De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 147]

Terug naar het individualisme!?

Nadat de heer Ernest van der Hallen, zich niet meer tevree kon stellen, met alleenlik slechts zijn redaksioneel adres onder de kunst-en letteren-rubriek van ‘Jong Dietsland’ te laten drukken, heeft hij eindelik een nieuwe uitgave van zijn uiterst belangrijke kunst- en levensbeschouwing in het licht gezonden en ons vrindelik voor vrindelike redakteurs en aanminnige Van de Voorde-aanbidders gescholden.

Deze vrindelike redakteurs, aan wien de redakteur Ernest van der Hallen steeds zo vrindelik en dringend om kopij heeft verzocht, kunnen natuurlik niet eens persoonlik denken noch schrijven; wat voor het krities inzicht van deze redakteur natuurlik geen aanbeveling mag worden genoemd.

Breng daar nu de Vlaamse beweging bij te pas en de kerkvervolgingen in China en de bittere krisis in de margarinenijverheid en klaar is kees, nietwaar? Aan wie zouden deze dingen ontgaan? Wie bleven idealisties solidair?

Onze dichters kruipen natuurlik terug in de schelp, wringen watjes in de oren en luisteren naar het suisen van hun dichterlik bloed.

Terug naar de allerindividueelste... enz.

Ik stel mij voor, dat de toekomstige redakteur van de Kunst- en Letterenrubriek aan een zijner medewerkers volgend dringend briefje zenden zal: kunt U mij a.u.b. dadelik een opstel sturen over ‘De tekniek van de West-Europeesche Waterwegen in verband met de Veestapel’

- Quand on veut battre un chien, on trouve toujours un bâton!

Ook Marnix Gijsen, de leider der algemeene rubriek in ‘Opbouwen’ vond gelegenheid in deze algemeene rubriek met koude koffie op het aardappelveld te komen: na te hebben gejammerd over de Vredesaksie heeft deze jonge heer nog een andere reden tot ongerustheid over de toekomst van het jonge Vlaandren. ‘In een lyriese ontboezeming ‘Het Boek in Vlaanderen’ Oriënteering, bladzijde 35, zegt de jongere generasie ons bij monde van de heer P.G. Buckinx, dat zij zich terugtrekt in haar ivoren toren, dat zij met de sosiale problemen van deze tijd niets te maken heeft. Zij heeft genoeg aan het eigen hart. Ik heb lust die heren toe te roepen ‘In Godes naam, blijf (sic) nog wat! De tent van Achilles kan ten slotte wachten. Het kompas, mijne heren en het peillood! asjeblieft.’

Na dit onrustwekkend citaat, wil ik de ongeduldige lezer al dadelik geruststellen: Deze leugenachtige interpretasie van de heer Marnix Gijsen, stelt mijn opstel niet alleenlik in een verkeerd daglicht; zij levert ons daarbij het scherpste bewijs van de oppervlakkigheid, het gemis aan dieper inzicht waarmee hij de handboog der kritiek hanteert.

Deze jonge heer schiet zijn pijltjes verloren in de verte, zelden daalt hij af naar de kern, naar het wezen der kunst zelf.

Het peillood! asjeblief!

Hier volgt nu mijn gewraakte betoog - met losse intermezzo's en publieke tegenstrijdigheden uit het repertorium van de heer Gijsen zelf - waarin de lezer tevergeefs naar de Ivoren Toren en naar het ‘genoeg aan het eigen hart’ zoeken zal.

‘Poëzie is uiteraard aristokraties. Dat juist is haar aantrekkingskracht, haar geheime luister. Het kwam er, bij onze naoorlogse dichters vooreerst op aan zich te betuigen.

- Misschien heeft dit ‘aristokraties’ bij de heer Marnix Gijsen een melankolieke klank opgewekt. Wij bedoelen evenwel niet de ‘bourgoisie’ die alleenlik nog het dierlik genoegen van de gemakzucht kent.

‘Wij, jongeren, hebben niets te bewijzen;

[p. 148]

wij zullen alleenlik uitdrukken, de reaksie, die ons innig-diepste-zelf tegenover de werkelikheid stelt.

Is dit uitdrukken voor de heer M. Gijsen niet voldoende? Naar aanleiding van Theun De Vries' ‘Westersche Nachten’ lazen wij toch ‘dat hij de voorkeur geeft aan de verzen waar het gemoed doorbreekt, zonder dat de dichter ons over zijn sosiale ontroering inlicht.

Nee maar! Wij drijven de dingen zover niet door! Daar is een reaksie tegenover de werkelikheid. Een reaksie van uit de Ivoren Toren, kan de heer Gijsen tegenwerpen.

Kan er evenwel reaksie zijn, zonder dat de werkelikheid hartstochtelik werd doorleefd?

Anderszijds: wij hebben niets te bewijzen. Poëzie is geen wijsbegeerte. Men maakt geen verzen naar verstandelik voorschrift.

