Tijd en Mens. Tijdschrift van de Nieuwe Generatie. Jaargang 1

[p. 58]

Remy C. Van de Kerckhove
Het kind en de man

DE ZOVEELSTE AVOND DAALT STILAAN OVER HET land. Het land waarvan wij houden, hartstochtelijk. De witte spookachtige nevel hangt reeds in voorhistorische slierten over de donker groene beemden. Weldra zal de hope dijk onzichtbaar zijn. Door het open raam klinken reeds de doffe snelle kreten van een nachtvogel. O heimwee naar de volslagen duisternis. Soms klinkt vanuit het kanaal een korte doffe plons. Wellicht een rat die naar de avondlijke prooi springt of een zilvervis die aan de geheimen der donkere diepten ontsnappen wil. Ik weet het niet. Het heeft trouwens geen belang. Ik hou alleen van die geluiden die mijn eenzaamheid aanwakkeren. Ik heb vandaag vruchten geplukt in mijn tuin. Als een kind klom ik in de bomen en was verwonderd over eigen lenigheid. Het scheen me of ik met elke rode vrucht nieuw leven plukte. Een nieuw klein wonder aan kleverige twijgen waartussen parelende spinnenwebben wuifden. Door de groen-gele bladeren zag ik plots de hemel. En ik dacht terug aan de hemel, dezelfde hemel van vijf jaar terug. Toen stond ik in geen boom. Ik was toen niet zoals ik nu ben. Ik sprong, bij die gedachte, vlug van de laatste takken van de boom. Ik huiverde. Ik heb de vruchten binnenhuis gedragen en ben die dag niet meer in de Herfstboomgaard weergekeerd. Op de kleine schrijftafel voor het raam lagen allerhande papieren wanordelijk. Ik ben voor die schrijftafel gaan zitten en heb gedacht aan wat vijf jaren terug gebeurde. Het was reeds een hele tijd dat ik er nog aan gedacht had. Sindsdien was het leven op mij toegesprongen en had me in de greep gevat. Ik zie nu door de vallende donkerte jonge mensen gearmd over de dijk wandelen in de richting der beemden. Het schijnt me dat ze in een nevel van bovenaards geluk wandelen. Vijf jaren terug liep ik zoals zij nu. Nu mogen zij naar de sterren kijken. Nu zijn het sterren met een blijde hoopvolle wens aan hun staart. Toen waren het vliegtuigen met dodende bommen. Vreselijke bommen. Ja, vijf jaren terug wandelde ik over deze dijk met de geliefde. Wij spraken bijna niet. De scheiding hing reeds onafwendbaar over ons want wij hadden teveel in elkanders hart gepeild. Teveel voor een man, teveel voor een vrouw. Wij wandelden en spraken niet. Ik wens je niet over deze liefde te spreken. Ik wens je niet te spreken over die erotiek nog over de enorme complexiteit van mijn brandende jeugd. De laatste huizen lagen achter ons. Het was een heldere warme nacht. Een nacht die bestemd scheen om het helderste zingenot. Eén van die nachten waarin ge u kunt bevrijden van wanen en vooroordelen. Eén van die nachten waarin ge weer mens wordt. Maar wij waren moe van onze liefde. Onze zenuwen hielden het niet

[p. 59]

meer uit. Toen ik onwillekeurig naar de hemel keek gebeurde het. Op weinige ogenblikken hingen tientallen lichten boven de stad. Het was alsof de sterren de aarde genaderd waren en de aarde aangetrokken was door de vlam der hemellichamen. Het was klaar als op het middaguur. Ik zag hoe het gelaat van de geliefde vertrok. Er kwam een schaduw over dat gelaat. Schaduw van de dood, schaduw van het leven, van het geheim. Sprookjesachtig lag de oude, vermoeide stad onder de gloed der lichten. De geliefde hield mijn arm stevig vast. Er ging iets gebeuren. Alleen wanhopigen grijpen je zo aan. Ik heb angst, zei ze, ik heb angst. Nu is alles voorbij. Het begin van het einde. Ze barstte in snikken uit. Ik hoorde een ongekende klank in haar stem. Zo moeten de vrouwen geweend hebben toen de lava Pompei binnen stroomde. Zo moeten de vrouwen in China wenen als de gele rivier buiten haar oevers treedt. Als antwoord lachte ik. Ween niet zei ik. Ween niet. Het is niets. Ik ben toch zo dikwijls een jonge dwaas geweest.

