De Tijdspiegel. Jaargang 5

[p. 81]

Godgeleerdheid. - Wijsbegeerte. - Staatkunde. - Opvoeding en onderwijs.

Een vondeling op den kansel, of eene leerrede over Efez. IV:1-6, door B.T. Lublink Weddik.

In de meeste landen is het lot van het menschenkind, dat ergens gevonden wordt en welks ouders onbekend zijn, niet gunstig. Vondelingshuizen zijn sterfhuizen - en die er het doodslot ontkomen, staan later geheel alleen in de wereld. Vondelingen zijn:

schapen, die 't aan herder en weide faalt,
bloemen, in wier kelken geen regen daalt.

Alleen in Spanje is hun lot in veel opzigten benijdenswaardig. Vreezende, dat men de regten van den vondeling zou kunnen te kort doen, gaat men daar van de vooronderstelling uit, dat de vondeling wel het kind van eenen adellijke zijn kon. Alle vondelingen worden om die reden daar te lande als kleine edellieden beschouwd; men rangschikt hen onder de Hidalgos, die den benedensten rang van den Spaanschen adel vormen.

Niet lang verleden trok er een, die reeds lang te vondeling gelegd was geweest, de oogen tot zich. Het was eene spreuk der Christelijke oudheid: ‘eenheid in het noodige, vrijheid in het twijfelachtige, in alles de liefde. - Het droeg geene kenteekenen van herkomst. Men heeft het bekeken van alle zijden; men heeft overal gevraagd naar den vader; - te vergeefs! - Toen is men begonnen onderzoek te doen naar de moeder, - en Professor des Amorie van der Hoeven is er voor uitgekomen, dat de waarheid voor de moeder moet gehouden worden. En dadelijk heeft hij het onbekende kind op zijne armen genomen, en is er mede getreden in de jaarlijksche vergadering van de Remonstrantsche Broederschap. En tevreden stelde hij zich daarmede niet. Hij begon daar zeer breed uit te wijden in diens lof; hij deed het met eene ingenomenheid, die niet grooter had kunnen zijn wanneer hijzelf de vader van dat kind geweest ware. Immers het was van kop tot teen welgemaakt; geen het minste gebrek kon men er aan vinden. ‘Waarlijk 't is een Engel, juist een kind voor onze eeuw!’ - Zoo wilde hij, zou geheel Nederland uitroepen en de Duitschers zouden er mede instemmen. Daarom liet hij zijne lofrede op den vondeling drukken, met eenen openen brief er voor aan den Heidelberger Professor Ullmann, die - het zij in het voorbijgaan gezegd - in veel dingen, het systema-

[p. 82]

tische betreffende, geheel anders denkt, dan de Heidelbergsche Katechismus.

Maar terwijl de Remonstrantsche Hoogleeraar den vondeling slechts in eene vergadering van Predikanten brengt, doet een ander nog meer. Ds. Lublink Weddik brengt hem op den kansel. Hij zegt: ‘Het is mij voorgekomen, dat ook de Christenleeraar op den kansel, die spreuke des tijds, deze “vondeling” der oude kerkelijke wereld, zich mag toeëigenen, tot zijn bijzonder oogmerk dienstbaar maken aan hoogere belangen, en zich daardoor tevens als aansluiten aan het heerschend veelzijdig ontwikkeld denkbeeld; want, H.! ook ons als Christenen geldt het mede: “Eenheid in het noodige, vrijheid in het onzekere, in alles de liefde,” dat is mede Christelijke taal, en ik wensch u eenen Apostel te doen hooren, die zijn zegel hecht aan de welbekende spreuk der oude wereld.’ - En het na die aankondiging uitgesprokene is gedrukt. De spreuk staat aan het hoofd van den titel, en hetgeen de Christenleeraar er over levert is omschreven: Leerrede, naar aanleiding van Efezen IV: 1-6; uitgesproken door B.T. Lublink Weddik, Ev. Luth. Predikant te Amsterdam. Uitgegeven ten voordeele van een behoeftig huisgezin.

Eene korte opheldering van den tekst, overvloeijende van treffende beelden, gaat vooraf. Daaruit blijkt, dat dezelfde denkbeelden, die de spreuk der Christelijke oudheid bevat, reeds in de Paulinische woorden zijn begrepen. De vondeling is dus uit het geslacht van Paulus - een echt Christenkind!

