De Tijdstroom. Jaargang 2

[p. 559]

Buitenland
Hedendaagsche Oostenrijksche lyriek
Dr J. Decroos

j. decroos.

Dezelfde uitgever (Krystall-Verlag te Weenen) die, nu twee jaar geleden, de Anthologie junger Lyrik aus Oesterreich, die ik in Tijdstroom verleden jaar heb besproken, op de Duitsche en Oostenrijksche boekenmarkten bracht, geeft thans een nieuw verzenboek in het licht: Die Gruppe. Neun Lyriker aus Oesterreich. Herausgegeben von Friedrich Sacher (160 bladz. geb. M. 6 of S. 10). Negen onder de meest bekende hedendaagsche Oostenrijksche lyrische dichters: Richard Billinger, Arthur Fischer-Colbrie, Wilhelm Franke, Hans Leifhelm, Paula Ludwig, Friedrich Sacher, Walter Sachs, Wilhelm Szabo en Julius Zerzer hebben zich tot een groep, tot een kunstgemeenschap, aaneengesloten en zullen om de drie jaar een gemeenschappelijk werk, waarin hun groep zich uit, laten verschijnen. Het boek ‘Die Gruppe’ is de eerste vrucht van die gemeenschap.

De dichters die in Die Gruppe aan het woord komen zijn geen

[p. 560]

nieuwelingen meer, allen waren ze reeds met enkele gedichten vertegenwoordigd in de bovenvermelde Oostenrijksche bloemlezing van 1930, enkelen van hen ook in de door Philipp Reclam jun. te Leipzig uitgegeven anthologie: Junge Deutsche Lyrik, herausgegeben von Otto Heuschele. Deze keuze echter, die een grooter aantal gedichten omvat, biedt ons de welkome gelegenheid hen vollediger en veelzijger te leeren kennen.

Van Richard Billinger, dien we als plastischen, kernachtigen, bodemvasten, gaarne in de natuur en in het katholieke Oostenrijksche dorpsleven zich vermeienden dichter hadden leeren waardeeren en liefhebben, vinden we hier weer gedichten die aan dezelfde bezieling zijn ontsproten; doch daarnaast ook een paar andere die, hoewel zeer nauw daarmee verwant, toch wat nieuws brengen b.v. het ‘Gebet der Knechte und Mägde’ dat de onzen tijd kenmerkende verzuchtingen en strevingen van de ‘proletariërs’, den omhoogwillenden vierden stand, zoo aanschouwelijk en tevens zoo innig en natuurlijk vertolkt:

Von den Bäumen geuss den Schatten!
Aus dem Felsen schlag die Quelle!
Wiesen schenk uns, Feld und Matten
und, ach, eines Hauses Schwelle!

Arbeit gabst du unsern Eltern,
Arbeit schickst du unsern Kindern,
und die Trauben, die wir keltern,
dürfen unsern Durst nicht lindern.

Herr des Himmels, Herr auf Erden,
soll dein Nam uns heilig heissen,
lass uns endlich teilhaft werden
dieser Ziegen, Oechslein, Geissen,

dieses süssen Edensgartens,
dieser Aepfel, still gepriesen!
End die Zeit des Harrens, Wartens!
Sense, mähe unsre Wiesen!

[p. 561]

Arthur Fischer-Colbrie schrijft eigenaardig frissche, heldere, harmonische en tegelijk toch fantasierijke natuur- en stemmingspoëzie. Er is als een geheimzinnige atmosfeer van licht en warmte om die verzen, dezelfde atmosfeer waarin de verrukkelijkste gedichten van Eickendorff en Mörike baden.

Wilhelm Franke is eveneens een echt dichter die echter nog wel eens experimenteert zooals in ‘Der Dichter diktiert’ dat aan het ondoorvoeld-holle, cosmopolitisch-‘heimat’-looze expressionisme van tien jaar geleden herinnert. Thans lijkt zoo iets hopeloos verouderd, even inhoud- als vormloos. Gelukkig kan Franke beter als hij de poëzie van zijn geboortestreek onder woorden brengt, of als hij aan zijn kindsheid terugdenkt, of b.v. ook in ‘die Krähen’ waar hij weer traditioneel-vaste, vormstrenge verzen geeft die van een buitengewoon scherpe natuurvisie getuigenis afleggen. Levenservaring en bezonken levenswijsheid spreken uit de ook in den vorm merkwaardige parabel: Vom unbekannten Maler die ik hier laat volgen:

Mit zwanzig Jahren hat er sich selber gemalt,
und in einer leisen Kurve mit seinem Leide geprahlt.

Mit vierzig malte er die erdschwere Sommerwelt;
und hat sich selber ganz vorne und breit hineingestellt.

Mit sechzig Jahren malte er das verhangene Winterland,
wo man ihn nur mehr sehr schwer,

ein Männlein unter vielen Männlein, fand.

Mit achtzig, die letzte Landschaft war nur mehr Raum, nur ein Wehen,
und man konnte sehr weit in ihr - bis zu Gott hin - gehen.