Ik lachte. Nooit vergeef ik dat aan mezelf. Nooit, nooit. Toen brak de storm los. Vliegtuigen doken in de lichtstralen en gooiden hun bommen op de oude, vermoeide stad. Ik zag, ik zweer het, het blauwe schijnsel der vallende bommen. Ik zag de dood. Ik heb de dood gezien. Het lawaai der duikende vliegtuigen, het ontploffen der bommen, het plotseling branden der huizen, het neerstorten van muren en het gehuil van mensen, mensen zoals gij en ik spoelde over ons. Stukken hout en stenen vielen in het water. Of waren het stukken van lichamen... Van op de dijk zagen wij de stad branden. Die oude stad waarvan wij zoveel hebben gehouden. Waarvan wij houden, hartstochtelijk. Ik zag in de ogen van de geliefde een verwarring, een hopeloosheid die men alleen in mensenogen kan lezen. Wij hebben ons op de grond geworpen. Toen de lichten gedoofd waren zijn wij haastig naar de stad teruggekeerd. Nooit meer ben ik nadien met haar langs die dijk gewandeld. Nooit, want ik wou niet teruggaan voorbij de plek waar we lagen plat tegen de grond met de angst in onze bevende ledematen. Daar heb ik voor het eerst gevoeld hoe de mens de grond liefheeft. Bij de grond bescherming zoekt. Het was voor ons de laatste avond geworden.

In de stad brandden tientallen huizen. Mensen liepen radeloos rond. Ik heb de geliefde verlaten voor een brandende woning. Ik ben toen, met andere mannen, deze woning binnengelopen en heb gered wat er te redden viel. Een ganse nacht, een ganse morgen die kil over onze vermoeide lichamen stortte, een ganse dag hebben wij gewerkt. Het was de eerste maal dat ik ondervond wat werken was. Van huis tot huis gingen wij, van straat tot straat. En in een straat, een straat die van de werkelijkheid weggevaagd was, gebeurde het. Het was een Vlaamse wachter die, met een haveloos uniform gekleed, in de puinen van zijn huis graafde. Woest en wild, vermoeid en hopeloos. Plots klonk er uit zijn droge mond een wilde verscheurende kreet op. Hij had zijn kind gevonden. Een meisje van 10 jaar. Gij weet wat een kind wel kan betekenen. Ik ook. Maar dit meisje met haar verscheurde voorschootje had geen hoofd meer. Hij had zijn onthoofd

[p. 60]

kind gevonden. Hij nam dit kind in zijn armen en liep weg. Hij liep weg met zijn onthoofd kind in ZIJN armen. Hij kwam terug. Hij was radeloos. Vrouwen weenden luidruchtig. Een Duitse officier van de Propaganda Abteilung wou fotos nemen. De Vlaamse wachter zag dit, liet zijn kind vallen - het lichaampje plofte tegen een hoekige steen - en sprong op de officier toe. Ik heb beide mannen zien vechten. De Duitser en de Vlaamse wachter. En ik heb naar dat onthoofd kind met het verscheurde voorschootje gekeken. Het was vreselijk. Het was me of ik plots alle kinderen van de wereld onthoofd zag. Dood aan mijn voeten liggen. Ik ben toen verder gegaan. Hier was de dood gevonden. Tussen de puinen liepen mannen van de Gestapo op zoek naar jonge mensen. Gans de dag heb ik niet gegeten. Als men een onthoofd kind gezien heeft en mensen als hyena's tussen de puinen dan kan men niet eten. Geloof me. Ik dacht niet meer aan de dijk, aan de geliefde, aan een paar vrouwenborsten. Het was de eerste maal in mijn brandend leven dat ik een onthoofd kind zag. Dat ik mensen achter mensen zag jagen met de dood tussen hen. Het was tien, twintig, honderd, duizend maal teveel. Wezenloos groef ik verder in de puinen. En ik vond een man. Ik vond een man. Zijn bovenlijf was verbrand. Afgrijselijk verbrand. Zijn hoofd en borst waren dubbel dik geworden. Ik huiverde van afschuw. En ik heb dat lijk in MIJN armen genomen en heb geweend toen ik het wegdroeg. Geweend van afgrijzen en walg, van haat en afschuw. Het was me of ik alle doden van de wereld in mijn armen droeg. De man. Het kind. De verbrande man, het onthoofde kind. De donkerte. De vliegtuigen. De hyena's. De bommen en de dood. Dagen lang hing er in mijn kleding brandreuk. Lijkreuk. Reuk van de dood. Ik leefde in de dood. Ik was 22. 22. Toen ben ik uit de stad weggelopen. Het duizelde in mijn hoofd. Ik duizelde want ik droeg een dode man in mijn armen. Ik zag een vader zijn onthoofd kind in zijn armen houden, ik zag een vader dit kind kussen op de afgrijselijke hals... En lang geloofde ik niet meer in dit leven. Ik zag geen uitkomst. Er sloop haat in mijn hart tegen alles wat op deze dood betrekking had. Op de georganiseerde moord.

