De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 182]

Kroniek der Beeldende Kunst

Gothiek of Romaansch?

De Fransche beeldhouwer Henri Charlier heeft in de Revue Intellectuelle deze vraag beantwoord ten gunste van de Romaansche kunst.

‘Quand il s'agit d'art, tout au moins, on confond le sentiment religieux et la foi. L'émotion dévote, subjective et toute naturelle, qu'apportent les récits de notre histoire religieuse, n'est pas la foi. La douleur d'une mère est tout ce qu'on voit en Notre-Dame au pied de la croix. La douleur d'un fils en Saint Jean. Cette sentimentalité qui fait le fond de tous nos tableaux religieux depuis trois siècles est bien au-dessous du simple sentiment religieux, qui mène à Dieu par la nature. Le sentiment religieux emplit l'oeuvre d'Eschyle et des Egyptiens. Mais ce sentiment, comme la nature elle-même, est particulièrement dur et insensible, grand mais écrasant. C'est la foi qui nous fait connaître la bonté de Dieu, qui nous conduit à l'espérance et à la charité. Ce sont ces vertus qui brillent dans notre art du moyenâge, fort et doux, intérieur et pacifié, nullement sentimental.’

Vier jaar geleden kwam Henri Brunning tot een zelfde conclusie, welk hij motiveerde in zijn opstel ‘Kunst en Kunstenaar’ (Roeping, April, 1926).

‘Zooals de kulturen van het oude Indië, Sjiena, Egipte, Griekenland ieder hun tijdperken van klassieke schoonheid hebben gehad, - zo heeft ook de kristelike beschaving haar tijdperk van klassieke schoonheid gehad: voor West-Europa is dat tijdperk het tijdperk van het romaans geweest, dat tijdperk waarin de kristelike kultuur haar hoogste bloei beleefde. De gotiek tekende haar verval. De geschiedenis der gotiek is de geschiedenis van de ontwrichting ener katolieke beschaving, van de ontluistering ener katoliek-klassieke schoonheid.

De romaanse rondboog gaf uitdrukking aan het goddelike; de gotiese spitsboog aan het menselike.

De romaanse rondboog, deze blijde, stille rust: Zij is niets dan meditatie, niets dan luisteren, niets dan een zich veilig voelen onder de goddelike boog van Almacht en Erbarmen die God beloofde toen Hij, ten teken van zijn verbond met de mensen, de regenboog hief van de aarde tot de hemel.

Deze opperste levensrust, dit klassieke moment (d.w.z. dit moment waarin aarde en hemel, mens en God in volkomen harmonie waren) is plotseling verstoord in de angstkreet, in de verlangenskreet van de gotiek.

De geschiedenis der gotiek beeldt de ondergang van de kristelike beschaving; de spitsboog is het verlangen te midden dier ontwrichting, de verschrikking te midden dier overal opdoemende ondergang.’

Als besluit van deze aanhalingen kan gelden de kantteekening welke Hubert Colleye bij het opstel van Charlier schreef: ‘C'est essentiellement un art de foi: Son point de départ n'est pas en la nature mais en Dieu. L'art tout moderne offre ceci de consolant qu'il prétend aussi à une filiation plus sublimisée que celle de la nature.’

FRANS VAN BOOGAERDT.

[p. 183]

Atmosfeer van Antwerpen door Joris Minne

Door het gemeentebestuur van Antwerpen werden, verleden jaar, in boekvorm 36 houtsneden van Joris Minne uitgegeven, onder den titel ‘Atmosfeer van Antwerpen’.

Dr Maurits Sabbe schreef voor dezen platenbundel een inleiding, waarin we,

‘De Bloedberg’.
Joris Minne.

voor wat de beoordeeling van Minne's werk betreft, het moeten stellen met volgende korte paragrafen:

‘Hij is beurtelings verteederd door de bekoorlijkheid van de dingen die heengaan en vol geestdriftige bewondering voor de geweldige dingen die komen.

Minne heeft die vastgelegd in moderne houtsneden, die niet meer zoeken copijen te zijn van de werkelijkheid, maar er naar streven om met zelfstandige techniek, in strakke spanning van sobere omlijning en evenwichtige tegenstelling van wit- en zwartvlakken, den opgenomen indruk in stijlvolle verbeelding samen te vatten.

In de iconographie van Antwerpen neemt Minne een gansch eigen, eervolle plaats in.’

Het hier bijeengebrachte werk van Minne verdiende meer waardeering. En ook wel een woordje kritiek, dat we, echter,

[p. 184]

volgens de huidige literaire zeden, bezwaarlijk van een inleider mochten verwachten.

Slechts enkele platen kunnen, o.i., tot het zeer goede werk van Minne gerekend worden, waarin hij met zoo veel persoonlijke kracht zijn lijnen weet aan te wenden dat we, inderdaad, een levend geheel krijgen, een artistiek werk vol ontroering.

De vorm dien Minne zich gekozen heeft stelt den kunstenaar buitengewoon hooge eischen, die hij in sommige van deze platen niet vervuld heeft.

Waar, in enkele houtsneden van dit boek, (‘Het spel der klokken’, ‘Viaduct’, ‘Transatlantiekers’) de soberheid en de gespannen strakheid der lijnen een verdienste temeer uitmaken van zijn meesterwerk, vinden we er andere die niets zijn dan een verzameling expressielooze lijnen (‘Magazijn en stapelhuis’, ‘De reede’.) Men bekijke nog in ‘Natiepaarden’, ‘Wagens’ en ‘Graanzuigers’ hoe hard Minne's vorm is als die geen leven bergt. Daarnaast zijn er nog de figuren. Raaktypisch, zonder meer, zijn ‘Vreemde zeelui’ en ‘Antwerpsche typen’. Een kloek geheel geeft de synthetisch-suggestieve prent ‘De dokken en de haven’, met de reusachtige, torsende gestalte van den dokker, geweldig, en toch zonder één storende disharmonie, uitlossend op den achtergrond van scheepsromp, masten, kraan, fabrieksgebouwen en stapelhuizen.

Als synthese van het havenbedrijf is deze plaat artiestiek zeer geslaagd. In de synthese, trouwens, munt Minne herhaaldelijk uit. Wel heeft ‘Volksmaatschappijen’ te veel weg van een stilleven, maar ‘De dokken en de haven’ en ‘Onze-Lieve-Vrouwebeeldjes’ zijn door samenbrenging een verhooging van leven, wat een artistieke synthese toch moet zijn.

De zwart-witverdeeling blijft de grootste hoedanigheid van Minne's werk. In de meeste van de aangeduide platen, waar lijn of onderwerp falen, geeft zij leven, gevoel en decoratieve ‘kleur’ en glans. Als we die platen mogen vergelijken met een gedicht, zouden we zeggen dat de teekening er de woorden van zijn met hun beteekenis, en de zwart-witvlakken de muzikaliteit van die samengebrachte woorden, die ingetogen maakt en ontroert lijk bij de openbaring van een geheim. Hier: de blootlegging van den verborgen zin van gestalten en voorwerpen.

FRANS VAN BOOGAERDT.