De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 106]

Een Engelse bekeerlinge-toneelschrijfster -
Miss M.E.M. Young

Vele moderne bekeerlingen hebben onmiddelik, na hun toetreding tot de Rooms-Katolieke kerk behoefte gevoeld iets uit hun eigen denken en van hun eigen strijden aan hun medemensen te moeten medelen, niet zozeer om hierdoor hun vreugde om hun overtuigde bekering of de oprechtheid dier bekering uit te drukken, meest om andere dolende zielen tot de Waarheid op te roepen en aldus een wezenlik kind van de Heer te zijn.

En het is wel opvallend dat de meesten onder hen, langs de liefde tot de kunst om, naar de Liefde zijn gegaan, en dat zij ten slotte hun eigen gemoed en hun innig verlangen naar goeddoen hebben uitgestort 't zij in het malen van een schilderij, 't zij in 'n apologeties uiteenzetten van de echtheid van Katolieke leer, 't zij in het schrijven van tendenz-romans of toneelwerken.

Ook Miss M.E.M. Young heeft haar beste kunnen willen wijden aan de verdediging en de propaganda van het enig geloof dat ze zolang heeft moeten derven, en zij heeft het aangedurfd een tema in een toneelstuk te verdedigen waartegen niet alleen protestanten menigmaal kritiek hebben uitgeoefend maar vele naamkristenen zich bezondigen: het lijden dezer wereld, de kristelike opvatting van het mysterie des lijdens in de wereld die onder de invloed van Gods adem triomfeert.

Al had ze maar ‘An alabaster Box’ alleen geschreven, nog zouden we er haar voor moeten dankzeggen, en wij wensen uit ter hart dat zij met haar stuk hetzelfde succès zou mogen tegemoetgaan, hier in ons eigen Vlaanderen, zoals ze het heeft behaald in haar eigen land, ook in Amerika, en vóór enige maanden in Nederland waar niemand minder dan de groep Frits Bouwmeester de nog in handschrift bestaande Nederlandsche vertaling heeft gekreëerd.

De historie is op haarzelf eenvoudig, maar diep en subliem tegelijk...

Een meisje aanvankelik, zoals ze bij honderden helaas te tellen zijn in onze oppervlakkige samenleving, - katoliek van huis uit maar zich voor haar geloofspraktijk bepalend tot het minimum der opgelegde verplichtingen waaraan ze dan nog ter sluiks voldoet te midden van haar dagelikse pretjes en beuzelarijen, om vooral aan haar niet-katolieke omgeving niet te verraden wat merkteken zij in de ziel ronddraagt. Beschikkend over een ruim inkomen haar bij erfenis toegevallen, kan zij zich alles veroorloven en gaat ze geheel op in de dingen dezer aarde, angstig ontwijkend alle oneffenheid van het levenspad, dat voor haar met rozen schijnt bezaaid. Totdat de barmhartigheid Gods ook haar aan het wereldse zieltje komt kloppen. Vóór alles heeft zij een afkeer van elk lichamelijk ongemak en pijn-lijden was haar tot dan bespaard gebleven. Maar een eerste ernstige kennismaking met een tandarts onthult haar opeens, in enkele minuten, de verpletterende werkelikheid dat zij lijdende is aan een ongeneeslike kwaal welke haar aldra de heftigste smart zal veroorzaken. Ze doet die ontdekking juist op het moment dát ze zo goed als besloten is zich met een niet-katoliek, Geoff te verloven. Doch de genade Gods luidt niet tevergeefs op dat opperste moment de noodklok in haar teugelloos hart. ‘Als je maar niet de deur voor Hem dichtsmijt; je behoeft nog niet aanstonds ja te zeggen, het is voldoende niet nee te zeggen’. En de grote ommekeer voltrekt zich bij het verwende wezentje. Zij schrijft de verblufte aanbidder af en gaat dezelfde avond naar Parijs om zich daar onder behandeling te stellen, zij het ook zonder betekenend rezultaat. Inmiddels weet zij het zo te leiden dat haar niet-ka-

[p. 107]

tolieke nicht Sybil bij de afgewezen minnaar haar plaats gaat vervangen: een operatie welke misschien wel pijnliker is dan het lichamelik doorstane leed. Doch het ergste van alles is wel de noodzakelikheid al haar vrezelik lijden in stilte te moeten dragen ten einde de anderen niet nodeloos te verontrusten en... niet te verraden hoe heldhaftig en vol opoffering ten slotte haar besluit is geweest. Dat is haar geheim.