De nacht viel nu over het land. De geluiden stierven en de geliefden verdwenen in de donkerte. De horizon deinde tot voor mijn raam en als ik naar buiten kijk staan de puinen nog steeds voor mij. De puinen van dit land. De puinen van Europa. Ik zie me in de auto zitten die me van Dachau naar München bracht. De autobaan lag wit in de maneschijn en voor wij de oude stad binnenreden zag ik de schimmen van duizenden doden achter de auto aanlopen. Gans Dachau was uitgebroken. De doden waren opgestaan uit het stof der verbranding, uit het gas en de martelingen. Huilen en tieren deden deze doden. Tientallen talen spraken ze. Hun pijn was een internationale mengeling van ellende. Dat ik na het branden van mijn stad, na het onthoofde kind en de verbrande man, na de menselijke hyena's nog Dachau moest zien uitbreken... al was het maar in droom, in schimmen die op de autobaan hun afgrijselijke ellende dansten.

[p. 61]

Ik verbleef toen op een groot vliegveld en vanuit mijn kleine slaapkamer zag ik vliegtuigen opstijgen en dalen. En gedurende een winternacht gebeurde het. Men kwam mij halen om de wacht op te trekken. Ik kleedde me warm aan en vergezelde de M.P. naar het houten huisje aan de ingang van het vliegplein. Wij dronken juist een kop hete koffie toen een soldaat uit het gebouw stormde en ons in gebroken Texas kwam vertellen dat een kleurling vocht met een blanke soldaat. Op de derde verdieping riep hij ons. Wij liepen de trappen op met de gummistok in de hand. En toen zagen wij het. Twee soldaten vochten. Een mes glinsterde in de hand. Wij sloegen er op los en gelukten erin beide te scheiden. Voor wat vochten ze? De kleurling wees naar het soldatenbed in de hoek van de kille kamer. In het bedje lag een wezen. Wij trokken de dekens weg en het was me of de aarde, het gebouw en gans Duitsland onder me weggleed. In het bedje lag een kind. Een naakt meisje van 14 jaren. Het meisje weende. Het was een kind. Wij haalden haar uit het bed en spiernaakt stond ze voor ons. Het was een kind van 14 jaar. Nog geen borsten versierden haar lichaam. De blanke soldaat had haar in het bed van de kleurling betrapt en beiden hadden gevochten om het bezit. Om het bezit van een meisje van 14 jaren dat ze met chocolade binnen het gebouw gelokt hadden. Het was een klein blond meisje. Wij hebben haar toen ze aangekleed was, en by Jove, ze had niet veel om het lijf, hete koffie gegeven. Toen is ze in de kille winternacht verdwenen. Ze droeg haar 14 jaren als een ellende. Haar klederen waren grauw. Het was een menselijke plant die geboren tussen puinhopen gegroeid was. Het was een winternacht. Nu denk ik aan dat meisje terug, aan de blanke soldaat en aan de kleurling. O mijn klein blond meisje dat haar ellende niet voelde daar ze vleesgeworden ellende geworden was. Wat is er van haar geworden? Wat gewerd er van een ganse jeugd? Waar blijven grote woorden en slagzinnen bij een 14-jarig meisje dat in een bed van een kleurling kruipt. Ik heb toen lang met die kleurling gesproken. Ik sprak hem niet over Father Divine nog over Richard Wright. Wij spraken over kleurlingen, over witte vrouwen, over de oorlog. En die kleurling - ô Sam - weende. Wat een grap: een kleurling die met een 14-jarig meisje in een bed kruipt, zich laat betrappen en dan weent en over sociale toestanden begint te spreken. Later sloeg de blanke er naar en zei hij iets van: ‘God damned son of a... Son of a...’ Hij sliep met een blank meisje en dat kind was veertien jaar. Door mijn raam zie ik het onthoofd kind de verbrande man de hyena's, de kleurling vechtend met de blanke, en het kind. Duizenden verbrande mannen dansen en duizenden kleurlingen roepen. O aarde, aarde waarop wij werden geboren, waarop Goden werden geboren en weder stierven. Draagt deze werkelijkheid vruchten? De vruchten van strijd illusie en ontgoocheling? Ik weet het niet. Ik heb bomen geplant. Wat zal er van deze bomen geworden? Millioenen mensen worden geplant en wat zal er van hen geworden. Wat zal er van hen geworden in deze onbeschrijfelijke chaos van het jaar nul. Vermoord? In brand gestoken? Geschandvlekt en gehaat? Maar ook bemind wellicht. Bemind en gehaat in rijkdom en ellende. Ik weet

