De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 319]

Franse Letteren
Rimbaud   Joost Van de Venne

Na lezing der laatst verschenen merkwaardige boeken, gewijd aan het leven van Arthur Rimbaud, moet men besluiten dat het ‘geval’ Rimbaud - want er is wel degelik een ‘geval’ - uiterst ingewikkeld en veelzijdig is, en in ieder opzicht zeer aktueel en veelbesproken.

In het boek ‘Rimbaud’ van Marg. Yerta Méléra zal men tevergeefs een persoonlike opinie zoeken, en indien we J.J. Brousson moeten geloven, die er de inleiding voor schreef, dan is het juist aan deze niet-persoonlikheid te danken dat de auteur er in geslaagd is een verzoening te bewerkstelligen tussen apologisten en tegenstrevers van Rimbaud. Naar dit boek te oordelen is Rimbaud noch engel, noch beest, - wat zeer dikwerf het geval der onsterfeliken zal zijn - en hieraan hebben we dan ook een oprechte en eerlike biographie te danken die bovendien uiterst belangwekkend is.

Daartegenover hebben we het werk van Benjamin Fondane ‘Rimbaud le Voyou’ dat om zijn originaliteit en zijn koortsige spanning vooral door de letterkundigen en ingewijden met belangstelling zal doorgemaakt worden: op één voorwaarde echter, indien ze het onderscheid weten te maken tussen het parti-pris van de auteur en de resultaten van zijn onbaatzuchtig en scherpzinnig onderzoek.

Was Rimbaud dan een bandeloze zwerver, of was hij een ziener, een geillumineerde die in zich droeg de geweldige, wilde drang naar het mysterie van alle dingen om tenslotte aan te landen binnen de grenzen van het verloren Paradijs?

Dat is het grote probleem dat sedert Verlaine's ‘Poètes Maudits’ in de litteratuur is opgerezen. Claudel, Cocteau, Soupault, Tzara en tal van anderen hebben ieder op hun beurt getracht van dit vraagstuk een oplossing te geven, en ik geloof dan ook dat diegenen die een kristelike beschouwing hebben, het eens zullen

[p. 320]

zijn met Claudel waar deze het heeft over de ware gedaante van Rimbaud.

Laten we bekennen: de dubbele visie, die hem door sommigen als een bezondere eigenschap wordt toegekend, is een blote veronderstelling. Alle poezie is in een of ander opzicht, visionnair of profeties; de dichter is een verkwister van zijn visioenen op een ingebeelde wereld, en die weerspiegeld worden door zijn ziel. Zijn intuitie, die het doek der uiterlike realiteiten openscheurt, zal het mysterie van de geest in zijn tastbare vormen bereiken om er nieuwe harmonieën te ontdekken.

Fondane beoordeelt Rimbaud als een bandeloze, omdat zijn verwilderd ordeloos leven een opeenvolging is van vluchten, van verkeerde en goede beginsels: Rimbaud deed grote reizen, trok te voet door de wereld, beklom de Alpen, beproefde zijn geluk te Weenen, in Italie, in Stokholm, in Nederland en Chyprus; oefende de meest uiteenlopende en de meest vreemdsoortige stielen uit, was cirkus-vent, metser, aannemer van openbare werken, leeraar, liet zich inlijven bij de Hollandse koloniale troepen voor Java, deserteert, keert terug in Frankrijk en vestigt zich nadien te Harrar en dan te Aden (Afrika); hij was een heerszuchtig handelaar, een ontdekkingsreiziger dol op handel in onbekende streken; stuurde karavanen tot in Abyssinie om er Europeese wapenen in te voeren, trok alleen door de woestijnen, ontdekte nieuwe wegen enz... enz...

Men zal toegeven dat deze odyssea er een is van een zwerver, of zo men wil, van een avonturier; maar niet van een bandelooze... En dan, dit zijn tenslotte maar grote woorden die men gebruikt om een mens te betietelen die de bezetene was van een roekeloos, onbedwingbaar verlangen, niet naar genoegens, niet naar geluk, maar naar het absolute dat hij ondanks alles nooit heeft kunnen bepalen en maar eerst zal gevonden hebben op het uiterst grensgebied.

We geloven met Paul Claudel dat Rimbaud was: ‘un mystique à l'état sauvage’, dat hij was een ‘pèlerin de l'absolu’, niet in de betekenis van een Leon Bloy wiens lieriek, meer dan een andere de weg opent naar God; maar omdat de poëzie van Rimbaud iets geweldigs eist, een inwendige daad die de menselike ziel buiten zichzelf, boven zich-zelf stelt, die op een hevige wijze het verband breekt tussen schepsel en schepping, hem plaatsend in een half-

[p. 321]

natuurlik en half-bovennatuurlik bestaan, hem brengend in een brandpunt van bovenaardse werkelikheden losgerukt uit de gewone bezigheden van de menselike geest.

