Tijd en Mens. Tijdschrift van de Nieuwe Generatie. Jaargang 3

[p. 136]

Henri Pichette

Wat doet ge als ge plots voor een natuurverschijnsel staat, het oorverdovend storten van gletschers in de ijszee, het spuiten van een brullende Trümmelbach? Ge registreert. Zijt ge van het vooruitstrevende, durvende type: van zo dicht mogelijk; zijt ge van de gezapige safety-first-soort: na eerst een veilige beweging achterwaarts uitgevoerd te hebben. Maar ge registreert. Er valt hier niets goed of af te keuren, alleen te constateren, te beschrijven, te meten, te ontleden. Of ook uzelf in de dans te werpen. Uw oordeel heeft geen belang. Een raadgeving zou de aarde ‘van morgenrood tot morgenrood’ doen lachen.

Pichette heeft iets van zulke gebeurtenis. Hij staat voor ons, oerplotseling, in zijn volle afmetingen, overweldigend, totaal, al zijn middelen te gelijk op ons zenuwstelsel gericht.

De eerste indruk is die van een chaos. Een chaos van verbale kracht. Deze verbale kracht is fenomenaal, onthutsend, effenaf verbijsterend. Zo primair en ongenadig dat ze alles in haar werveling meesleurt. Een hoos van knetterende woorden, van spattende beelden. En wélke woorden en wélke beelden! Nooit gehoord in gelijk welke taal. Alle fonkelnieuw uit de rots gekletst. Met bestaande woorden, met oude woorden, met zeldzame woorden, met fragmenten of nieuw-gesmede. Van het aambeeld van deze Hephaïstos smetteren de vonken en sprankels naar alle zijden in een mateloze overvloed. Soms grijpt hem, als destijds Rabelais, de roes van de woorden, van de klanken der woorden, van de potenties der woorden en dan overgiet hij ons met heerlijke lawines edelstenen, brokstukken, schitterscherven en paarlemoeren flitsen, alles klots door mekaar in machtige gulpen neerpletsend op en rondom ons. (Vrienden die hem hoorden deklameren verzekeren dat de indruk dan nóg overweldigender is).

Deze chaos gaat echter niet, en dit acht ik kapitaal, in de richting van een Rimbaldiaanse ‘dérèglement de tous les

[p. 137]

sens’, hun glans heeft ook in essentie niets gemeens meer met de schoonheid die voortspruit uit de ‘rencontre fortuite sur une table de dissection d'une machine à coudre et d'un parapluie’, noch met de beelden van het automatisch schrift, al schieten ze wél nog vele verre wortels in zulk klimaat, doch, na Artaud, schijnt Pichette me veeleer een van die eerste ‘andere werklieden’ te zijn, die, Rimbauds lijn voortzettend, ‘commencent par les horizons où l'autre s'est affaissé’. De ontginning van het onderbewuste heeft het bewustzijn verbreed en uitgediept, en deze diepere lagen zijn het, waaruit Pichette weet te putten. ‘J'écris comme un peintre fait de la musique’. Misschien nog niet altijd honderd procent zuiver, doch overwegend en instinctmatig naar het zinvolle en constructieve toe.

Want, diep in hemzelf, in het stille evenwichtscentrum van zijn naar buiten wervelende woord- en beeldenhoos, is hij zich bewust van de ontwikkelingskiemen, die hij aan het uitbroeden is en voorvoelt hij waar het gehele vervaarlijke gevaarte op afspettert. De chaos schept orde in zijn levenskernen, de chaos is zich van zichzelf bewust en weet waar hij op afwentelt: de chaos is maar schijnbaar en tijdelijk chaos aan de buitenzijde. Het onvergetelijke L'Amour uit Les Epiphanies is van zulk streven naar zinvolle constructie reeds een schitterend geslaagde scheppende uitdrukking. Ook Le Point Vélique bevat zulke passages. In Lettre Rouge en Lettre Orangée echter, en vooral in deze laatste, ontvouwt Pichette ons theoretisch zijn plannen, de toekomstige summa van zijn oeuvre, ten minste de hoofdgeledingen ervan.

En hier nu sluit hij bewust aan bij de opmars naar de nieuwe synthese, die overal in de wereld voelbaar wordt. Stammen zijn eerste werken, wat dus de uiterlijke vorm betreft, nog zeer diep uit de wereld van het chaotische en het zinloze, die de voorbije jaren beheerst heeft maar nu geleidelijk aan het wegebben is (dat een S. Vinkenoog in de inleiding van Atonaal zich nog tot dit thans snel verouderende zinloze bekent ontgoochelde me zeer), zijn plannen onthullen ons integendeel