Ook de verzen van Marnix Gijsen bewijzen niet.

Een overwonnen standpunt, wellicht?

‘Ons levensgevoel is verstild. Wij zijn niet meer zo uitbundig en entoeziast over elk teknies wonder van deze eeuw. Zo is ook onze poëzie verstild en verinnigd. Wij delven weer naar de diepte der ziel en naar de morgenlike, frisse doorzichtigheid van het beeld en het woord.

- De geest waait waar hij wil, en zooals hij wil.

‘Elk afzonderlik moeten wij zoeken naar onze vorm. Wij geloven in de vormgevende kracht van het rythme, van de beweging, die uit het kontakt van subjekt en objekt rezulteert.

Wij weten dat het mogelik is, in enkle zin- en klankheldere woorden, het huiverend heimwee van de mensenziel vast te leggen.

Ook het heimwee van een volk naar vrijheid, is een heimwee.

‘Het allerjongste geslacht dat in Vlaanderen aan het woord komt, heeft definitief met de naoorlogse humanitaire stroming afgebroken.

- Marnix Gijsen kan dit spijtig vinden. Dat is zijn goed recht. In een volgend betoog, zullen wij de zwaarte dezer humanitaire bagage, die, met de lyriese werkelikheid niets heeft te maken, aantonen.

‘Voldaan van de vurige overgave aan leven en gemeenschap, - waar zij niet langer wezenlike leiders konden zijn - keren deze dichters naar de eenzame schuilplaats van verworpenheid terug. Verward door de bandeloosheid van het vrijvers, dat tot literair proza verworden moest, zoeken zij uit deze tijd zelf een nieuwe vorm te boetseren. Zij keren zich af van het vage romantisme, - die artifisiele bloemekes der schoonheid, om te komen tot een kunst die weer de werkelikheid erkent. Het aanvaarden dezer werkelikheid; het aanvaarden dezer tekniek; het zoeken naar nieuwe verrassende waarden; het verstillen van het levenstempo; het verinnigen en het verdiepen van de levensvizie, dit zijn de tekenen, die in de poëzie een niewe Lente en een niew geluid beginnen te verwekken.

- Vooral deze eerste zinsnede, moest op een ontvankelike snaar een melodramatics geluid teweeg brengen. Dit dus is de Ivoren Toren, mijne heren, waarin deze aristokratiese dichters zich wenschen terug te trekken. Daarom weerleg ik dit liever met de woorden van de heer M. Gysen zelf.

(zie: De Standaard - 28 Augustus 1930.

Plato heeft volkomen gelijk: de dichter behoort niet in de normale gemeenschap. Hij is een negatie van alle orde en autoriteit. Zijn geest beweegt naar wispelturige wetten die ver uitgaan boven de droge mathesis der menschelijke wetgeving en der aanvaarde orde van gedachten. Zooals de comtesse de Noailles het van de vrouw zegt, ‘son coeur puissant a droit à d'infinis détours’. Dat komt omdat de waarde die hij hanteert en die welke door de gemeenschap worden verdedigd, grondig verschillend en onverzoenbaar zijn. Telkens men de twee elementen bijeenbrengt ont-

[p. 149]

staat een onding. Het beste bewijs van die onverzoenbaarheid is het classieke voorbeeld van de feestcantate. Heel de literatuur der feestcantaterij is vervelende, grootsprakerige bombast. En toch, wanneer een man-van-de-daad aan den dichter het onderwerp opgeeft dan schieten bliksems poëzie door zijn woorden. Hij zegt: ‘Bezing de grootstad, bezing de haven, haar gewoel, haar duistere krachten, haar stuwing die in haar grootschheid aan menschelijke mate en controol ontsnapt, haar titanische beweging, het reuzenwerk van miljoenen menschen’. Wie toeluistert zegt een schietgebed tot de Muzen, die negen lieflijke onvolprezen jonge dames, dat ze den dichter de hand zouden leiden, het onderwerp is zijn talent waardig. Waarom zou de dichter van zijn schamel persoontje spreken? daar is de stad en haar miljoenen inwoners, daar is de haven die het levende beeld der wereld is en daar staan de elevatoren in gesloten gelederen opgesteld, dieren uit de voorhistorie tot mathesis van lijnen verstard.

Helaas, wat de dichter ervan terecht brengt is ellendig, prozaisch, bombast, rijmelarij. ‘Graanzuiger’ rijmt op het onmogelijke ‘betuiger’ en ‘dok’ op ‘baaien rok’. Droevig. Juist omdat de waarden verschillen en omdat tusschen de dichter, de beschouwer, de laudator en anderzijds de doener, de beheerder, de verwezenlijker geen andere toestand mogelijk is en gezond dan die van den gewapende vrede. Wie die twee te verzoenen poogt is een Ubermensch of een accrobaat. Ieder lacht met titel van hofpoeët en ieder heeft gelijk, zoowel de actieve naturen als de beschouwers. De kloof tusschen beide is niet te overbruggen. We hebben in Antwerpen een welsprekend, actief burgervader gehad, Jan van Rijswijck: als zijn vijanden hem in één woord wilden kelderen, dan was hun verwijt: ‘dien pojeet’. Wij leven dus in twee duidelijk afgelijnde kampen, maar af en toe loopt tusschen beiden een snelle en haastige estafette op en af.

