Tijd en Mens. Tijdschrift van de Nieuwe Generatie. Jaargang 3

[p. 209/289]

Aforismen uit de nalatenschap

Intelligentie is meetbaar en gebrek aan intelligentie evenzo. Men behoeft, om voor dit laatste een maatstaf te vinden, slechts het aantal intelligente opmerkingen vast te stellen, dat iemand in een bepaald verband plaatst zonder dat ze ter zake doen.

Een jaar na de bevrijding kreeg ik voor de eerste maal van mijn leven hongeroedeem. Ik ben schrijver van mijn vak.

Het verschil tussen scribenten van mijn leeftijd en die hele generatie van recensenten, die vijf tot tien jaar ouder zijn: zij zijn voor het aangezicht van de literatuurgeschiedenis al mislukt, wij moeten nog mislukken.

De verpersoonlijking van het kapitalisme is de zakenman - iemand die er op uit is anderen stelselmatig te benadelen, aangezien hij daar beter van wordt. De verpersoonlijking van het socialisme is de ambtenaar - iemand die nalaat anderen te bevoordelen, omdat hij daar toch niet beter van wordt.

Het was mijn eerste gedachte, met betrekking tot het existentialisme, dat het pas met een spinozistisch of zo men wil pragmatisch sluitstuk volledig zou zijn. Allerlei vooroordelen ruimt het existentialisme op, maar de eigenlijke vraag, hoe de mens tot zelfverwezenlijking kan komen en wat hij met zijn zo moeilijk te verwerven vrijheid moet doen, laat het open. Deze vraag zal evenwel altijd beantwoord moeten worden door de mens te verwijzen naar de wettelijkheid of feitelijkheid en door hem aan te bevelen, daar vrijwillig op terug te grijpen. Het is eigenaardig voor de dichter, dat hij steeds weer - maar op een hoger plan - het burgerdom herontdekt.

[p. 210/290]

(‘Maar als je de laatste nummers van Les Temps Modernes leest, is het niets dan moraal, wat de klok slaat,’ merkt Jim Dekker op.

‘Jammer,’ zegt mijn antipode Jan Molitor, die er ook bij zit. ‘Dan komt het weer dicht te zitten. Het moet juist open blijven. Een open wond.’)

De berg boeken sinds Gutenberg is dermate aangegroeid, dat men feitelijk moreel verplicht is, als men haar met één vermeerdert dan ook op zijn minst een heel genre uit te roeien.

Juni 1946. De verkiezingen zijn achter de rug. Het denkend deel der natie heeft het tegen het biddend deel volledig afgelegd.

Drie aphorismen op D.A.M. Binnendijk.

1.	Van Bilderdijk tot Binnendijk, il n'y a qu'un pas.
2.	Du Perron schreef spreektaal, Binnendijk spreekt schrijftaal.
3.	Het oordeel van Binnendijk is als een echoput: nèt even eerder gezegd.

De beste omschrijving van de theosophie leverde een vroegere vriend van mij, die medicijnen studeerde en nu psychiater is. Hij beschreef de theosophie als in haar geheel ressorterende onder de gynaecologie.

Zinnen, te gebruiken in een roman:

1.	De zon was weer aan ondergangen onderhevig.
2.	Zij had evenwel in die dagen een huwelijk onder de leden.
3.	Gerard klampte zich letterlijk vast aan zijn pijp.
4.	‘Als palen boven water staan, dan heeft de mens te zwijgen’.

Het analphabetisme onder de Nederlandse schrijvers neemt hand over hand toe.

[p. 211/291]

Er heerst een crisis, niet ten aanzien van het produceren, maar ten aanzien van het consumeren van cultuurgoederen. Lezen is ten slotte een existentiaal - een essentieel bestanddeel des levens. Van schrijven is dit minder zeker.

We zitten midden in een individualistische cultuur. Er heerst een volkomen geperverteerde cultus van de originaliteit. Het gaat om waarheid en om houdbaarheid.

Een houdbaar wereldbeeld hoort nog altijd voor alles rationalistisch te zijn. Wie de negentiende eeuw als een overwonnen tijdvak beschouwt, is er gemeenlijk nog niet aan toe.

Artistieke en intellectuele volwaardigheid zijn omgekeerd evenredig.

Zou het hiervan komen? Of zou de roman soms een inferieure kunstvorm zijn? In alle geval hindert het me, dat een roman altijd ‘dom’ en niet boven de volksuniversiteit uit geschreven pleegt te zijn.

De roman is en blijft een ietwat kinderlijk genre. Cultuur-historische intuïtie zegt me, dat dit genre zeitbedingt is en in het groot bekeken zijn tijd heeft gehad. De roman is in zekere zin het genre der 19de eeuw geweest. In de opkomst van de honnête roman ligt de ontbinding van de geijkte intrigeroman opgesloten.

Als ik dood ben, kan men op mijn grafsteen zetten: ‘Hij heeft nog nooit een cent schuld gemaakt. Maar daarvoor heeft hij ook nooit geluk gekend.’

Maar mijn beste aphorisme - ach nee, laat ik dat niet hardop zeggen.

max de jong