niet schamen; waarom hebt gij dan die poëtische zijde aan het practische leven niet opgemerkt? Heeft de dichter ze er bij verdicht? Waan 't niet: zijn blik is slechts helderder, fijner zijn gevoel. Het dagelijksche leven, dat gij in uwe voorname kortzigtigheid als plat en prozaïesch en dor voorbijgaat is vol van waarachtige poëzy: de eeuwige idéën spiegelen zich ook in toestanden af, die gij uwer aandacht niet waardig keurt.

Om er 't schoon in op te merken, moet ge die toestanden hebben bestudeerd. Dat heeft Thineus gedaan: hij kent den boer in zijn wel en zijn wee, in zijn lust en zijn last, in zijn goed en zijn kwaad: 't laatste verbergt hij evenmin als hij blind is voor het eerste. Gij vindt geene

[p. 201]

Arcadische herders en maanzieke herderinnetjes, maar lange boerenslungels, den pet op één oor, en stevige boerendeerns, met volle wangen en dikke lippen, die zoenen, dat 't klapt, en waarover menig glaasje ‘met zeute’ heenglipt, als 't kermis is. Ge vindt geene landelijke onschuld uit de emeritus-sentimentele school, - den mensch der zonde mist gij hier evenmin als in de stad: slechts zijn de zonden wat minder gepolijst, wat minder elegant, wat meer bij den regten naam genoemd, en dus wat minder aantrekkelijk voor den beschaafden, fatsoenlijken zondaar. De boer spreekt geen Fransch.

Aan de andere zijde wordt het goede in den boer niet voorbijgezien: zijn ijver, zijne gulheid, zijne volgzaamheid, wen ge hem goed aanpakt, worden in het licht gesteld; het goede wordt erkend ook onder den ruwen vorm. De schrijver heeft open' zin voor het menschelijke, hij is geen knijnzer, die voor oefeninghouders schreef: hij heeft er niet tegen, dat de jongelui op marktdag (-avond liever) eens frisch er op losdansen, stampen ze ook wat hard, en zoenen, dat ze er den adem bij verliezen, - mits 't er maar bij blijft, en hij ziet ze er niet over den schouder om aan, dat hun pleizier wat minder verfijnd, maar ook wat minder onnatuurlijk is dan waarmede de stedelingen zich amuseren, die er toch ook al niet te beter om zijn, dat ze minder publiek zoenen en dansen, op zooltjes als postpapier, in plaats van op schoenen met spijkers.

't Boek moet wel eenige overeenkomst hebben met de pastory van Mastland? Veel zelfs, mevrouw, maar niet eene zoodanige, als aan slaafsche navolging kan doen denken. De Mastlander schetste Zuidhollandsche boeren, Thineus Groningers: 't ras is 't zelfde, de familie verschilt nog al. Thineus daarenboven schildert zijn dorp, de Mastlander zich op zijn dorp; bij dezen is de dominé, bij genen het dorp 't middelpunt. Meer objectiviteit bij Thineus, meer subjectiefs bij Koetsveld is een onmiddellijk gevolg; de waarde, die Mastland voor de pastoraal heeft, springt bij ‘ons dorp’ niet zoo duidelijk in het oog, ofschoon wij den brief van den schoolmeester wél ter overweging durven aanbevelen aan wie groote of kleine boeren moeten onderwijzen en leiden; eindelijk, in den Mastlander is meer gemoed, in Thineus meer hart. Mastland is eene godsdienstige, stille, waarlijk vrome boerendochter, ons dorp eene frissche, levendige, brave deern, die jolig genoeg is en 't nog zoo naauw niet neemt. Eene enkele maal vonden we haar zelfs wat te natuurlijk, b.v. bl. 66, 't meske moet een beetje op haar mond passen.

En de schrijver? Thineus is toch zeker weêr zoo'n pseudo, om de menschen nieuwsgierig te maken. We gelooven 't ook, maar moeten bekennen, dat we van hem niet meer weten, dan elk bl. 176 volgg. kan lezen. Hij zou een theologant-aflegger zijn, die van ooms erfenis rentenierde. Of 't waar is? Wel 't steet dao edrukt, zoude scholte Deirk zeggen. 't Zal toch geen dominé zijn? foei, een dominé, die geen kippenvel krijgt, als er van dansen en zoenen gesproken wordt! Wat zouden de menschen wel zeggen!

‘En nu, lieve kinderen! (Zoo besluit Thineus een zijner laatste hoofdstukken) ‘gaat henen en reist voorspoedig en... komt hier, ik wil u wat in het oor fluisteren - tracht eens te vernemen, hoe men het vinden zou, wanneer nog eens eenige broêrtjes en zusjes - gij begrijpt mij wel...

Jongens, maak mijn compliment aan den ouden heer, en zeg hem, dat ons

[p. 202]

huis altijd voor zijne familie openstaat. A propos, loopt eens even aan bij den heer Scholtens, die u zoo netjes heeft aangekleed, en vraagt hem, of de steendrukker Backer nog na zijnen dood voor hem werkt, of heeft hij u welligt uw pakje van 1844 weêr aangetrokken? En nu, goêndag saam!

- S -