De Tijdspiegel. Jaargang 5

[p. 27]

Letterkunde.

II. Portret van Arago. - 1847.
(Vergelijk Tijdspiegel 1848, blz. 364 en volgg.)

Daar gij, Arago! uwe pose wel voor mij wilt nemen, veroorloof mij, terwijl ik mijne palet reinig, om u eene vraag voor te leggen.

Welke mag de oorzaak zijn dat de mannen der wetenschappen en letteren, die voor het grootste deel uit den boezem van het volk voortkomen, die, wèl beschouwd, de eenige en ware en degelijke aristocratie in Frankrijk uitmaken; want er is geene eigenlijke aristocratie dan die van het talent - welke mag de oorzaak zijn dat deze mannen hunne zielen aan de voeten van een ministerie nederbuigen, dat zij de gestadige verdedigers daarvan zijn, dat zij geen gevoel schijnen te hebben voor eene stelselmatige onderdrukking, dat zij zelfs alle bewustheid van staatkundige eigenwaarde hebben verloren? Waarom herschept zich dit verschijnsel in Oostenrijk, in Beijeren, in Pruissen, in Rusland, in Holland, in Italië, en in alle landen van Europa? Vreemd inderdaad! Want, niet in de rangen der rijken, der magtigen, der groote heeren, vindt de onderdrukking hare meest getrouwe en vurigste aanhangers, maar, 't zij tot hunne schande gezegd, in de rijen der hoogleeraren, der akademieleden, der geletterden.-

(NB. Is het, in de maand Julij 1848, niet juist omgekeerd in Nederland, of....?)

Zij hebben het bestuur over de dagbladen, de manifesten, de geheime nota's, de vlugschriften, welke het despotische Europa (altoos 1847) ons liberalen toewerpt, en welke de ootmoedige ministers met even veel nederbuiging ontvangen, als de minste der muzelmannen een firman van den Grooten Heer zoude aannemen.

Deze onbegrijpelijke zelfverguizing, deze vrijwillige zelfvernietiging van onze edelste landskinderen, die door het talent zoo magtig zijn bevoorregt, zal toch niet toegeschreven moeten worden aan een algemeen menschenbederf, of, om Rousseau na te praten, aan den mensch die denkt, en toch een verbasterd dier is, of aan de stelling, dat de vrijheid niet voor het volk is geschikt, en dat hetzelve met geeselslagen door de koningen en koningsknechten moet voortgedreven worden?

Verklaar ons toch, Arago! op welke wijze wij dit bedroevend vraagstuk kunnen oplossen? Verklaar ons toch, of het

[p. 28]

ook uwe meening is, dat men de staatkundige slavernij, die schier algemeen geworden is, aan de geleerden en letterkundigen moet toeschrijven, aan den onzaligen maatschappelijken toestand, waardoor ook zij van de barmhartigheid en de ontferming der regeringen afhankelijk zijn?

(NB. De geleerden en hooggeleerden in ons lieve vaderland, zullen zich bij deze vergelijking, als volstrekt onafhankelijk, onuitsprekelijk gelukkig gevoelen, of....?)

Hebben zij niet door laffe loftuiting, door een uitstekend talent, helaas te veel gewaarborgd, het bestuur op nieuw bedorven? - Is de dubbele verdrukking, de stoffelijke van den arme, en de zedelijke van den geleerde, geen gevolg van onze zoo hooggeroemde staatkundige instellingen? Kunstenaars, letterkundigen, wiskunstenaars, natuurkundigen! wanneer ge niet van honger wilt omkomen, moet ge u aan de regering met lijf en ziel verkoopen. (NB. Hoe benijdenswaardig is hier uw lot, geleerde en kunstbeoefenende landgenooten, bovenal als ge leden zijt van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, of...?)