[p. 62]

het niet. Mijn hand beeft wanneer ik wil schrijven over dat oude verschrompelde vrouwtje dat onze burelen kuiste voor eten en een paar soldatenmarken. O dat vrouwtje dat zich bedronk aan resten soldatenbier en toen in mijn kamer drong. En boven mijn bed, want in haar dronkenschap dacht het vrouwtje dat ik sliep, in een muurkast al mijn chocolade stal. Ik hoor nog haar adem, ik hoor nog het gekraak van het papier, ik hoor nog het gekauw en het zwelgen. Ik hoorde de honger tussen de afgebrokkelde tanden sissen. En er sloop haat in mijn hart tegen alles wat op deze honger betrekking had. Honger. Mijn hand beeft want wat is er van dat vrouwtje geworden. Wellicht vreten nu de wormen hun honger sissend aan haar beenderen. Wellicht bestaat dat oude vrouwtje niet meer. Niet meer bestaan Vergaan. Voorbij. Voorbij ellende, vreugde, honger, haat. Voorbij, voorbij voor immer. Voor altijd.

Sindsdien gebeurde er veel. Ik plukte deze morgen vruchten in de tuin. Elk nieuwe vrucht was een symbool van nieuw leven. Toen ik naar de hemel keek zag ik dat licht, o dat licht, opnieuw verschijnen. Ik hoorde plotseling weer het geluid der vallende bommen. Ik zag de vader met zijn kind door de tuin schrijden. Tussen de late bloemen stond hij stil en toonde me zijn onthoofd kind. Oorlog zei hij. Godverdomse oorlog. Hij scheurde zijn uniform stuk voor mijn ogen. Hij scheurde alle uniformen stuk. Ik zag het verbrande lijk in het hoge gras liggen. Het lachte. Oorlog, mompelde het. Plots sprongen uit de struiken menselijke hyena's rond het lijk. De hyena's dansten rond het lijk. Ze huilden omdat het lijk niet leefde. En achter de struiken zag ik een kleurling - ô Sam mijn bruine Sam - vechten met een blanke. Hun messen glinsterden in de late zon. En langs het veldpaadje vluchtte een naakt kind. Haar lichaampje droeg geen borsten. Haar beentjes waren doorschijnend wit. Terwijl het wegliep at het chocolade, want rond de mond zag ik de bruine strepen van het zoete voedsel. Zag ik reeds een kind in dat kind? En onder mijn boom, onder mijn goede oude appelaar, zat een oud verschrompeld vrouwtje dronken met haar hoofd te schudden. Ik ben toen uit de boom gesprongen en ben binnenhuis gevlucht. Ik keerde vandaag niet in de boomgaard weer. Nu daalt de zoveelste avond over dit land. De voorhistorische nevelslierten bedekken de beemden reeds. Ik heb een plotselinge angst voor de geliefden die langs de dijk gaan. Ik heb angst dat ze achter zich een brandende stad zullen ontwaren. Dat ze in het hoge gras een onthoofd kind zullen zien liggen en een verbrande man. Dat ze - o vergeef het me, Sam - een kleurling zullen zien paren met een meisje van 14 jaren. Dat ze hyena's zullen zien zwerven op jacht achter levende lijken. En ik heb angst dat ze ginds aan de weg die naar het grote park kronkelt een oud verschrompeld vrouwtje zullen ontmoeten dat dronken is.

