De Tijdspiegel. Jaargang 5

Een huisgezin uit den fatsoenlijken stand, door M. Beckman.

In twee deelen. Te Groningen bij H.R. Roelfsema, 1848.

Even als onder de overige nieuwigheden en uitvindingen en ook door deze, onze huiselijke zaken, ameublement enz. in sierlijkheid en veelvoudigen, en toch ook weder vereenvoudigden vorm hebben gewonnen, heeft ook de roman, na veelvuldige ontwikkelingsphasen te hebben doorloopen, eenen trap bereikt, die duidelijk door vooruitgang is gekenmerkt. Zelfs waar de roman zich meer beweegt op het gebied, waarop hij een tijd lang geleden te huis scheen, is het er, even als bij de rococo-mode, verre af dat wij den ouden vorm en wijze van bewerking geheel terugvinden. Hij heeft althans dat wijdloopige, stijve, buikige verloren, waardoor én roman én meubel uit dien tijd iets kregen, dat het oog beleedigt. Het verdicht verhaal beweegt zich nergens meer zoo in den hoepelrok als dit bij Richardson en Fielding het geval is.

Maar het zij verre, dat de roman, althans de betere, in onze dagen zich daardoor alleen zou onderscheiden. Wij verlangen daarin niet enkel opmerkingsgave en trouwe voorstelling van personen en situaties, er wordt meer poëzy, meer gloed van schildering en vooral meer

[p. 261]

wetenschap gevraagd. Een roman, waarin men zich enkel amuseert, mag alleen daarom bereids onder de ellendige worden gerekend. De minder wetenschappelijke, hoezeer daarom niet altijd oppervlakkige mensch, moet er kunnen leeren; de man van wetenschap wil er althans Anklänge en Reminiscenzen (men vergeve ons zoo veel Duitsch!) in vinden. Men kan niet slechts de stijfheid van een rijglijf, de langdradigheid van eene menuet, maar ook de nietsbeduidendheid en het enkel gesnap niet meer dulden. De romanschrijver moet ook iets degelijks te zeggen hebben en weten, hoe hij het zeggen zal.

En dit is nog veel meer het geval bij de romans van dezelfde soort als die der bovengenoemde Engelsche schrijvers, welke men romans de caractère noemde, die minder aan verdichte voorvallen en uitkomsten dan aan den inwendigen mensch en gebeurtenissen uit het gewone leven hunne stof ontleenen. Daar is dat stijve, langdradige, nietsbeduidende eene klip, die even moeijelijk te vermijden als verderfelijk is voor iederen indruk dien men daar gemaakt vinden, voor alle belangstelling welke men daaraan toewijden kan.

Op dit standpunt stelde zich, of wil men, staat de beoordeelaar van bovengenoemd werk. - Of de schrijver aan die eischen heeft voldaan? - Wij antwoorden volgaarne: ja! - Hij heeft onzen weinig romantischen tijd met zijne dwaasheden en berekeningen; zekere klasse van menschen met hare vermolmde aanmatigingen en onbeschaamdheid tegen God en regt en de maatschappij; sommige standen met hunnen uitwendigen schijn en inwendige nietigheid meesterlijk voor - en daarmede ten toon gesteld. Hij heeft de vraag ‘wat het leven daar gemaakt wordt,’ zoo wel als die ‘wat het eigenlijk is?’ meesterlijk beantwoord. Wij dachten onwillekeurig aan eenigen uit de haute volée, welke wij vroeger het displeizier hadden te ontmoeten en zagen, dat de dwaasheid overal dezelfde is. Het werk is een greep in (liever uit) het leven en geen misgreep, volgens de voorrede; bij de lectuur koesterden wij den wensch: mogt het ook een greep worden in verstand en hart en dan in het leven van menig huisgezin uit den aanzienlijken, fatsoenlijken (wij hebben die woorden altijd om hunne juistheid bewonderd) stand! Wierd het slechts niet enkel een greep in het humeur! Want dat doet de onaangename waarheid meest, en dit niet, omdat zij zoo onhandig is, dan wel omdat de menschen waarmede zij te doen krijgt, zoo onhandelbaar zijn.

Hoe en hoezeer door de in hoogere standen heerschende vooroordeelen híer menschen van gunstigen aanleg bedorven, dáár menschen ongelukkig gemaakt worden, hoe in ieder opzigt de degelijkheid aan den schijn wordt opgeofferd, hoe de betere natuur, door de harde maar heilzame hand der ondervinding geholpen, zich laat gelden, maar zelden geheel hersteld wordt, hoe onverbeterlijk de echte hoogmoed is, is in den eenen tak der familie Hattesohl trouw en krachtig geschetst; even trouw als in die loot van den anderen tak de waardij van het klare verstand en der gezonde opvatting van het leven aan den dag komt. De advocaat Hattesohl is onze vriend en een dier vrienden, zoo als wij wenschten, dat ieder mensch van ingebeelde distinctie ontmoette. Aan scherpte die tot scherpheid wordt ontbreekt het hem en Heldman niet, en menige zet deed ons goed.

Nu nog iets; onze aanmerkingen! -

[p. 262]

En dan mogt de schrijver als hij ooit van ons hoorde vernemen, dat wij een paar malen op onjuistheden stieten, dat hij Clara hartelijk liet lagchen, waar zoo eene stellig niet zou lagchen, dat wij enkele huishoudelijke partijtjes gaarne wat meer hadden zien uitwerken, terwijl wij daarvoor nu en dan wel iets uit de huishouding hadden willen missen. Een paar andere malen stieten wij op reminiscenzen uit Jean Paul naar het ons voorkwam.

Eene erger fout is deze, dat hij onder al die personen uit den aanzienlijken stand ons enkel nietsbeduidende wezens, en geen enkel fiksch mensch heeft geschetst. Die zijn er immers ook nog wel onder. Het is daar niet zoo te eenenmale als in Sodom; gevloekter en treuriger gedachtenis! - Spittler zeide: man kann ja dem Pabste selbst zu viel thun. - Den vertaler heeft het Duitsche ‘den Korb bekommen’ beet gehad; maar misschien is hij Groninger, en onder dezen meenen wij het een paar malen te hebben gehoord. Overigens is de vertaling los, doch hier en daar wat nalatig. Evenwel liever zóó, dan dat gepende en geprikte.

Maar nu nog iets aan den uitgever! Op het titelblad staat er géén, in de voorrede een énkel woord van - dat het werk uit het Hoogduitsch is vertaald. Het kan speculatie zijn, en dat halve zwijgen mag geene onwaarheid wezen; maar de waarheid is het niet.

Wij hebben geen woord uitgeschreven. Onze lezers mogen lezers worden van het werk zelf. Wij zouden ons volgaarne disponibel willen stellen, om enkele scènes er uit op eene of andere soirée voor te dragen. Hadden wij dan daarbij het gelaat van Sterne, dat zoo zonder een woord te zeggen het ‘de te fabula narratur’ predikt!