De Tijdspiegel. Jaargang 5

De Groninger hoogleeraar en M^r. I. Da Costa.

Even als er menschen zijn, bij wie men gedurig al meer deugden en schooner hoedanigheden ontdekt, worden er ook gevonden, wier gebreken en onvolmaaktheden ons telkens op nieuw en telkens in grooteren getale in het oog vallen, zoodat onze koelheid tot weêrzin, onze weêrzin eindelijk tot innigen afkeer stijgt. Tot deze laatste soort behooren vooral de zoogenaamde Groningers: was hun

[p. 332]

zondenregister reeds uitgebreid genoeg, en kwamen daarop niet minder voor dan verloochening der hooge waarde van Christus, miskenning van den aard der zonde, ontkenning van de Bijbelsche leer der voldoening aan Gods strafeischende geregtigheid, en bovenal afwijking van de éénig-ware leer der vrome vaderen, - wij meenen eene nieuwe en schroomelijke zonde in hen te hebben ontdekt, en haasten ons, uit broederlijke beginselen, onze lezers ernstig tegen die verdorvene rigting te waarschuwen, opdat men zich wachte voor den zuurdeesem der Groninger school. De zonde, liever nog de misdaad, waaraan zij nu schuldig blijken, is geene andere dan ondankbaarheid, zwarte ondankbaarheid jegens een' waren weldoener.

Die weldoener is Mr. I. Da Costa. Als onzen lezers bekend is, zij 't ook niet door de lezing van 's mans laatste geschrift, dan althans door de aankondiging van onzen Spiritus Asper en Lenis, behoort aan den jurist-dichter en dilettant-theoloog eene eerste plaats onder de ware, warme vrienden der Groningsche hoogleeraren, tot die vrienden, welke niet hen vleijen en napraten, maar door humane kritiek de gebreken van het Groninger stelsel aanwijzen, opdat 't zich loutere, versterke, volmake in één woord. Met eene standvastigheid, die inderdaad bewonderenswaardig is, vervult de vriend zijne taak: geene miskenning, geene harde woorden, geene zoogenaamde weêrlegging, geene verdenking van zijne beginselen, konde hem ontrouw maken aan zijne roeping: hoe zwaar dit den heer en Mr. I. Da Costa moest vallen, aan welke aantijgingen hij bloot stond, kunnen onze lezers zich voorstellen, wanneer zij zich gelieven te herinneren, dat Spiritus Asper en Lenis, die toch de eerste was, welke den vriend te dezen opzigte regt liet wedervaren, wiens scherpe blik 't eerst doorzag, waaraan niemand tot heden had gedacht, dat namelijk Da Costa het waarlijk goed met de Groningers meende, - dat, zeggen wij, diezelfde Spiritus Asper en Lenis het wenschelijk kon oordeelen, wanneer de heer Da Costa in de gelegenheid kon gesteld worden, om bij sommige onzer degelijke hoogleeraren, b.v. bij prof. van Hengel te Leyden, eenige collegiën over de exegese des Nieuwen Verbonds te hooren, als wist de heer Da Costa alles niet veel beter dan eenig vaderlandsch godgeleerde, Ds. Heldring misschien uitgezonderd, en als ware het mogelijk, dat de man nog van eenigen hoogleeraar ter wereld iets konde leeren.

Mr. Da Costa bleef aanvallen en bij zijne aanvallen antwoord en weêrlegging eischen, natuurlijk, opdat de Groningers het onhoudbare van sommige hunner stellingen zouden inzien, ze laten varen en den gestrengen, maar welmeenenden vriend hartelijk danken voor zijn louteringswerk. Lang bleven de Groningers stom, en erkenden hunne verpligting niet, om te antwoorden, wanneer de heer Da Costa dit geliefde te eischen: eindelijk toch hebben zij geantwoord, de hoogleeraar P. Hofstede de Groot, als onzen lezers ten overvloede bekend is, een der voornaamste hoofden van de Groninger school, heeft dezer dagen een boekske uitgegeven, ten titel voerende:

De berigten omtrent het onderscheidend karakter der Groningsche Godgeleerde school, van Mr. I. Da Costa, toegelicht. (te Groningen, bij C.M. van Bolhuis Hoitsema, 1848).

Onze lezers zullen moeten erkennen, dat de titel reeds genoegzaam is, om ons tegen het geschrift in te nemen; in

[p. 333]