[p. 138]

een positieve visie op de wereld en een grootse poging (in spe) om eens deze visie in een alles overkoepelende constructie te verwezenlijken. Dat hij daarenboven zijn streven naar een nieuwe synthese wil verwerkelijken via de assimilatie der moderne wetenschap is buitengewoon merkwaardig al ligt het logisch in de lijn van deze tijd (ja, hoe heeft daar nog nooit iemand aan gedacht!) en doet me met spanning zijn verder werk afwachten. De wetenschapsmensen, en inzonderheid de physici, ondanks de schier onoverkomelijke taak waarvoor ze om de eeuwwende, na het instorten van hun verwachtingen, zijn komen te staan, ondanks het feit dat hun opsporingen steeds in ingewikkelder en ingewikkelder gebieden afdaalden, ondanks het feit dat vooral zij, veel meer dan de kunstenaars, voor een werkelijke chaos stonden van duizendvoudig vertakte complexiteit, de wetenschapsmensen hebben inderdaad nooit de hoop opgegeven eens de sleutel van deze onbegrijpelijke wereld te ontdekken. Wanneer de kunstenaars de hoop lieten varen en de steel naar de bijl gooiden, waren zij de mannelijke naturen, die het echte vuur bleven voortdragen, en die morgen misschien de verbinding zullen tot stand helpen brengen.

Pichette heeft hoofdtroeven in handen. De erfenis van Rimbaud en Artaud enerzijds, anderzijds het inzicht dat hij dit patrimonium maar heeft om te keren, slechts van instelling moet laten veranderen, slechts anders moet opstellen, om het om te zetten, om het te overtreffen in een nieuw positief-geladen begin. Ziet gij niet dat hij een sleutelpositie inneemt? Dat hij in de diepte van het ravijn is gekomen en maar hoeft over te springen om een nieuwe tocht naar onbekende, heerlijke toppen in te zetten? Dat hij dit virtueel reeds heeft gedaan? Met spanning wachten wij nu op ‘Nucléa’.

erik van ruysbeek

[p. 139]

Naschrift

Ondertussen is ‘Nucléa’ verschenen (L'Arche). Het stelt de mens voor, die de verschrikkingen van de hedendaagse robotten-oorlog in zichzelf overwint door, aanleunend bij de natuur, de zuivere liefde te belijden. Het voert dit in een dubbele droom ten tonele. De eerste: ‘Les Infernales’ is een nachtmerrie en toont Tellur en Yllen (de dragers der idee) midden de gruwelen en miseries van de oorlog. Dit deel is te vergelijken met ‘La Guerre’ uit ‘Les Epiphanies’. Dezelfde poëtische prozastijl met hier en daar een neiging naar het vrije vers. Doch wat opmerkelijk is: gezuiverd van alle ongewone woorden, nieuwvormingen en verbale goocheltoeren; bijna vlak tegenover vroeger. En jammer genoeg: niet altijd even sterk. Doch Tellur en Yllen leggen zich bij deze troosteloze wereld niet neer en zoeken instinctmatig hulp in een opnieuw beleven van de ongeschonden krachten der natuur: de overwinning op de chaos zal gebeuren door de liefde, de zuivere liefde tussen man en vrouw, die beiden tot een eenheid hersmeedt. Deze liefde wordt uitgezongen in een tweede droom: ‘Le Ciel Humain’. Dit gedeelte brengt nog een grotere verrassing. Het is niet alleen even helder als het eerste, doch het is daarenboven geschreven in authentieke klassieke verzen, met overal, waar de eigen inspiratie verzwakt, een onmiskenbare Raciniaanse factuur! De besten zijn echter, zowel wat inhoud als resonantie betreft, ondenkbaar zonder de verworvenheden van Surréalisme en latere experimenten. De beelden zijn dan modern en raken steeds verrassend het mysterie der dingen aan. Doch Pichette houdt dit niet overal vol. Er komen tamelijk conventionele scènes en zijn geestdrift ‘à jet continu’ komt me hier soms ietwat literair-gewild voor. Wat was het ‘je m'évase, je te déchaîne, je t'imprime, je te rame, je te vertige, je t'innerve et te musique, te mouve, le luge...’ ten slotte overtuigender! Voeg daarbij dat ‘Nucléa’ er kwa toneel absoluut niet doorkan, en men zal begrijpen dat ik het met gemengde gevoelens heb gelezen. De vereenvoudigingskuur heeft te veel laagten nagelaten en in het tweede deel sluipen te veel conventionele passages. Het positief streven heeft ditmaal niet genoeg positiefs voortgebracht, enkele zeer

[p. 140]

schone delen niet te na gesproken. Ook de strekking is wel een beetje naïef en heeft niet genoeg algemene draagwijdte. Hoe lang zal de euphoristische roes van Tellur en Yllen duren? Of suggereert Pichette dat de wereld van morgen door de liefde gered zal worden? Dan had hij een ander stuk moeten schrijven.

Kortom, ik heb de indruk dat de auteur in zijn nieuwe stijl een ‘klassiek’ werk heeft willen schrijven, doch dit ‘klassieke’ heeft hij te veel volgens de oude manier gezien. Een nieuwe stijl eist een nieuwe vorm van klassicisme. Die te snel willen bereiken leidt soms naar hybridische werken, zoals ‘Nucléa’ er ongetwijfeld een is. Doch met een hele boel zuiver erts, dat lijdt geen twijfel. En voor de verdere ontwikkeling van Pichette is dit laatste toch het bizonderste.

erik van ruysbeek