Na dit al te lange citaat, waarmee wij evenwel niet volkomen akkoord kunnen gaan geeft de heer M. Gijsen niet alleenlik Plato - maar ook ons, gelijk.

Wie keerde de rollen om? Reiken de pijltjes niet tot het Ivoren Torentje der aristokraten?

Poëzie is geen wijsbegeerte, heer Marnix Gijsen! Ook geen vredesaksie. Geen enkel dichter echter willen wij weerhouden wijsbegeerte te studeren of aan vredesaksie te doen.

Evengoed als U, staan wij gekeerd tegen de poëzie die genoeg zou hebben aan het eigen hart. Evengoed als U, verwerpen wij de puberteitslyriek die opnieuw als een woekerplant schijnt op te schieten. Wees niet langer ongerust! Er zijn enkle jongere dichters (hoogstens drie-vier op de meer dan vier miljoen Vlamingen) die zich persoonlik trachten te dissiplineren. En daarop komt het ten slotte toch aan, nietwaar?

* * *

Andermaal komt de heer Ernest van der Hallen, - en ditmaal in het Kerstnummer - aandraven met zijn artistiek credo.

En ditmaal schiet de heer van der Hallen roos in het schietkraampje.

Luister:

Waar we hier en elders het vertrekpunt vastlegden en verdedigden dat we het aesthetisch standpunt niet als het eenig einde van het kunstwerk kunnen aanvaarden; dat de ethische statuta nooit mogen geofferd worden aan de schoonheid; dat zich vergist wie meent dat de aesthetika en de moraal noodzakelijk elkaar uitsluiten en ten slotte dat de levensproblemen in hun huidige aspekten als integraal element van het kunstwerk niet kunnen ge weerd worden - is het duidelik dat de volgende beschouwingen in dit verband moeten begrepen worden’.

[p. 150]

Wat 'n kapitale zet, nietwaar? Die huidige aspekten die niet ‘kunnen’ geweerd worden -. Waarom dan die herrie?

Nu echter komt de mol in het moestuintje - een moestuintje vol woekerplanten en hoge waterscheuten evenwel:

Het ‘volgend’ geslacht waarover Bruning het had, heeft in Nederland tot nu toe nog steeds op zich laten wachten, terwijl in Vlaanderen de jongere schrijvers van gedichten steeds opnieuw getuigen van een hopeloze (sic) desorientasie en een fataal (sic) terugzinken in onbelangrijke en onvruchtbare beschouwingen en vaag-erotische lyriek, waarbij ze zich goedkeurend op den schouder laten kloppen door de niet-Katholieke kritiek welke in een terugkeer tot de erotiek de redding ontdekt tegen de inzinking onzer Vlaamsche dichtkunst.

- Nogmaals, heer van der Hallen, waarom toch deze herrie, als dit alles zo ‘hopeloos’ en ‘fataal’ is? - Waar is de beweging, de vlam, de hartstochtelike strijd; waar de jongste drift naar groote en levenomvattende daden, waar de honger naar God van dit geslacht? Of is het waar dat dit geslacht er een is dat geen jeugd kende?

Kom, heer van der Hallen, laat uw orgeltje nog eens draaien. Waar zijn deze onbelangrijke en onvruchtbare beschouwingen, waar, deze vaag-erotiese lyriek? ‘Waarom’ zijn deze beschouwingen onbelangrijk en onvruchtbaar? En welke dichtkunst verlangt U dan ten slotte? U moet maar zeggen ‘hoe’ U het graag hebben wil. Vooruit, wij raken wellicht nog t' akkoord! Maar laat dan a.u.b. die hartstochtelike vaagheden terzijde ‘beweging - fataal - vlamgrote daden - hopeloos’ noem de dingen bij hun ware naam. Er is al vaagheid genoeg in onze lyriek.

Pieter G. BUCKINX.

Niets is belangrijk, buiten het lot van de ziel. De literatuur kan slechts de plompste alledaagsheid te boven komen door het feit, dat zij ons uitbeeldt, niet de wereld rondom ons, noch hetgeen op 't netvlies van ons oog wordt weerspiegeld, noch al de onsamenhangende geleerdheid onzer encyclopedieën, maar een zekere toestand, waartoe de menselike geest zich kan opwerken.
Chesterton. (Introduction to Dickens: Old Curiosity Shop.)