De Tijdstroom. Jaargang 2

[p. 281]

Film
Het Cineasties werk van Joris Ivens
Geo Rozenberg

Niet heel lang geleden, op een debat waarop gezellig over ‘poezie’ en ‘bloed’ werd getwist, wierp een beminnelik zakenman de zakelike vraag in de cirkel: of de poëzie, in deze moderne tijd van krisis en septisisme nog aan enige noodzakelikheid beantwoordde?

Al werd op deze vraag door de meesten ontkennend geantwoord; al werd de hoge joernalistiek boven de roman en de roman boven de poëzie gerangschikt, toch meen ik, dat in het moderne gevoels- en geestesleven het zoeken naar dit doorzichtig poeties geluk onverminderd voortleeft.

Wie spreekt tans niet van ‘zijn huis als een gedicht’ van een ‘poetiese film’; van een poeties interieur?

‘Sans la poésie, l'humanité aurait sombré depuis longtemps dans la folie’ getuigde onlangs nog André Billy, de commentator van Apollinaire.

Geen wonder dan ook dat de jonge hollandse cineast Joris Ivens, die als zooveel andren walgt van het filmbedrog op grote schaal, van de sentimentaliteiten die met de kunstontroering niets hebben te maken, teruggrijpt naar de kern.

‘Vasthoudend aan de leer, dat een uitdrukkingsvorm uit het karakter van zijn materiaal behoort te ontstaan, snijdt Ivens alle hulp van acteurs, décor en intrigue af, vertelt Jordaan die dit mooie Ivens-album⁽¹⁾ inleidde. Jarenlang heeft hij gezien, hoe deze bijkomstigheden voor hoofdzaak - dit secundaire materiaal, voor primair werd aanzien. Nog eenmaal alvorens taan den practischen arbeid te gaan, recapituleert hij zijn theorie: Primair zijn voor den beeldhouwer marmer en beitel - niet het levend model. Primair zijn voor den filmkunstenaar camera en filmband, niet de werkelijke of geinsceneerde natuur. De eerste consequentie hiervan luidt: eerbied voor het karakter van het

(1) Uitgave “Het Kompas” Mechelen.

[p. 282]

materiaal zij bij de conceptie leidend - niet het streven naar de grootst mogelijke gelijkenis met de natuur.

Jordaan beschouwt “de Brug” Ivens' eersteling, die naar aanleiding van de nieuwe brug over de Koningshaven te Rotterdam met een kleine kinema-camera werd gemaakt, als de merkwaardigste uiting van zijn talent.’ Deze film beteekent een credo in een simpele zeshonderd meter celluloid neergelegd, een datum voor de kultuur van een volk.

Zij werd dus tegelijk ‘cri-de-guerre’ en geloofsbelijdenis. Gemaakt op eigen risico en onbeinvloed door enigerlei opdracht draagt zij de kenmerken van de allergrootste economische beperking en tevens van een volkomen artistieke vrijheid.

‘Het wordt misschien wel eens wat te zeer uit het oog verloren, onder den onwillekeurig ietwat verwarrenden indruk der latere groote, imposante films, dat het probleem eener nieuwe, regenereerende film-doctrine, nimmer zuiverder, poignanter gesteld werd dan in ‘De Brug’.

Alhoewel ‘De Brug’ evenals de latere films van Ivens slechts ‘documentair’ zijn, in deze zin echter, dat hij de ‘documentair’ uitsluitend als tegenpool stelt van de speelfilm, werd zij geen ‘technische uiteenzetting’ noch zelfs een pleidooi voor ‘technische schoonheid’.

‘Zij werd eenvoudig een spel van beweging en tegenbeweging, van licht en donker, van contrasten in tempo en beeld: een spel met camera en filmband.

‘De Brug’ dwingt den toeschouwer zich rekenschap te geven van het feit, dat een neutraal object als een spoorbrug, door niets anders dan het behandelen der camera en de montage der filmstrooken, tot poezie werd.

L.J. Jordaan behandelt verder even zakelik als bevoegd, het later cineasties werk van Ivens en besluit dit, met uitzonderlike smaak geillustreerde boek, met de overtuiging dat het werk van Joris Ivens de belangrijkste uiting is der jonge nederlandse filmkunst. Een overtuiging, die trouwens, wel door niemand zal worden tegengesproken.