Wanneer Rimbaud uitroept: ‘J'attends Dieu avec gourmandise’ dan getuigt dit vóór alles van zijn onbedwingbare, metafiesiese drang. Daarna kan hij zich hervatten, kan hij desnoods al de heftige middelen van het menselik leven gebruiken om deze kreet, die opklinkt uit de diepste verborgenheden van zijn eigen wezen, te wurgen; het is en het blijft een getuigenis, en de subtiele verklaringen van de Heer Fondane zullen er niets aan wijzigen.

Voorzekers is het een moeilike taak om de ware gedaante van Rimbaud uit al deze tegenstrijdigheden, uit al deze duistere verwarringen te onthullen. En nochtans... Is het zoo verwonderlijk dat er wel degelik twee Rimbaud's zijn? Ook bij St. Paulus hebben we geleerd dat er in ieder van ons een dubbel bestaan is, dat er in ieder van ons twee wezens zijn die elkander gedurig tegenspreken en ons klein bestaan ontredderen. Dit dualisme dateert niet van bij de ene of andere oude wijsgeer, noch bij Baudelaire die dacht in ieder mens een dubbele neiging te hebben ontdekt: God en de Daemoon, - en nog veel minder bij André Gide. Dit tweevoudige is aanwezig in ieder mens. Wanneer Rimbaud schijnt te verbranden wat hij zou willen aanbidden dan nog is zijn anarchisme een daad van geloof.

Rimbaud behoort tot diegenen wier lot het is een geestelik, of metafiesies eksperiment te beproeven, te doorstaan maar ook te voleindigen. Het komt er echter op aan de waarachtige betekenis aan het woord ‘metaphysica’ te geven. En waar Fondane het heeft over de metaphysica, daar kunnen wij hem in geen enkel opzicht volgen.

Wat ons betreft, wij menen te mogen verzekeren, zonder behulp der teksten, dat het ‘waarachtig leven’ dat Rimbaud gedurende zijn gans triestig bestaan heeft gezocht, en hem ongenaakbaar en reddeloos verloren scheen, kan verstaan worden als het geestelik, bovennatuurlik leven dat noodzakelik zijn einde vindt in de deelneming aan het eeuwig leven.

Wanneer Rimbaud aan de poezie verzaakt, zoals hij aan alle genoegens verzaakte, dan geschiedt dit op de wijze van een bevrijdend ascetisme, dan is dit als het grootse gebaar van een ‘chercheur d'absolu’, van een dorstige naar heiligheid.

[p. 322]

Niettegestaande de herhaalde pogingen van de Heer Fondane om het religieuse in zijn uiteenzettingen te vermijden, toch moet hij bekennen dat het Gods-probleem het fondamentele thema uitmaakt der tragedie in het donker leven van Rimbaud.

De verburgerliking van Rimbaud, zijn leven als ontdekkingsreiziger en handelaar zijn niets anders dan een laatste uitvluchtsel om te ontsnappen aan datgene wat Paul Claudel heet: ‘cette voix qui le sollicite et le relance, et qu'il ne veut pas reconnaître, jusqu'à ce qu'enfin, réduit, la jambe tranchée, sur ce lit d'hôpital à Marseille il sache.’

M.i. zijn alle andere veronderstellingen overbodig naast de getuigenis van de priester die bij het sterfbed werd geroepen en aan Isabelle Rimbaud verklaart: ‘Votre frère a la foi, et je n'ai même jamais vu de foi de cette qualité.’

Wat geeft het dat gans het leven van Rimbaud niets anders was dan een eindeloze zwerftocht, een miserie-tocht, doorbliksemd van heftige opstand, doorbeten van rauwe haat en blasphemie tegen God, en tegen de ziel, en tegen de eeuwigheid. Wat geeft het, vermits hij eindelik heeft gevonden, en dat ook anderen - daar is Paul Claudel om het te getuigen - juist door Rimbaud hebben gevonden, niet aan het eind van hun leven, maar in de ontluiking van hun grootse krachten.

Noch ziener, noch bandelooze... Rimbaud is een Godszoeker. Evenals Baudelaire heeft hij een afkeer, voor deze wereld ‘où l'action n'est pas la soeur du rêve’; hij heeft het grote avontuur gewaagd te ontsnappen aan de bekrompenheid, te kampen op leven en dood met de banaliteit van een bestaan zonder heiligheid. Van de daad heeft hij een borstweer gemaakt tegen het leven.

In de wanhopige spanning van geheel het wezen heeft hij zichzelf willen verliezen om zichzelf te vinden, heeft hij het leven der poezie, die ‘schone leugen’ in zich gewurgd om een menselik, waarachtig leven te vinden.

En aldus sluit hij aan bij Pascal en bij Nietzsche, wier leven niet bestand is tegen het ontzettend verlangen der ziel, en die doorheen haat en doorheen liefde de bezitters willen zijn van àl de schoonheid en àl het geluk van deze wereld en dan de schreeuwende symbolen worden van dè menselike tragedie.