De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 73]

Plastiek
Kunstschilder Edm. Verstraeten Rob. Arens, lic.

Edm. VERSTRAETEN.

De ‘conditio sine qua non’ zegt Prof. De Bruyne in zijn ‘Kunstfilosofie’ tot het begrijpen en voelen van een kunstwerk is, dat men zich eerst bewust worde van den kunstwil die het geschapen heeft en van de artistieke wereldbeschouwing die dezen kunstwil eigen is.’ Dit hebben we betracht bij deze beschouwing over het levenswerk van landschapschilder Edmond Verstraeten, die Louis Wilmet - Waalsch kunstkritikus - in een zijner recensies begroette als ‘de patriark van Sombeke’.

Grenzend aan de zoo karakteristieke Durmevallei, ligt de heide van Sombeke-Waesmunster als een oase midden het reeds zoo weelderig Land van Waas, de tuin van Vlaanderen. In die streek - waar eenzaamheid noopt tot meditatie - woont reeds ruim zestig jaar de vermaarde meester van Sombeke. Op een reusachtig erf, heel en al afgezonderd van het druk-moderne leven, borstelt hij zijn weidsche doeken, als blijvende getuigenissen van zijn groot kunstenaarschap, waardoor hij, weliswaar boven, maar daarom niet buiten het renoveerende van den tijd, steeds den hoogen ernst van zijn roeping getrouw blijft.

[p. 74]

VERSTRAETEN is te intellectueel, om, midden de evolueerende geestesstroomingen en de onderscheidene kunstrichtingen, die er ‘à fortiori’ uit voortvloeien, niet het blijvende van het veranderlijke te onderscheiden. Door den onverpoosden arbeid aan de uitbeelding van zijn kunstopvatting en naarmate hij de schoonheid van de natuur in haar intiem kompleks leerde kennen, groeide ze steeds dieper tot rotsvaste overtuiging uit.

Hij begon zijn artistieke loopbaan, wanneer het impressionisme, met als markantste leiders Monet, Manet, Degas e.a., de kunstprestaties richtte en beheerschte. Het moet ons dan niet verwonderen, dat



ook hij werkte in het teeken van zijn tijd. Doch, waar alles wordt herleid tot licht en kleur, negeert men den vorm. En evenals Cézanne reageerde op de vormverwaarloozing van zijn tijdgenooten, zoo ook was het hem al te duidelijk dat - naar hij het zelf neerschreef in een zijner notaboekjes - de vorm de tweelingbroeder is van de kleur, en dat beide dienstbaar zijn aan het scheppend genie. Licht - kleur

[p. 75]

en vorm beschouwt VERSTRAETEN als een drie-éénheid, noodzakelijk tot de harmonische uitbeelding van zijn conceptie.

Voegen we hier aan toe, dat hij inzake techniek, geen enkel procédé versmaadt dat zijn hoog ideaal kan dienen.

Deze kunstenaar is er nooit op belust geweest met rebellische middelen - als b.v. een manifest à la Marinetti - naam te maken; neen! den ernst en de degelijkheid van zijn prestaties zelf maakten hem tot een landschapschilder met universeelen faam. O.m. bezitten de musea van Antwerpen, Gent, St. Niklaas, Buenos-Aires en verscheidene particuliere kunstgalerijen in Italië werk van VERSTRAETEN.

Pol de Mont noemde hem: ‘de meest representatieve landschapschilder van zijn generatie’; Théo Bogaerts: ‘de teere poeët van het Land van Waas’.

En, wanneer we vernemen dat een schilder van dergelijk allooi een self-made man is, dan mogen we gerust verklaren dat hij ons een drastische illustratie te meer geeft van het bekende aphorisme: ‘dat de groote wonderwerker is, het werk zelf’. Immers, na zijn humaniora geëindigd te hebben, genoot hij slechts een korttijdige opleiding aan het Hooger Instituut voor Sierkunsten te Antwerpen, bij professor Coosemans. Doch, daarna heeft hij gedurende ruim dertig jaar de natuur en de landelijke bedrijvigheid in zijn geboortestreek dag en nacht bestudeerd. Met de schildersdoos doorwandelde hij de heidevlakte en de Durmevallei. Als bij intuitie was hij overtuigd van wat Spalding beschouwde als een geestesvorming van een hoogeren en reëelen aard nl. in de schaduw liggen van hooge boomen langs de murmelende beken; de maaiers nagaan in hun werk; boomgaarden bewonderen in hun lentebloei; droomen in de stille valleien tusschen de heuvelen; de plechtige eenzaamheid voelen der dennewouden; het vee nakijken dat op 't geurig klaverland aan 't grazen is; dit alles leeren kennen zooals men moeder's wezen kent; elke verandering die vaart over het hemelgewelf, vanaf de frischheid van den morgendauw tot de vreedzame kalmte van den zomeravond, vanaf de aangrijpende geheimzinnigheid van 't stille gesternte tot den zilveren glimlach der maan.

