Tijd en Mens. Tijdschrift van de Nieuwe Generatie. Jaargang 1

[p. 78]

Karel Van Loo
Over de Belgische verpolitiekte sociale wetgeving

HET IS NIET DE EERSTE MAAL DAT GEWEZEN WORDT OP DE typische opvatting van meerdere katholieke professoren en rechtsgeleerden, die de Belgische sociale wetgeving, zo naar geest als naar toepassing, voorstellen als een ‘wetgeving ten behoeve van zwakken’.⁽¹⁾

Deze opvatting, welke tenslotte als iedere andere opvatting, aandacht en begrip verdient, stemt in zekere zin overeen met de mentaliteit van verschillende patronale woordvoerders en kleinburgerlijke patroontjes, die de sociale wetten noch min noch meer als gunstmaatregelen beschouwen ten voordele hunner werklieden. Deze sectaire principes zijn niet nieuw want wij vinden ze ook terug in de periode van 1830 tot 1890 wanneer de patroons, uitbuiters van den kinderarbeid, zich als weldoeners van het land aanzagen omdat zij werk verschaften.⁽²⁾ Men zou wellicht aan deze mensen kunnen herinneren dat zij aanvankelijk wel dachten aan de verzekering hunner onroerende goederen, van hun materiaal, van hun productie en zelfs van hun dieren maar dat zij zelden begrip vertoonden voor de verzekering, zo lichamelijk als moreel, hunner werklieden.⁽³⁾

De geschiedenis toont aan dat onze sociale wetgeving vanaf haar ontstaan - misschien ten spijt van de vele katholieke en liberale patroons - een vaak ongeordend⁽⁴⁾ maar toch veelal doeltreffend aantal reglementeringen inhoudt welke, op enkele eerder recente uitzonderingen na⁽⁵⁾, verworven werden na een bittere sociale strijd van de arbeidersmassa⁽⁸⁾. Deze sociale strijd, men noeme hem klassenstrijd, concentreerde de reactie van de arbeiders tegenover de misbruiken van het patronaat. Noch het particulier initiatief, noch de Staat hebben een overwegend of beslissend aandeel gehad in het ontstaan en de groei van de sociale wetgeving. Moest dit wel zo zijn dan zou men hoogstens kunnen gewagen van een zekere wettelijke bescherming of voorzorg inzake de ‘zwakken’ zoals men dit aanneemt voor de Commissis van de Openbare Onderstand; de wetgeving voor de gebrekkigen en verminkten; enz. De eigenlijke sociale wetgeving, d.i. de arbeidswetgeving, beschermt niet of schenkt niets: zij schrijft voor; zij is humaan daar waar de humanitaire beginselen in gevaar verkeerden of nog zijn. Het bleek overigens noodzakelijk de toepassing van de sociale wetten te controleren maar vooral te laten gelden. De Werkrechtersraden en de Paritaire Commissies verschaffen, in de betekenis van bescherming van de zwakken, aan de arbeiders en bedienden een vrijwel doortastend en eenvoudig middel om, naast het toezicht van overheidswege, het voorgeschreven recht in te roepen.

In deze orde van gedachten kan men vaststellen dat de ontwikkeling van de sociale wetgeving zich gelijklopend aftekent met de vooruitgang der politieke democratie en met de strekkingen van de sociaal-economische verhoudingen⁽⁶⁾. Het is bovendien kenschetsend dat de aanvankelijke ontwikkeling van de sociale wetgeving voor een groot gedeelte te danken is aan een verwoede sociale en politieke strijd en dat deze strijd thans meer en meer afneemt. Zulks moet waarschijnlijk wel toegeschreven worden aan de als een uurwerk geregelde syndicale actie, maar spijtig genoeg ook aan de cumulatie van syndicale mandaten met politieke functies, hetzij op rechtstreekse wijze, hetzij langsom een partijbureau. Hieruit vloeit niet noodzakelijk een diskwalificatie van de sociale strijd voort, maar het betekent toch een gevaar voor de sociale wetgeving. Inderdaad, tegelijkertijd met een toename der

(1) - Prof. F. Van Goethem ‘Beginselen van Sociale Wetgeving’ - 2^e druk 1938 blz. 7-8;
Valère Fallon, S.J. - ‘Beginselen der Sociale Economie’ - 1934 - blz. 343;

(2) - Dr. Floris Prims ‘De Sociaal-Economische Geschiedenis van België’ - 2e uitgave - blz. 159;

(3) - Emile Cornez ‘Cent ans de Législation Sociale en Belgique’ - 1948 - blz. 55.

