De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 371]

Franse Letteren
Georges Duhamel   J. Van de Venne

‘Le Jardin des Bêtes Sauvages (Mercure de France).’

Dit is het merkwaardigste boek dat Duhamel ons tot heden heeft gegeven; hiermede wordt de kronijk des Pasquier's voortgezet. Of is ze misschien de vrucht der herinneringen van de auteur zelf? Om het even.. Het gaat me niet aan welke delen van een boek kunnen beschouwd worden als zuiver histories of zuiver verbeelding; de opzoeking naar de geheimen in het samenstellen van een boek, die toch louter het eigendom zijn van de auteur, laat ik liever aan de archivarissen der litteratuur, die, God-weet, geen ander maagvulsel meer vinden. Voor ons, jongeren, die in Duhamel een onmiddelike voorganger zien, geldt alleen maar het resultaat. Het komt er op aan de karakters van zijn personnages te ontdekken, die nu, tenslotte, meer menselik schijnen, sterker uitgebeeld, vaster, minder verward en minder omneveld dan de meeste der reëele karakters. Duhamel bepaalt zich niet bij het dof, zielloos nabootsen der natuur. Hij weet dat het kunstwerk niet uitsluitend het leven zelf is, maar dat het tevens door de hand van de mens een transfiguratie wordt van het leven. De keus vormt de kunstenaar. Duhamel heeft gekozen. Hij heeft alles gekozen, de personnages (ingebeeld of niet) en de elementen, en op zulke wijze dat hij juist uitdrukt wat hij heeft willen uitdrukken. Wat hij aldus in het licht heeft gebracht, is de bekrompenheid, de last, de misère van de menselike staat. In ieder wezen is er een verborgen diepte waarin de evennaaste geen kijk heeft, en dit vooral in de familiekring. Wie mag de hand opsteken zonder een ander wezen te kwetsen?

Bij het lezen van dit boek heb ik me herhaaldelik afgevraagd of de ware familieën niet de innerlike familiën zijn: wij zijn noch Vlaming, noch Duits, noch Turk, noch Japanner, maar ieder van ons behoort tot een morele familie die bestaat sedert het tijdperk der grotten en die maar zal eindigen met het einde der wereld. Wij zijn enkel geïnteresseerd door datgene wat ons bindt aan ons innerlik ras, het ras dat zich voortzet in ons en waarvan de psychologie nergens nauwkeurig kan afgebakend worden.

In de werkelike, de reëele familiën, daarentegen, zijn mensen gegroepeerd, die zeer dikwerf elkander niet begrijpen. De evolutie der familie is, om een vergelijking te trekken, iets als de evolutie van een ster. Eerst is de jonge ster een rood somber vuur, daarna lichter en eindelik zuiver blauw. Dat is het moment der hoogst intense warmte; het moment dat de familie werkelik een kern is geworden, gekonsentreerd op zich-zelf, om aan al de gevaren te kunnen weerstaan. Het vuur vermindert, daarna de intensiteit. De kinderen zijn opgegroeid; ieder van hen is stilaan een persoonlikheid aan 't worden en op hun beurt gaan zij om een andere haard te stichten. De innerlike kracht der ouder-wordende familie is gekoeld en de zielen komen te staan vlak tegenover elkaar. Dan is het lijk de ster die terugkeert naar het somber-rood vuur en welhaast een dood hemellichaam wordt.

Wat in dit boek zo sterk treft, is de lichtende figuur der moeder, Mevr. Pasquier. Zij is eenzaam, ontzettend eenzaam in haar wijsheid, maar in het brandpunt van al die wezens staat zij, die wanhopig strijdt om de eenheid te bewaren. Wat heeft de auteur om de heroïese en toch eenvoudige vrouw, een pathetiese grootheid weten te

[p. 372]

scheppen! Raymond Paspuier, de vader, altijd heerszuchtig en vol hersenschimmige plannen, ziet men als bezeten door de daemoon van de wetensdhap. ‘C'était vraiment un homme du XIXe siècle, de ce siècle qui n'a pas voulu douter du savoir souverain, de ce siècle qui a fait la sourde oreille aux avertissements de Schopenhauer et s'est plu tenacement à confondre science et sagesse.’

Lausent Pasquier, de zogezegde schrijver der familie-kronijk, is over dergelike houding verontwaardigd:

- ‘Mère! il (mon père) travaille, il devient savant et je pensais qu'il serait aussi meilleur. Maman! avoue que c'est terrible!

‘Elle remua doucement la chaise comme pour me bercer.

- ‘Mais ce n'est pas la même histoire! Tu mêles tout maintenant, les études et la conduite. Oui, je sais, quand j'avais ton âge, moi aussi, je demandais l'impossible.’

Duhamel heeft het personnage Laurent Pasquier, getekend met een intense poëzie. Laurent ontleedt zichzelf niet, maar wij beleven zijn reaksies tegenover het leven, tegenover de andere wezens van het geslacht. Het is iets dat me doet denken aan Romain Rolland (de Romain Rolland uit de schitterende periode van Jean Christophe) maar niet zo woelig, niet zo romanties; het is sterk geordend en zuiver.

Cecile, de zuster van Laurent, is een grote toonkunstenares. Onverschillig voor het leven, buiten het leven, heeft zij zich, samen met haar leermeester Waldemar, een eigen wereld geschapen. Een droom-paradijs gelijk alleen de kinderen er een kunnen scheppen, en ook de dichters. (Jean Cocteau heeft dat zo merkwaardig verteld in ‘Les Enfants Terribles’). In uitzonderlike ogenblikken is het aan Laurent gegeven het geluk van dit troostrijk toevluchtsoord te genieten, om onmiddellik daarna, doorvlamd van de drang naar aksie de relaties van zijn vader met een vrouw te verhinderen, of nog, gaat hij bij zijn moeder aandringen om het huis te verlaten opdat ze gelukkig zou wezen, maar iedermaal lijdt hij, en doet ook de anderen lijden.

Al deze elementen worden door elkaar geweven, groeien over elkaar, vormen een magistrale symfonie die in verscheidene tonelen een hoogtepunt bereikt, gelijk het toneel der gramschap van de vader, of het bezoek van de deurwaarder.

Met dit boek heeft Duhamel een glanzende hoogte bereikt. Het is de bevestiging der grote waarheid, die het doel is van ieder mens: zijn ziel te verheffen altijd hoger en hoger naarmate men in dit leven vordert. En of men gelovig is of niet, het is en het blijft de kapitale grondslag van de waarachtige wijsheid.

Er gaat van dit werk een diepe, een menselike wijsheid uit. Zelden heb ik iets schoner geweten dan het heroïsme van deze moeder, die besloten heeft, ondanks alles, de haard te redden, die haar levensdoel wil vrijwaren, en die daarom het leven aanvaardt zoals het is, zoals het komt, met zijn smarten, met zijn monsterachtigheden, met zijn schamele vertroostingen. Denkt Duhamel, evenals de Monherlant, dat de grootste verdienste ligt in de simpele berusting? ‘Nous sommes attachés à de petites besognes, des besognes au ras du sol.’ Niets is zuiver. Niets is absoluut. Maar onze ziel hongert naar de zuiverheid, naar het absolute.

- En dàt is de bron van al de tragediën in ons!