Want de geleerde wordt in den regel niet, zoo als de oudste zoon des konings, met twaalf millioen op de civiele lijst geboren, of zoo als de jongere zonen met eene toekomst van vijfmaal honderdduizend franken, die later een millioen waardig zijn. - Als men het niet zeer luide heeft gezegd, ten aanhoore van getuigen, driemaal achter elkaâr, met de handen op de borst gekruist: dat men zijn koning zeer sterk bemint en huldigt boven alles - dan - geen academische leerstoel, geen inspecteurspost, geen buitenlandsche zending, geen rood lintje aan het knoopsgat, geen leuningstoel in de academie, geene opzienerspostjes over boekerijen, schilderijen en beelden, geen pensioen naar de onvoorziene uitgave op het budget! - Niets van dat alles!! Als gij uwen koning niet boven alles bemint en huldigt, en wie hem ter zijde staan meteen, zal het u zelfs van hooger hand verboden worden door den grootmeester der Universiteit, die zelf een ezel kan zijn, om uwe wetenschap, uwe letterkunde, uwe wijsbegeerte, openbaar te onderwijzen. - Gij zult op uw talent insluimeren, als op eenige goudstaven die weggeborgen zijn in een grooten koffer, met driedubbel slot. - Als in Frankrijk een geleerde, een degelijk letterkundige, een kunstenaar, zich niet wil vernederen om de lakkei van den koning of zijn' minister te worden, dan is hij, op zijn hoogst genomen, een slaaf, een heloot, of nog minder. - Is dat niet, Arago! de ware oorzaak, de eenige oorzaak, waardoor de geleerde wereld nederknielt aan de voeten van het wereldlijk bestuur, of moeten wij met u die oorzaak bij de sterren gaan zoeken? Neen, zij ligt veeleer in dien slijk- en modderpoel van maatschappelijk bederf, welke ons terughoudt om eene schitterende toekomst tegemoet te snellen, zij ligt helaas! diep in de ondeugd zelve, zij is onherstelbaar, vrees ik, in onzen staatkundigen en maatschappelijken toestand geworteld.

(NB. Nederlandsche geleerden en letterhelden, hoe klopt u het hart, waar ge hier uwe voorregten, die ontelbaar zijn, in tegenstelling met deze schets optelt, of...?)

Wat u betreft, Arago! Gij hebt u door eene zeldzame en heldenmoedige poging weten los te rukken van dat vernederend slavenjuk, waaronder zoovele stoute geesten en edele karakters gebogen gaan; gij hebt verkozen om aan onze zijde te gaan, liever dan om u neder te vlijen aan de

[p. 29]

voeten van een prinsje in een der kabinetten van het hof, of om uw vaderland te regeren met de onderdrukkers der vrijheid. - Als ik verklaar dat Arago de meest geleerde onder de geleerden van Europa is, zoude ik hem niet bijzonder prijzen - maar ik wil hem prijzen. - O menschelijke zwakheid! ik verkondig dat hij een onovertreffelijk schrijver is, en dàt is waarheid. Als hij niet bij de academie der wetenschappen had willen behooren, zoude hij toch het eigendom zijn der letter- en taalkundige academie; - want hij bezit de geheimen der taal niet minder dan de geheimen der hemelen.

Wonderbaarlijke toestand van ons land! (NB. Frankrijk, 1847) Een prins die volmaakt geschikt is om een bisschop te zijn, moet commandant der troepen wezen! Een vooze fat wordt als hertog geboren; hij is pair van Frankrijk! Een deugniet heeft zesduizend livres rente, hij is kiezer en verkiesbaar! Als Arago niet meer dan een groot genie had gehad, zoude hij niet eens kiezer in zijn dorpje geweest zijn, hij was een eenvoudige paria gebleven! maar door een gelukkig toeval betaalt hij vijfhonderd franken in de belasting, en ziet daar, hij is afgevaardigde van Frankrijk! de beschaving gaat tegenover het gouvernement den kreeftengang - de eene gaat terug, de andere voorwaarts.

(NB. Hear, hear him! waarde landgenooten, en denkt nog eens rijpelijk na over het vertrapte, onvertrapte en regtstreeksche kiesregt, eer het te laat is!)

Onze kamers, die de oppermagt van het talent en der deugd nog niet erkennen, maar wel de uitsluitende oppermagt van het eigendomsregt, der grondbezitting, en der belasting, zijn, van nabij beschouwd, welk een vrijzinnigen naam men haar geve, niet anders dan feodale kamers. De belastingwaardige afgevaardigden zijn allen min of meer aristocraten, mannen des behouds, aristocraten door het geld, dat ook meer beteekent dan door geboorte. Aristocraten door privilegiën, dat ook al iets beteekent, zoo als de baronnen der middeleeuwen, omdat de afgevaardigden leden zijn van den koning, die koningen en ministers, zoo als zij wanen, naar welgevallen maken, die de belasting uitschrijven, wanneer zij er eens lust toe hebben. En dàt zijn de menschen wien het opgedragen is om de wetten te maken in het belang van het volksheil? Weet ge een kiesstelsel, dat zoo onzinnig is, in de geheele wereld; want kan het gevolg juist zijn, als het beginsel valsch is? Verwondert u dan niet meer dat er in de kamer zoovele grondbezitters en zoo weinig geleerden zijn!