(4) - Fallon, reeds vernoemd, blz. 340 ‘nu eens tot een stelsel verenigd, dan weer afzonderlijk verspreid’.

(5) - De wet van 4-8-1930 betreffende de kindersbijslagen voor loontrekkenden.

(8) - De zware onlusten van 1886 in de prov. Henegouwen en Luik; de werkstakingen van Juni 1936; enz.

(6) - Cornez, reeds vernoemd, blz. 56 ‘Au fur et à mesure que, dans l'organisation politique, on s'est acheminé vers un régime de démocratie aboutissant, par l'égalité politique entre tous les citoyens, à l'exercice du pouvoir dans l'Etat par le peuple tout entier, l'on a vu la Nation évoluer vers une organisation de plus en plus démocratique de l'économie et vers les mêmes concepts sur le plan social. Ceux-ci ont des fondements psychologiques tellement solides que toute réaction sur le plan social, toute tentative d'un retour au passé mettrait en péril les institutions elles-mêmes. Nous sommes à une époque où aucun régime ne peut donner des garanties de durée s'il n'est basé sur la démocratie à la fois politique, économique et sociale.

[p. 79]

politieke bazigheid in de schoot van het syndicalisme, verwijdert het syndicalisme zich van zijn opdracht en van zijn actieterrein. De voorbeelden van deze actie-verschuiving liggen zo maar voor het grijpen: het optreden der syndicaten inzake de koningskwestie; het salongetater inzake Franco-Spanje; enz.

Een tweede aspect van de verpolitiekte sociale strijd kennen wij reeds sedert enkele jaren. Voor sommigen lijkt het niet op te vallen dat zekere verkiezings-propagandisten, waaronder vele politieke leiders, op een eerder naïve wijze de populariteit van bepaalde sociale wetten uitbuiten. Zo werd herhaaldelijk het stelsel van de maatschappelijke zekerheid in de verkiezingsstrijd gegooid daar waar het voor een belangrijk gedeelte zijn verwezenlijking ontrukt heeft aan de groot-nijverheid welke er, naar veler mening, de economische collaboratie door afkocht. Op een ostentatieve wijze heeft men destijds, in het zicht der verkiezingen van 1946, de wederuitrustingsbons in de handen der arbeiders gestopt. Heden zijn van dit lokaas nog niet alle bons gevaloriseerd. Een ander typisch voorbeeld treft men aan bij de wettelijk voorziene toekenning van wezenvergoedingen (zeer hoge maandelijke kinderbijslagen) welke, in de grond, een verhoging van het weduwpensioen opleveren. Men denke er aan dat men bij de invoering van dit stelsel wraak genomen heeft op de kinderen van ‘incivieken’ of op deze van overleden arbeiders welke, na een bepaalde datum, nog vrijwillig zijn gaan arbeiden naar Duitsland. In deze zin zou men nog kunnen vervolgen doch wat baten kaars en bril...?

Zouden wij het anderzijds ook wagen de nodeloze inwikkeling en het gebrek aan coordinatie van de sociale wetgeving toe te schrijven aan een zekere lusteloosheid van de wetgever of aan een zekere tendens die er bestaat om aan die verwarring niet te verhelpen? Het krioelt in ons land van sociale en fiscale raadgevers, sociale en fiscale burelen, experten en na-de-uren-werkertjes welke allen welig groeien en tieren op de complexiteit der sociale wetgeving. Zou men het bovendien aandurven van elk organisme, belast met de uitvoering van een sociale wet, de publicatie te eisen van de Winst- en Verliesrekening met een uitvoerig en nauwkeurig détail der algemene onkosten?⁽⁹⁾. Wellicht gingen wij dan naar de volledige ontnuchtering. Of zouden wij die verwarring durven verwijten aan de politieke, en dan vooral aan de demagogisch politieke, inmenging of verdeeldheid.

