De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 547]

Leven
Boekbespreking   André Demedts

Gerard Knuvelder. ‘Vernieuwing van staatsbestel’ - Uitg. Paul Band, Hilversum.

Knuvelder's essay over de revolutie van rechts en de katholieke staatsleer, verschijnt met het Imprimatur.

Naast die waarborg voor zijn rechtgeloovigheid, bezit zijn opstel enkele eigenschappen, die zeer te prijzen vallen in uitgaven van dien aard. Ten eerste is zijn uiteenzetting ook voor den gewonen leek te volgen, omdat ze klaar en ordevol gesteld is. Klaar uitdrukken vóóronderstelt altijd een klaar denken. Men kan slechts voor anderen bevattelijk maken, wat men zelf begrepen heeft.

Ten tweede, blijft zijn schrift gelukkig ver van den opgeschroefden toon en het dwaze geschreeuw der propagandisten, die er nooit naar streven om de waarheid te zoeken en te vinden, doch slechts verlangen hún opvatting als de ware te bewijzen. Het slechte subjectivisme doet meer kwaad dan goed.

Ten derde, verdient Knuvelder's voorzichtigheid allen lof. De voorzichtigheid is een zeer bijzondere deugd, die in dit geval geholpen heeft, om de juiste verhouding te bepalen van den mensch als enkeling en gemeenschapswezen. Een bepaling, die m.i. tot een der beste hoofdstukken is uitgegroeid.

Veel nieuws brengt Knuvelder echter niet. Hij heeft het zich wellicht ook niet tot doel gesteld, veeleer inderdaad geldt zijn schrift als een persoonlijke ontdekkingsreis in een stof, die veel anderen aangebracht hebben. Dat onderzoek gaat meer naar de breedte dan naar de diepte, het is overzichtelijker dan het oorspronkelijk is. De schrijver laat den indruk veel meer een socioloog dan een wijsgeer te wezen. Mij zou het een vreugde geweest zijn, hem te zien vorschen naar den zielskundigen voedingsbodem van de revolutie van rechts.

Knuvelder kan gelijk hebben, maar zoolang ik mij niet van het

[p. 548]

tegendeel overtuigd zie, geloof ik niet dat de natuurlijke ongelijkheid der menschen, zooals hij die verstaat, ingeroepen moet worden om de sociale en politieke strevingen der rechtsche bewegingen te grondvesten. In de verhoudingen onder de menschen, spelen niet alleen hun verschillen een rol. Zij hebben iets wezenlijks gemeen, dat vóór alle toevalligheden gaat. Steunende op die aanvankelijke gelijkheid kan men even gemakkelijk den goeden grondslag der democratie verdedigen. In meen dat het vraagstuk veel moeilijker gesteld wordt, dan Knuvelder schijnt te beweren.

Hij heeft ook een zekere vóór-stelling van wat de staatsordening van rechts zou wezen. Dat overzicht brengt zeer merkwaardige regelingen naar voor die goed kunnen werken, en waarschijnlijk ook goed zouden werken, moesten het ook geen menschen zijn die haar dienen uit te voeren. Hier ligt eigenlijk het grootste bezwaar tegen de autoritaire regeering. Als haar bestuur niet op het algemeen welzijn gericht is, bestaat er geen mogelijkheid om haar te verwijderen op een vreedzame manier. Het volstrekte leiderstelsel is vol uitzonderlijke gevaren, hoe schoon, hoe doeltreffend het zich theoretisch ook aandient.

Ik verdedig hier geenszins de lafheid en de kleinzieligheid van den mensch. Doch wij doen wel er altijd rekening mee te houden. De tragische gebeurtenissen in Duitschland, beklemtonen slechts het gevaar der autoritaire regeeringen, waartegen de rem van de volksuitspraak niet vrij optreden kan.

Mijn grootste bezwaar tegen Knuvelder's schrift blijft, dat hij de betrekkelijke waarde van de revolutie van rechts niet genoeg inziet. Al wat hij voorstelt kan slechts als een werktuig dienen. Werktuigen werken goed of kwaad volgens de handen die ze besturen. Ook de democratie is een werktuig. Er valt te bewijzen dat het uitteraard slecht werken mòet. Bewezen dient te worden, of het één of het andere stelsel, de houding van den mensch determineert. Ik geloof het andere. De mensch is eerst en bijzonderst. De crisis woedt in den mensch, en daardoor in de instellingen die hij gebouwd heeft.

Moéten wij dan in een gemakkelijk scepticisme vitten en werkeloos blijven? Ik geloof het niet. Ik verzet er mij tegen uit heel mijn hart. Wij moeten handelen en denken. Denken en handelen. Onze sympathieën toetsen aan objectieve waarden. Niet pogen te

[p. 549]

kanaliseeren wat min of meer wel is. Wij moeten desnoods tegen den vloed in varen, als het beste stroomopwaarts ligt.

Het degelijk werk van Knuvelder verdient om dat alles een groote belangstelling en zijn schrijver een welgemeenden dank van de jongeren, die lijk hij, ook zoeken naar een uitweg en een oplossing. Want ik hoop dat ook Knuvelder nog zoekt, nadat hij in schijn gevonden heeft.