Drie leden heeft de spreuk, - drie deelen de Leerrede. Eerst zal de Prediker handelen over eenheid in het noodige. - Men weet, dat Prof. Opzoomer den vondeling in dezelfde mate gelaakt heeft, waarin van der Hoeven dien prees. Vooral dit eerste gedeelte, het hoofd van den vondeling, is door Opzoomer aangetast. ‘Het arme wicht!’ riep wel menigeen uit, die 's mans Voorlezing ter opening der Akademische lessen doorbladerde. Doch Opzoomer bevindt zich niet op het Christelijk grondgebied; - buiten het Godsrijk, dat Jezus vestigde, heeft hij zijn standpunt gekozen. Daar moge hij dan met zijn modaliteitsbegrip van noodzakelijkheid rondzwerven zoo ver en zoo lang hij wil, - in het Godsrijk is de bepaling van het noodige niet zoo moeijelijk. Noodig is daarin datgene, zonder welk het Christendom niet kan gedacht worden, zonder welk het niet mogelijk is. Zoo iets moet er in het Christendom zijn, omdat het bestaat. Maar even zeker als het is, dat dit noodige kan onderscheiden worden, even zeker is het ook, dat het niet altijd onderscheiden werd. Men plaatste zich op een kerkelijk standpunt; men vroeg: ‘wat is voor mij als Grieksche, als Roomsche, als Protestantsche Christusbelijder noodig?’ - en nu sloeg men de uitspraken van conciliën, kerkhoofden en katechismussen op. Van daar de verschillende antwoorden. Eerst wanneer men zich terug verplaatst in de eeuw vóór die geloofsleuzen, wanneer men treedt op het standpunt der wording van het Godsrijk, zal men het noodige vinden; men zal de eenheid in dat noodige, - en daarin de verwezenlijking van het Godsrijk, aantreffen.

Lublink Weddik is teregt tot dit standpunt terug getreden. De vraag: wat is noodig? wil hij niet beantwoord hebben uit eenige geloofsbelijdenis of uitvoerigen katechismus. Feilbare menschen buiten den Bijbel leent hij het oor niet. Tot de Apostelen, tot den Heer en Meester van hen wendt hij zich. De leus der

[p. 83]

eenheid in het noodige is de spreuk des Heeren: dit is het eeuwige leven, dat zij U, den alleen waren God en dien Gij gezonden hebt, Jezus Christus, kennen. ‘Kunt gij,’ roept hij uit, ‘meer waarheid, meer eenvoud, meer kracht, in een' enkelen volzin bevat, aantoonen? Welnu, toont mij dat alles, gel.! - Wilt gij het eenige noodige vinden, ik denk hier, hier is het verstaanbaar, heerlijk, helder, volledig uitgedrukt. Is dan deze vraag: wat is noodig? niet gelijkluidend met de vraag: wat is het eeuwige leven? Wijst de Eengeborene Zoon Gods ons hier niet, als met den vinger, aan, waarin Hij zelf het eeuwige leven, de zaligheid, het doel Zijner zending, als oppermagtig, zamenvat? - Ik belijd voor u, Hoorders! heden mijn geloof, en voor den Almagtige! Dáár, dáár ligt de kern, de kracht, de spil, de geheele inhoud van het Evangelie. Daar staat mijn, God geve ook uw geloof.’ - Dus de spreker vindt in de beide hoofdwaarheden: er is één God, en Jezus Christus is van dien gezonden - het noodige, zonder welke het Christendom niet het bestaan zou ontvangen hebben. Natuurlijk, dat hij dan ook in het geloof daaraan de eenheid vindt, de hoogere van alle Christenen, die in deze confessie verwacht en bereikt kan worden. Met krachtige en scherpe taal wordt het gebrek onzer eeuw gegispt, dat uit die eenheid eene veelheid maakt.

Het tweede lid der wijdbekende spreuk is het tweede deel, vrijheid in het onzekere of twijfelachtige.