Door het lijden gelouterd verkeert de alsem van haar bitterheid in helende balsem, welke niet alleen de wonde van haar vroeger onnut bestaan geneest, maar zijn zegenrijke werking uitstrekt over anderen voor wie zij weleer een onbegrepen raadsel was: katoliek en toch niet anders dan haar niet-katolieke omgeving. Want het kan niet uitblijven, of voor die anderen wordt het geheim in het eind ontsluierd, en waar eerst ergernis was, vinden wij nu de stichting...

Zo'n tema in drie delen uitwerken en heel dat subliem konflikt slechts door vier personen laten spelen, getuigt van zo'n krachtige durf dat wij wel iet of wat septies stonden tegenover de uitwerking. Ten onrechte altans, want Miss Young heeft haar tezis met veel toewijding uitgewerkt, en bewijs gegeven van haar wonderlik talent, van hare fijne gave om 'n drama ineen te steken van merkwaardige schoonheid die tot verinnerlijking leidt en in hoge stemming brengt. Diep in 't menselik hart heeft ze zoeken te grijpen, met vaste hand de weg zoeken te wijzen door 'n doolhof van levensvragen, om ons bewust te maken van onze levensroeping en ook van kinderliker en eenvoudiger geloven. Want uit de heldin van net stuk, Betty Mardon, aanvankelik 'n zwak-verwend meisje waarvan gezegd wordt

Honora: Miss Mardon, meneer, moet uitslapen. Ze heeft zich 't hoofd en de hielen van 't lijf gedanst. Vijf uur van morgen was 't, toen ze haar bed opzocht. en verder:

Sybil (tot Geoff) U is niet de eerste mot die om de kaars fladderen komt... En nog nooit, Mr. Blake, heeft ze tegenover een schijn of schaduw van iets dergelijks (t.t.z. pijn, verdriet, zorgen,) gestaan, of onmiddellijk zag ze uit naar iemand om haar hand vast te houden.

Heeft zij een zielegrootheid geboetseerd, zo teer en zo subliem tegelijk dat wij in het eind niet kunnen weerstaan een traan uit onze ooghoeken te nijpen als ze, na zoveel offeren en na zoveel strijden, zeggen kan: ‘ik zal tenminste van louter geluk sterven.’

Al schijnt men het stuk min of meer te moeten situeren onder de raizoneerstukken, toch is het niet zo doorhoudend gericht op verstandelike overtuiging, zoals we dat bevoorbeeld in ‘De Stem’ door Herman Bahr vinden. De kernachtige dialoog is hier alleen doorkruist van objekties tegen het katoliscisme, aldoor te gepasten tijde, waarvan het weerleggen, al mist het op 'n paar plaatsen voldoende aanschouwelikheid, meestal zo goed treft dat de medespeler er toch onder de indruk van komt, zij het voor of tegen, of er van wegvluchtend, zoals:

Sybil: Praktizerend (hier bedoelt het niet 't zelfde zooals bij ons wordt gebezigd) katoliek zijn, is juist zooveel aan je godsdienst doen, als er op 'n dubbeltje kan liggen. En dat dubbeltje is dan wat wij noemen ‘verplichting.’

Geoff: (vroolijk) Dat zegt me absoluut niet. Maar 't kan me niet schelen hoor...

Sybil: Mij juist wel, Mr. Blake, mij zegt het in zeer duidelijke taal, dat ze plichten hebben! Zooiets doet je huiveren... Plichten. In je godsdienst! Dwang! bij iets dat toch op de eerste plaats de vrije lucht van de ziel is naar... (ze aarzelt).

Geoff: (meegesleept) naar wat?

Sybil: Wat?... O!... (ernstig) Juist, wat?... Mr. Blake dat is - de kwestie.

Geoff: Maar als U uw doel niet kent, miss Trevenna, wel, wat beduidt dan die vrije vlucht uwer ziel?

Sybil: Mijn ziel - (vlug uit de impasse rakend) zweeft...

[p. 108]

aleens onomstootbare geloofswaarheden innig naar voren brengt,

Sybil: Van alle zonderlinge, onbegrijpelijke, onnatuurlijke instellingen, is die ‘Kerk van jou’ zeker niet de minste.

