De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 258]

Verweerschrift   J. Decroos

Aanhangsel
Iets over de waardebepaling van poezie.

Ce ne sont pas ses pensées, ce sont les nôtres que le poète fait chanter en nous.
A. France.

De Fransche dichter Henri de Régnier heeft in zijn verzenbundel ‘Vestigia Flammae’ een heerlijk gedicht geschreven over een roos. Het vangt aldus aan:

Pour sentir la beauté de cette belle rose
Il faut que saigne au coeur un souvenir blessé
Et que, dans l'air divin où sa forme est éclose,
Son arome se mêle au parfum du passé.

Welnu, de indruk dien een gedicht, dien soms een enkel vers op ons maakt hangt niet zelden ook, zooals bij het bewust worden in den beschouwer van de schoonheid dier bloem, van zeer persoonlijke, soms zelfs van toevallige factoren af. Het vers dat Vergilius aan Dido in den mond legt:

Non ignara mali miseris succurrere disco zal aan een mensch die armoe geleden en rijkdom genoten, geluk gesmaakt en onheil doorleden heeft veel meer te zeggen hebben dan aan een rijken, onbezonnen jongeling die den ernst van het leven niet eens vermoedt. Dit ééne voorbeeld volstaat, geloof ik, om te doen inzien dat een objectieve aesthetica, althans wat poëzie betreft, een hersenschim blijkt. De aandoening die de poëzie in ons teweegbrengt is daarvoor veel te subjectief. Een gedicht immers, absoluut beschouwd, heeft geen waarde, het ontleent eerst zijn waarde en zijn beteekenis aan een totstandgekomen verhouding tusschen het object (het gedicht) en het subject (den lezer of hoorder). De waarde wordt dus altijd door tweeërlei bepaald: object èn subject of liever door de werking van object op subject.

[p. 259]

De heer W.v.d.A. acht de waarde van een gedicht, (overigens ten onrechte), afhankelijk van het nieuwigheidsgehalte. Doch bij het toepassen van dat criterium zal het subjectieve element weer een groote rol spelen. Immers wat voor den eene nog nieuw is zal voor den andere reeds oud zijn. Gezelle's natuurpoëzie b.v. werd in Vlaanderen lang voor nieuw gehouden omdat men de Engelsche dichters die zijn smaak gevormd hadden niet kende. Toen A. Verwey's ‘Van de Liefde die Vriendschap heet’ verscheen, beschouwde men die poëzie in Nederland als nieuw omdat men niet wist hoeveel Verwey aan Shakespeare's sonnetten ontleend had. In 1920 was het expressionisme nieuw in Vlaanderen terwijl het in Duitschland reeds verviel. En verondersteld zelfs dat iets absoluut nieuw kon zijn en dat altijd door volstrekt nieuwe dingen ontstonden die huns gelijke nog nergens in den loop der tijden gehad hadden, ook dan ware het subjectieve element in de waardebepaling van een gedicht niet uit te schakelen. Immers het oordeel over de hoedanigheid, over de waarde van dat nieuwe zal door den subjectieven indruk van den lezer of hoorder mee bepaald worden. Want dat nieuwe zal toch niet alleen min of meer nieuw, maar ook min of meer waardevol zijn als kunst, hetgene wederom op subjectieve wijze zal moeten waargenomen worden.

Anderen weer zeggen: de waarde van een gedicht wordt door de levensintensiteit bepaald. Dit is vooreerst een geheel verkeerd denkbeeld. Het is een willekeurige eisch te verlangen dat een dichter zijn gedichten met intensief leven voedt. Die eenzijdige opvatting als zou het in poëzie vooral op intensiteit aankomen heeft overigens in de laatste decennia voor gevolg gehad: een onevenwichtige, onnatuurlijke poëzie (of wat men poëzie noemt). Waar die noodig gewaande intensiteit in den dichter niet voorhanden was, heeft hij ze immers kunstmatig willen verwekken of ze althans willen voorgoochelen. Aldus ontstond er een valsch, onmogelijk, grijnzend en stuiptrekkend paroxysme waarop het vers van Byron toepasselijk is.

This is convulsion and not healthful life.

Veel waarachtige gedichten zijn niet uit intensief leven ontstaan en weerspiegelen ook geen intensief leven. Het werkelijk leven - al of niet verhevigd - kan weliswaar een dichter bezielen doch

[p. 260]

hij kan even goed zijn poëzie te danken hebben aan een intuïtief schouwen of aanvoelen van een ideëele werkelijkheid.

Doch aangenomen zelfs dat het billijk ware de waarde van een gedicht als door de levensintensiteit bepaald te achten, ook dan nog zou die intensiteit alleen aan den subjectieven indruk van den lezer of hoorder kunnen worden gemeten.

Het subjectieve element valt dus niet weg te cijferen. Het komt er dus steeds voor den dichter op aan een aandoening in ons te weeg te brengen. Hoe hij dat doet is zijn zaak. Volgens een bepaald recept kan men trouwens geen goed gedicht maken. Van de hoedanigheid der in ons gewekte aandoening zal de waarde van het gedicht afhangen.