De eerste, de edelste, de meest verhevene onder alle wetenschappen is de staatkunde; want zij leert de menschen om zedelijke wezens te worden (NB. O!???), tevens vrij en gelukkig; eene wetenschap, die zoo hoog boven alle andere wetenschappen staat, als de mensch boven de dieren staat, en de geest boven het stof verheven is - eene wetenschap door alle Europesche regeringen zonder uitzondering (NB. Nederland hier buiten gelaten, Fransche vriend! of.....?) gehaat, omdat zij door hare daden alle staatkundige beginselen streng veroordeelen. - De regeringen zullen juist integendeel de natuurkundigen, die de vergelijkende ontleedkunde van den olifant met het schaaldiertje beproeven, die in de diepte des Oceaans afdalen, om den groei van den schier onzigtbaren polyp te onderzoeken - de regeringen zullen de natuurkundigen pensioneren, eeren, decoreren, streelen, rijk maken. De meesten der geleerden zijn in den regel niet liberaal, omdat de studie

[p. 30]

van en over den mensch zelven, van zijne inwendige verschijnselen, van zijne natuurlijke behoeften, van zijne zedelijke eischen, hun zeer weinig belang inboezemt, en wat mij betreft, ik zie hen liever in de academie, dan in de kamer, achter de ministers zitten. Maar dit beweer ik geenszins in betrekking tot andere geleerden, scheikundigen, werktuigkundigen, waterweegkundigen, bouwmeesters, wier wetenschappelijke kennis de ontwikkeling van ons industrieel bestaan bezielt en tot hooger' stand moet brengen. Dergelijke geleerden zijn er tot heden toe in onze kamers niet al te veel - men kan ze echter niet ontberen, daar heden ten dage (NB. al weder 1847!) de kern der geheele natie zich schijnt vereenigd en zamengetrokken te hebben in de bloot stoffelijke belangen, daar immers de spoorwegen, de kanalen, de publieke werken, het budget voor een groot deel verslinden. De geleerden, als ze op gelijke lijn met Arago staan, wijden de kamers in de geheimen der wetenschap in - zij berekenen met meer juistheid de inkomsten en uitgaven. - Zij vergelijken de verschillende voortbrengselen der fabrieken. Zij peilen elk gebied der ondervinding. Zij ontmaskeren de listen der speculanten en aannemers. Zij verstrooijen de begoochelingen der verwaandheid en onkunde; zij verklaren wat uitvoerbaar en niet uitvoerbaar is; zij leiden de mannen van het geld, de mannen der praktijk op den weg der bezuiniging. Zij brengen de bewijsstukken telkens ter tafel, ontleden het vraagstuk, laten u het inwendige der zaken aanschouwen, openbaren het raderwerk der verschillende stelsels, en verlichten elk gedeelte van eene bestredene stelling. Wanneer Arago de tribune beklimt, is de kamer nieuwsgierig, en luistert met opene ooren. De toeschouwers buigen zich over de borstwering heen om hem te zien. Zijne gestalte is rijzig, zijn hoofdhair gekruld en golvend, zijn schoon Zuidelijk hoofd beheerscht de vergadering. Reeds in de zamentrekking der spieren om de slapen, ligt eene redenaarskracht en diepzinnigheid, welke eene verhevene ziel openbaren. - In tegenstelling met die redenaars, die over alles spreken, over alles waar zij niets van weten, gedurende het drievierde deel van den tijd, spreekt Arago alleenlijk van onderwerpen, die hij wel heeft overdacht, die bij het belangwekkende der wetenschap, het gewigt van den oogenblik voegen. Zijne redenen zijn derhalve rijk aan algemeen en bijzonder tijdelijk belang. Zij rigten zich tegelijk tot het verstand en het gemoed van zijn gehoor. En voorwaar hij is ook meester van dat gehoor. Zoodra hij de zaak aangrijpt, vereenigt hij aller blikken op hem. Ziet hoe hij het onderwerp, de wetenschap, als in de beide handen omhoog houdt! - Hij ontdoet het van de schoolsche termen en den geleerden tooi, hij maakt de wetenschap zoo ontvankelijk, dat de onkundigsten even verheugd als verwonderd zijn, om haar te kunnen verstaan. Zijn levendig gebarenspel bezielt den geheelen redenaar. Er is iets lichtgevends in zijne voorstellingen, er schijnen zonnestralen uit zijne oogen, uit zijnen mond, uit zijne vingeren uit te gaan. Hij verlevendigt zijne rede met bijtende uitvallen, die elk antwoord tarten, door belangwekkende mededeelingen, die zich met zijn onderwerp zamenhechten, het versieren, zonder te overladen. Bepaalt hij zich om daadzaken te verhalen, dan heeft zijne voordragt de natuurlijke bevalligheid van den eenvoud. Maar als hij in het aangezigt der wetenschap haar beschouwt, om hare diepten te peilen en

[p. 31]

hare geheimen te ontsluijeren, dan neemt zijne taal het schitterende kenmerk eener bezielende bewondering aan, zijne stem klinkt voller, zijn woord wordt sterker gekleurd, en zijne welsprekendheid wordt even groot als zijn onderwerp.

Spiritus Asper en Lenis.