Prof. Opzoomer heeft zoowel het eene als het andere woord ontleed. En waarlijk, er zijn wel weinig begrippen, meer moeijelijk, meer aanleiding ook gevende om te twisten, dan de begrippen van het vrije en twijfelachtige. Het valt niet zwaar bij 's mans vraagteekenen er nog een paar dozijn te voegen. Doch op het standpunt van het Godsrijk is de zaak van weinig bezwaar. Toen Jezus het Christendom stichtte, wilde Hij het geenszins doen door eenen vastbepaalden kring van begrippen, vormen en instellingen. Het oogmerk had Hij evenmin, om eene geslotene godsdienstige maatschappij te vestigen, die op traditie en voortdurende inspiratie berustte en onder een zigtbaar opperhoofd stond - de zoogenoemde ééne, algemeene, onfeilbare Kerk buiten welker bepalingen geen heil is te vinden, als het zijn bedoelen was, eene Protestantsche te stichten, die aan vastgeslotene formulieren zich hecht. In zijne ἐϰϰλησία, zijn βασιλεία τῶν ὀνϱανῶν, - zijne קָהָל werd veel overgelaten aan hen, die leden van haar zouden worden. Wat niet tot het noodzakelijke behoorde (en wat noodzakelijk was, dat had Hijzelf als zoodanig aangewezen), daarin zou geen dwang bestaan. Vrij zou daarover het oordeel; sprekende, schrijvende, handelende, - der Christenen zijn. De den mensch aangeborene vrijheid is dus eene voor den Christen door Christus bevestigde. Zoo wordt het tweede lid der spreuk volkomen duidelijk en toereikend bepaald.

Lublink Weddik beroept zich, om aan te wijzen, dat er vrijheid in het twijfelachtige is, eerst op Christus, die zelf de Farizeesche banden (NB. juist ook in het twijfelachtige) verbrak en daarvoor geene nieuwe leggen wilde; - hij beroept zich op de Apostelen, die de spreuk voerden: onderzoekt alle dingen en behoudt het goede; als tot verstandigen spreek ik, oordeelt zelve; - hij beroept zich op de Hervormers, die niet het ijzeren juk van Rome verbreken wilden om ons een ander ijzeren juk op de schouders te

[p. 84]

leggen, - die wilden, dat wij hunne schriften vergelijken, toetsen en beoordeelen zouden; hij beroept zich op het gevoel zijner hoorders zelve, die, evenmin als hunne voorvaders, zouden toegeven, dat men, wat het onzekere of nevenzaken betreft, inbreuk maakte op hunne vrijheid. ‘Daarom,’ zoo besluit hij die afdeeling,’ is die Christelijke vrijheid, hier en ginds, juist door Christus zelven, en door ieder, die in zijnen geest werkt, gewaarborgd; ja, wat betreft de wáre kern des Christendoms, daar is de roeping: één Heer, één Geloof, één Doop; - maar wat vorm en omkleedsel aangaat, dáár geene beknellende boeijen meer!’

Het derde lid der spreuk is ook het laatste deel der leerrede: in alles de liefde. Eenheid en vrijheid worden beide als zamengevlochten door de liefde. Van der Hoeven zegt: ‘de liefde is de kroonlijst, die beide pilaren verbindt en den tempelbouw volmaakt.’ - Lublink Weddik zegt, met het oog op den tekst: ‘geen hardnekkig, onbuigzaam twisten, maar nederigheid; geen dwaze, onverstandige ijver, maar langmoedigheid; geene opzettelijke afscheiding, maar éénigheid des geestes.’ Het beklag over het gebrek hieraan is in mannentaal gesproken; de opwekking tot zulk eene liefde is roerend: zij moet eenen diepen indruk gemaakt hebben, vooral omdat zij, alle bedenkingen afsnijdende, zich in taal, die uit het hart komt, tot het hart wendt. Verpletterend zijn voor hen, die het aangaat, woorden, als deze: ‘Brengt uw leven door, al twistende, al strijdende, al vervolgende: - wanneer ge op uw sterfbed ligt, een Engel Gods zal u dit woord in de ziel donderen: gij hebt den band des vredes verscheurd! gij hebt, o Kaïn! uw' Abel verslagen! God zij u genadig!’

Wij danken den welsprekenden en echt Christelijken prediker voor deze bladzijden. Evangeliesch en niet anders behoort er gepredikt te worden voor de Evangeliesch-Luthersche gemeente; maar niet allen is het gegeven, dit te doen met die kracht en bevalligheid, met dat vernuft en die oorspronkelijkheid, welke dit kanselwerk kenmerken. De vondeling, door den leeraar bij zijne gemeente ingeleid en haar met nadruk aanbevolen, worde van haar als peetekind met opene armen en harten aangenomen: zij zal er eenen Engel in ontvangen hebben.