plaats van eene schuldbelijdenis, eene erkentenis van de hooge waarde der berigten van Mr. I. Da Costa, vinden wij eene toelichting, d.i. met een zachter woord, eene wederlegging. Nog méér: alleen de berigten omtrent de Groningsche Godgeleerdheid worden toegelicht, niet de redeneringen tegen de Groningsche school bestreden of in hare grondigheid erkend, en dít toch was het, wat de heer Da Costa wilde. De hoogleeraar maakt zich dus aan eene verregaande ongehoorzaamheid en weêrspannigheid schuldig, welke ons niet dan smartelijk kan treffen. Te meer gevoelen wij ons bedroefd, omdat de hoogleeraar zijnen miskenden weldoener op eene zwakke plaats heeft aangetast. Deze had, als wij weten, een handboek over Christelijke dogmatiek en apologetiek, door twee Groningsche professoren in de Latijnsche taal uitgegeven, beoordeeld in een tijdschrift, minder voor geleerden van het vak, dan voor geleerde on- geleerden en on- geleerde geleerden geschreven. Vijanden hebben hieruit alweder afgeleid, dat het den geheimen vriend te doen was, om onder die soort van lezers, voor wie de Vereeniging bestemd is, den weêrzin tegen de Groningsche rigting aan te vuren; wij zagen daarin natuurlijk slechts een nieuw blijk van 's mans waarachtige belangstelling in de veel besproken theologische school; maar moesten toch, onzes ondanks, toegeven, dat de beoordeeling van zoodanig werk in zoodanig tijdschrift hare eigenaardige bezwaren had: niet alleen waren de lezers der Vereeniging minder bevoegd te achten, om over eene wetenschappelijke rigting te oordeelen, maar zij maakten het ook, juist door hunne onwetenschappelijkheid, noodzakelijk, de proeven, door den recensent uit het handboek aan te halen, te vertalen, waaruit, onze lezers gevoelen het ligtelijk, gemakkelijk verschil van gevoelen, onderscheiden voorstelling konde ontstaan. Wat wij vreesden, is geschied. De hoogleeraar Hofstede de Groot gelieft het goede doel van den heer Da Costa niet slechts voorbij te zien, weigert niet alleen om met zijn' vriend in een' redetwist te treden, maar betwist aan zijne berigten omtrent de Groninger school veel van hare waarde. Dát is nu zeer ondankbaar van den hoogleeraar, en zeer grievend voor zijn' weldoener, te meer, daar de hoogleeraar veel schijn van regt aan zijne zijde heeft. De heer Da Costa wordt beschuldigd van verkeerde vertaling; wij, die de eer niet hebben van met een' doctorhoed te zijn gesmukt, matigen ons geenszins een oordeel aan over de meerdere of mindere kennis der Latijnsche taal van een' doctor in de letteren, als de heer Da Costa, te minder hebben wij hiertoe den moed, daar die heer zulke verbazende vorderingen in de Latiniteit gemaakt heeft, dat hij nu in de Groninger hoogleeraren eene uitdrukking gispt, welke hij vroeger zelf in zijn academisch proefschrift gebruikte, - maar een onzer vrienden, die op denzelfden titel als de heer Da Costa aanspraak kan maken, verzekerde ons, dat die heer zich inderdaad zeer had vergist, eigenlijk gebruikte onze vriend, die van de vriendschap des bekeerden Israëliets voor Groningen onbewust was, eene sterkere uitdrukking, welke wij niet mogen overnemen.

Vervolgens poogt de lastige professor aan te toonen, dat hij en zijn ambtgenoot niet gezegd hebben wat de heer Da Costa hun toeschrijft, en wèl wat deze verzwijgt. Ook hier is veel schijn, maar wij houden ons overtuigd, dat de beoordeelaar hiervoor zeer grondige en voldoende

[p. 334]

redenen zal gehad hebben, welke wij zeker zouden moeten goedkeuren, zoo hij ze geliefde mede te deelen, en wij vinden het gansch niet fraai van den hoogleeraar, dat hij dit ook niet bedacht en dus gezwegen heeft.

De professor gaat nóg verder, en betoogt dat hij op Bijbelsch en Evangeliesch terrein staat, - dat hij de kerkvaders der eerste eeuwen op zijne zijde heeft, en wil zelfs doen gevoelen, dat de heer Da Costa, zijn miskende vriend, nog al te veel Joodsch is: wij voor ons vinden dit alles zeer ongepast; het is hier volstrekt de vraag niet, of de Groningsche hoogleeraren Bijbelsch en Evangeliesch, maar of zij orthodox-gereformeerd zijn, en de heer de Groot had dus behooren aan te toonen, dat zijne leer overeenkwam met die der Dordsche vaderen: zijn hooggeleerde gevoelde echter maar al te wel, dat hem dit onmogelijk was. En wat de Joodsche rigting van den beoordeelaar aangaat, wij zien volstrekt niet in, dat deze ook maar eenigzins is af te keuren, en allerminst kunnen wij toegeven, dat Paulus' woorden iets voor Gods zorg voor de Heidenen bewijzen: was Paulus zelf toch een Jood, en wel een Farizeër, dan is het onmogelijk, dat hij gedacht heeft wat zijne woorden ons bijna zouden doen denken, - en zeer liefdeloos vinden wij het van den hoogleeraar, dat hij den Christen uit Israël niet een' hoogeren rang dan dien uit het Heidendom toekent: de toeleg hiervan kan geen andere zijn, dan den heer Da Costa te grieven.

Eindelijk gaat de hoogleeraar zóó ver van tegen zijnen weldoener staande te houden, dat ook de geschiedenis der Christelijke kerk eene bron is voor de kennis der waarheid; wij achten deze stelling met hare gevolgtrekkingen hoogst gevaarlijk, niet alleen omdat het dan bezwaarlijk wordt, om dwalingen, als de Groningsche, met eene enkele uitspraak, behoorlijk geexegetiseerd, te weêrleggen, maar ook, dewijl men zoodoende al spoedig komt tot het denkbeeld, dat de waarheid in de kerk zich allengs ontwikkelt, en het dus mogelijk is, dat men thans een helderder inzigt in de waarheid heeft, dan in de jaren 1618 en 1619: hoe diep zulk eene stelling den edelen miskenden vriend der Groninger school moet grieven, behoeft geene aanwijzing!

In één woord: de Groningsche professor heeft de lessen van zijn' beoordeelaar moedwillig in den wind geslagen, zich een' balsturigen weêrspannigen leerling betoond, op gelijk - hebben aanspraak gemaakt, waar hij ootmoedig moest aannemen en zich onderwerpen, en eindelijk het vurige verlangen van den moedigen Da Costa, om in een' formelen strijd te treden, weder onbevredigd gelaten. In plaats van ons dus verder over dit geschrift uit te laten of onze lezers door zijnen inhoud te bedroeven, teekenen wij een nieuw en hoogst bedroevend teeken van onzen Tijd aan:

De ondankbaarheid der Groninger school jegens haren vriend en weldoener, Mr. I. Da Costa.

- S -