De impressies - en ontelbaar zijn ze in aantal - werden telkens nauwkeurig en raak weergegeven. Doch dit waren natuurlijk maar onmiddellijke indrukken, waar het dan ook niet bij bleef. Door dit

[p. 76]

aanhoudend aanvoelen van het integrale natuurleven, ademde hij dagelijks de schoonheid in met haar zoo rijke verscheidenheid van kleuren en vormen. Het kon niet anders, of deze voortdurende accumulatie van indrukken, betokkelde al de snaren van zijn zoo ontvankelijk gemoed, en evenals de reminiscentie vaak het verleden intensiever aanvoelt, zoo ook schiep de meditatie over hetgeen zijn



ziel in de diepste roerselen had getroffen grootsche en synthetische scheppingen, als een dankbare hymne aan de Absolute Schoonheid!

VERSTRAETEN is de schilder van de atmosferische stemmingen, die zich op een bijzondere wijze voordoen in de streek waar hij ver-

[p. 77]

blijft. Evenals men het specifieke van het Zwarte Land dient te kennen, om het werk van Pierre Paulus of van Meunier algeheel te kunnen begrijpen, achten we het noodzakelijk, dat men met de zoo treffende karakteristiek van het Land van Waas moet vertrouwd zijn om de gewrochten van dezen Meester des te beter te kunnen apprecieeren; immers ook zijn kunst is organisch gegroeid uit zijn omgeving.

Onder de geliefkoosde onderwerpen van den schilder, citeeren we: de wazigheid bij het morgenschemeren, zoo kenmerkend voor de Durmevallei; de zinderende warmte van de middagzonne boven de geurige beemden; het avondzonnebranden boven de purpere heidevlakte; een wolkenzwangere hemel, waarbij we spontaan denken aan Gezelle's verzen:

De wolkenweg bedygt
vol eendlyke oorlogsschepen,
wier witgezeilde macht
de koele westerzwepen
des windloops dryven doen
en, in 't gelid zoo zaan
den hemel vol, tot in
zijn verste diepten, staan.

de feërieke flikkering van het gesternte en de zilveren maan, die als een reusachtige phare het geheimzinnige landschap beschijnt.

Door langdurige en nauwkeurige observatie, heeft hij al deze thema's tot het kenmerkende weten te herleiden.

Elken morgen, elken middag, elken avond brengt ons een bijzondere stemming. Oneindig zijn de kleurschakeeringen die deze onderscheidene momenten specificeren. Geniaal is dus ook de studie om dit alles diepgrondig te analyseeren. Dat verklaart ons den kleurenrijkdom van zijn palet. Uit den cyclus van de vier jaargetijden, heeft hij aldus het essentiëele van die verschillende stemmingen - na ze eerst innerlijk bewerkt te hebben - verbonden aan een synthetische compositie. Wilt U als illustratie enkele titels? Morgenzon op de sneeuw (boeren halen myten binnen). - Waesmunster onder sneeuw (avondstemming). Maneschijn en avondschemering (rond de oude hoeve). Beukenwoud in den Herfst (middagzon) Herfst namiddag (in de meerschen).

[p. 78]

Het summum van zijn artistieke scheppingskracht bereikt VERSTRAETEN met zijn sneeuwlandschappen. Dit is niet de sneeuw uit het Zwarte Land als bij een Pierre Paulus; ook niet de melancholisch getinte, als bij een Baertsoen; maar de echte en onvervalschte, de sneeuw in maagdelijk gewaad, zooals ze geruischloos neerviel op de landouwen en de dennen in zijn omgeving. VERSTRAETEN'S ziele jubelt als het sneeuwt, en deze vreugde uit zich in een streelende, rijke kleurenharmonie. Soms wordt het iets tooverachtigs, als bij ‘sneeuw in het bosch’, waar de takken sneeuwuitspattende fusées lijken. Iets idyllisch, met nochtans een tragische noot, want, hoe hij ook eenerzijds idealiseert, anderzijds verraadt het donkergetinte takkengeraamte toch de wintersche ontbladering of ziet men de rave: ‘die, roeiende op en door den schaars gewekten wind, gelijk een dwalend spook, eilaas geen ruste en vindt’.

Niettegenstaande VERSTRAETEN in allereerste instantie een landschapschilder is, toch figureert haast op elk doek de landelijke bedrijvigheid. Doch, we moeten ons dit niet voorstellen als bv. bij Van Sassenbroeck, waar de mensch het landschap domineert. Het werk van VERSTRAETEN kenmerkt zich duidelijk door een drang naar een eindelooze, alomvattende uitbeelding. Hij kan zijn kleuren zoodanig in diminuendo schakeeren, dat men nauwelijks een horizon merkt. Zijn grootsche synthesen toonen de superioriteit aan van het weidsche landschap midden hetwelk de menschelijke activiteit verzwindt als een miniem deel van het groote natuurgebeuren.

We zijn overtuigd dat de geschiedenis met dankbare piëteit de naam en het werk van den meester van Sombeke zal vermelden. Waar we ‘chronologisch’ volop door den vloed van het expressionisme overweldigd worden, toch mogen we gerust verklaren, dat het werk van VERSTRAETEN alle verdere evolutie van de kunst - hoe radicaal ze ook schijnbaar tegenover zijn werk moge staan - zal trotseeren, daar, naar Herman Poort terecht beweert: ‘alle groote kunst van alle eeuwen eigenlijk expressionisme is geweest, want alle groote kunst is steeds gericht op innerlijkheid’ en voegen we hier aan toe, dat de innerlijke waarde van zijn werk er een is van het alleredelste gehalte.