Van Hans Leifhelm is, in den vorigen jaargang van dit tijdschrift, in een Nederlandsche overdichting verschenen het welluidende strofische gedicht: Mit dem Sichelmond, mit dem Abendstern. Voor zulk aetherisch romantisme, dat we ook aantreffen in ‘Nacht in den Alpen’, blijken velen, al te nuchteren, al te verstandelijken, heden ten dage geheel onontvankelijk. Zij schelden dan de romantiek voor iets onechts, of iets ouderwetsch. En toch is het romantisme veel méér dan een voorbijgaande literaire mode, het romantisch natuur- en levensgevoel is zoo oud en zoo jong als het menschdom zelf. Er zijn tijden

[p. 562]

dat het door verstand en rede, door koude redeneering en berekening overwoekerd en verstikt wordt, doch nooit kan het uitgeroeid, het wortelt te diep in het menschelijk hart.

Andere gedichten van Leifhelm zijn, althans in één opzicht het tegendeel van de bovenvermelde. Terwijl in ‘Mit dem Sichelmond, mit dem Abendstern’ natuur en leven zoozeer geidealiseerd en, alsof 't ware, gesublimeerd zijn dat ze haast onstoffelijk lijken, zijn gedichten als ‘Verwandlung im Wald’ zwaar van de sappen der moederlijke aarde, de dichter voelt zich heelemaal één worden met den weeldrigen groei der geschapen natuur.

In ‘Der Irre’ zien we Leifhelms veelzijdige kunst weer van een anderen kant. Hij is werkelijk binnengedrongen in de psychologie van den krankzinnige en laat ons met hem meêleven. Zoo is zijn gedicht over een ‘gek’ allesbehalve een gek gedicht geworden. Men legge dit gedicht eens naast ‘De Gek’ van den Vlaamschen dichter A.W. Grauls uit diens bundel ‘Cantabile’. De vergelijking zal zeer leerrijk blijken.

Paula Ludwig is een fijn- en teergevoelige dichteres. Daar waar het beeldend scheppingsvermogen haar niet ontbreekt, gelukken haar voortreffelijke gedichten. Zij hanteert even handig het gebonden, berijmd vers als het vrije, rijmlooze dat haar gewoon uitingsmiddel is.

Ook Friedrich Sacher is een dichter met een eigen, persoonlijk geluid. Zijn ietwat barokke, soms fantastisch-bizarre verzen doen nooit als een koud en gekunsteld geknutsel aan, we voelen dat ook het schijnbaar gezochte hier aan een kunstenaar tot middel strekt om een teer-menschelijk zieleleven uit te beelden. Een paar gedichten van Sacher zijn meesterstukjes: geen breedvleugelige, machtige zangen doch ‘zachte lyriek der klein-groote dingen’ zooals een Duitsch criticus ze gekenschetst heeft.

Minder volgroeid lijkt me het talent van Walter Sachs. In zijn verzen stuiptrekt nog een en ander na van het expressionistisch paroxysme. Ook de vorm is niet altijd genoegzaam beheerscht. Doch er zijn reeds zeer mooie vondsten (b.v. in zijn gedicht: ‘Ehe’ dat nochtans niet heelemaal bevredigt) en zelfs een paar rijpe gedichten.

Wilhelm Szabo heeft zich evenmin in al zijn gedichten aan den noodlottigen invloed van het expressionisme geheel ontworsteld. Waar hij dat wèl heeft gedaan heeft hij uitstekende dingen geschreven b.v. ‘Vom Kiesel’ door Richard Schaukal als ‘das künstlerisch

[p. 563]

Reinste, dass sich denken lässt’ geroemd. Wellicht zijn u eens pacifistische verzen in handen gevallen. Die koudbedachte tendenzgedichten hadden niet de geringste poëtische waarde. Gij hebt eens geprobeerd ‘Die Waffen nieder’ van gij weet niet meer welke pacifistische romanschrijfster te lezen; verder dan de eerste bladzijden zijt ge niet geraakt. Doch lees nu eens het volgende gedicht:

Du gehst, ein waffenloser Mann,
Zur Nacht durch den verrufnen Tann,
In dem zuweilen Mord geschah.

Da steckst Du einen Kiesel ein,
Um nicht so wehrlos mehr zu sein.

Gehst weiter und hast nicht mehr Ruh,
Und fühlst, ein Feind geht auf Dich zu.

Gefahr in allen Büschen steekt.
Dein Kiesel hat den Feind erweckt.

Da wirfst Du Deinen Kiesel weit
Und bist voor Angst und Feind gefeit

Und gehst, ein argloser stummer Mann,
Nachts furchtlos durch den Mördertann.

Is dit geen zuivere, gave poëzie en tegelijk (hoewel waarschijnlijk onbedoeld) het beste pleidooi voor algeheele ontwapening? ‘Gedanken die mit Taubenfüssen kommen, lenken die Welt’ luidt het bij Nietzsche.

Van Julius Zerzer, die ook als prozaschrijver bekend is, zijn een reeks doorgaans zeer verdienstelijke, kloekgebouwde en van een rijke verbeelding (doch niet zoozeer van warm gevoel) getuigende sonnetten geplaatst. Invloed van Rilke is niet alleen in den vorm merkbaar, wat echter niet belet dat Zerzer met eigen oogen ziet en zijn eigen stijl heeft.

Over het geheel beschouwd levert ‘die Gruppe’ een overtuigend bewijs te meer van de onuitputtelijke geestelijke vitaliteit van het oude Oostenrijk.