Want voor geliefden is het beter niet met lijken in de armen te lopen. Geliefden moeten vertrouwd zijn met het leven, niet met de dood. Voor hen ligt er een leven dat moet veroverd worden. Voor mij valt

[p. 63]

er niets meer te veroveren. De dood veroverde mij. Ik heb ondergaan. Ik ben aan een brandende stad ontsnapt. Ontsnapt aan kampen en gevangenissen. Ontsnapt aan een onthoofd kind, een verkoolde man, een wilde hyena, een wenende kleurling en een oud dronken vrouwtje. Ik klamp me aan wat de dood me liet. Want wie een vader met zijn onthoofd kind zag rondlopen, wie met een lijk in de armen liep blijft niet veel aan begoocheling. Te vroeg vertrouwd met de dood eist hij alles van het leven. Alles aan schoonheid, rechtvaardigheid en liefde. Ja, liefde, liefde. Maar ik wil leven, leven wat de dood me liet. Ik heb jonge bomen geplant. Hopenlijk dragen ze vruchten. Hopenlijk zal het mijn zoon zijn die deze vruchten zal kunnen plukken. Als ik niet met MIJN onthoofd kind radeloos zal moeten rondlopen, als mijn zoon niet wanhopig naar MIJN verkoold lijk zal moeten staren. Zo ben ik nu éénmaal: er zijn zaken die ik niet kan vergeten. Als ge soms geliefden kent die langs deze dijk wandelen, zeg hen dan nooit naar de sterren te staren. Nooit. Nooit. Zeg hen dat het gras der beemden warm is en verlokkend. Zeg hen lief te hebben. Lief te hebben. Dat ze verder wandelen in een nevel van geluk. Dat ze aan dit huis voorbijgaan. Daar woont een zonderling die plots uit een boom springt omdat hij dacht aan wat vijf jaren geleden gebeurde... O dit huis waar ik met mijn vrouw en mijn kalm geluk woon. Dit huis weigert elke herinnering. Dit huis wil nieuw leven. Overal staan bloemen in dit huis. Bloemen van hetgeen de dood ons liet. Vanuit het raam vermoed ik de stad. De stad genas nog niet van de brandende wonden. Daarvoor moeten eerst allen die deze ziekte bijwonen herinnering geworden zijn. Nieuwe mensen kunnen deze stad genezen. Nieuwe mensen kunnen het land. de wereld genezen. Mensen die geloven en werken. En mijn hart hunkert naar begrijpen. Niet meer naar de erotiek van een complexe jeugd. In het aanschijn van de dood smelt de erotiek als sneeuw voor de lentezon. Met de plotse herinnering in de boom van mijn tuin begreep ik meer en beter. De doden zijn begraven. De man heeft misschien een ander kind, duizende kinderen kwamen reeds na de dood van de verkoolde man, het naakte soldatenmeisje is misschien moeder, misschien werkt ze in een bordeel, misschien is ze ziek, T.B.C. of zo iets, de hyena's verdwenen en het oude vrouwtje zal reeds naar de aarde teruggekeerd zijn. De doden zijn begraven. Door het open raam zie ik de aarde. Donkere vruchtbare aarde. Uit deze aarde komt de mens, naar deze aarde gaan de mensen gij en ik en onze kinderen en onze vrouwen en onze duurbare vrienden.

En ook gij, mijn donkere eenzame Sam.

En ook gij, mijn verachtelijke verrader.