Van zekere zijden gaat men thans ook op bescheiden wijze te keer tegen de onverenigbaarheid van sommige hogere mandaten in de schoot van de officiële en semi-officiële instellingen voor de toepassing der sociale wetten. De onverenigbaarheid van sommige mandaten, door cumulatie of uit den aard der zaak zelf, heeft totnogtoe, behoudens een gematigde interpellatie in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, niet het voorwerp uitgemaakt van passende maatregelen of van algemene criteria. Hier komen dan vooral het patronaat en het proletariaat in botsing. Wanneer de syndicaten medebeheer eisen in de kassen voor kinderbijslagen dan replikeert het patronaat met een eis voor medebeheer in de werklozenkassen. Enzovoort.

Het is meteen ook opvallend dat de instellingen belast met de uitvoering van sociale wetten bij voorkeur een toevluchtsoord zijn voor politieke vrienden of voor verkiezingsagenten. De benoemingspolitiek in deze diensten ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... (persoonlijke censuur).

De sociale wetgeving lijkt, alles bij elkaar genomen, zeer innig verenigd met de politieke actie. Is het daaraan ook te wijten dat zovele misbruiken ontstaan of blijven bestaan? Erger geeft aanleiding tot erger, en dan denken wij ondermeer ook aan de collectieve misbruiken van zekere groepen. Of mag men de overdreven eisen inzake bijzondere honoraria der dokters en chirurgen niet aanzien als een misbruik, dan vooral in het kader der verplichte ziekte- en invaliditeitsverzekering? Immers, c'est la princesse qui paie...!

De vraag stelt zich thans of de politieke krachten de sociale strijd zullen kunnen blijven beheersen en of de arbeidersmassa blindelings zal blijven volgen en aanvaarden. Men mag ten andere niet uit het oog verliezen dat o.a. de verregaande machtsverovering der socialistische partij de oorspronkelijke

(9) - In sommige bepalingen van sociale wetten is voorzien dat de betrokkenen zekere documenten in verband met de Winst- en Verliesrekening mogen raadplegen ten zetel van het uitvoerend organisme. Dit is o.m. het geval voor de wet van 10-6-1937 (Kinderbijslagen voor werkgevers en niet-loontrekkenden.)

[p. 80]

idealen en oorspronkelijke doelstellingen in zekere mate op de achtergrond plaatst⁽⁷⁾. De politiek op lange termijn heeft het moeten afleggen tegen de politiek der directe mogelijkheden. Is daaraan, en spijts de sedert 1946 geweldig ontwikkelde sociale politiek, de lichte maar betekenisvolle achteruitgang van de socialistische partij te wijten welke zich uitte bij de laatste verkiezingen?

Wat de toekomst ook brengen moge, het staat thans reeds vast, dat, in het aanschijn van mogelijke crisisperioden, de sociale strijd zowel als de politieke actie niet alleen te kampen heeft tegen het kapitalisme maar ook tegen de misbruiken van en in de actie zelf.

(7) - Louzon ‘L'Ere de l'impérialisme’, Ed. Spartacus, Paris:
‘On ne peut noter présentement chez les prolétaires aucun désir de prendre en main la terre ou les usines, le refrain du vieux chant de la Fédération Jurassienne de l'Internationale: ‘Ouvrier prends la machine. Prends la terre, paysan’ n'éveille plus chez eux aucun écho. Par contre, ils suivent partout docilement ceux qui leur parlent de nationalisations, que ce soit chez les satéllitesc de la Russie ou dans les nations du plan Marshall, sans vouloir s'apercevoir que l'Etatisation n'est autre chose que la réduction en esclavage des travailleurs.’
- ....Destinée hautement tragique que celle du prolétariat qui, hier, a donné son sang pour la ‘Liberté’ afin de permettre à la bourgeoisie capitaliste de prendre le pouvoir et qui aujourd'hui est prêt à le donner à nouveau pour cette fois, abattre la Liberté afin d'introniser la bourgeoisie bureaucratique à la place de la bourgeoisie capitaliste.’