Betty: Die kerk is niet van mij... Ik ben van haar.

en verder:

Betty: (tot Geoff) Ik wil vooral niet dat jij en Syb denkt dat het een geloofspunt van de katholieke Kerk is van je familie weg te loopen als je ziek bent...

maar ten slotte altoos een atmosfeer van hoogstaand gevoelsleven tracht te scheppen, bevoorbeeld als allen 't nieuws aankrijgen dat een hunner vriendinnen midden in haar laisser-aller-leventje de stem Gods hoort roepen en

Sybil (zegt):... Zich levend begraven. Want Carmelietes wordt ze. Niet eens 'n non die iets doet voor anderen. Maar Carmelietes!

Geoff: O!... (tamelijk nerveus, kijkt van ter zijde naar Betty die stil en rustig is) Doen Carmelietessen niets?... Zeg?

Betty: (verbreekt de stilte, met lichte koude stem) Niets dan bidden...

Geoff: Zoo...

Het hele stuk door domineert het gevoelsleven; is 't ook niet een vrouw die schrijft en beter dan wie ook de harten openrukt? In alles blijft Miss Young fijn, subtiel, droevig en innig; alleen het verhaal van Geoff over de katholieken die hij eens in Frankrijk heeft kunnen ontmoeten tijdens de oorlog, biddend te midden van het veld, samen met kommuniserende kinderen, is een staaltje van innig zielsuitdiepen. Een waas van weemoed schijnt gestadig over het stuk te hangen, iets dat geheimzinnigs aandoet, iets dat beklemt, ondanks de ietwat humoristiese veeleer vrede, diep-snijdende toon van sommige tonelen, 't zij door bruuske gewilde overgang tot een ander onderwerp 't zij door een psykologiese noodzakelikheid.

Geoff: (in 't twede bedrijf, na het schriftelijk afwijzen en na de tocht naar Parijs) Zeg, Betty, wat is er met jou gebeurd?

Betty: O zooveel. Ten eerste: 'k heb de ouwe huisvriend 'n blauwtje laten loopen. Ten tweede: ik heb geweigerd hem te ontvangen. Ten derde: zonder ophouden hebben ze bij mij gezeurd hem wel te ontvangen. Ten vierde, ik heb toegestemd hem te ontvangen. Ten vijfde: ik heb hem ontvangen. Ten zesde: ik...

Geoff: Je zult naar hem luisteren, asjeblief!

Betty: (stralend) O maar, dat vind ik heerlijk. 't Verveelt me zoo erg alleen aan 't woord te blijven. Maar... o... (keert zich van hem af en neemt haar breiwerk) 'k mag toch wel even mijn breiwerk nemen. ('n Schreeuwerige oranje jumper haalt ze voor den dag)

Geoff: (met afschuw) Moet jij dat ding dragen?

Betty: (hoopvol) Als ik 't nog beleef.

Geoff: (bitter) Daaraan twijfel ik geen oogenblik.

Betty: Dank je wel.

Geoff: Wie er verder ook dood gaat.

Betty: (met 'n zwak lachje) O toe, schei uit, maak me toch niet aan 't lachen (bedwingt zich). Zoo. 'k Ben 't al de baas. Neem me niet kwalijk. Maar je had 'n bedekte toespeling op - iemand - die aan 'n gebroken hart stierf - en o! de gedachte dat 't de huisvriend zou kunnen zijn - dat... zou meer zijn dan ik kan verdragen.

Geoff: (gekwetst) Aan 'n gebroken hart zal ik niet sterven. Dat verzeker ik je, Betty.

Betty: Miss Mardon zou dat veel beter afgerond hebben. Dat verzeker ik je, Miss Mardon. (vol waardigheid).

Geoff: (kortaf, ineens) Bonjour!... (vlug naar de deur).

Betty: O!... (schrillende kreet).

Geoff: (terug) Wat is er?

Betty: 'k Heb mijn wol laten vallen...

Schreit daar niks in je hart los, als je weet dat die Betty Mardon haar geheim, de ongeneeslike kwaal, nu kent, de liefde van zich wegduwen moet, omdat 't niet

[p. 109]

anders kan en mag en nog de sterkte voelt om te schertsen, als te spelen met de pijn, zo erg dat je 't zelf aanvoelt, doormaakt en ten slotte als het Geheim eindelik in 't licht wordt gebracht, blij bent weêr vrij te kunnen ademen, verlicht en zonnig en met Honora, de moederlike huismeid, stamelen kan: ‘God is goed!’?

Miss Young's talent echter behaalt het hoogtepunt in de manier waarop zij haar vier personen heeft gekarakterizeerd, vooral Betty Mardon en Geoff Blake. De vier personen die het ganse stuk dragen, heeft ze raaksterk getekend met meesterlike hand, want ieder heeft werkelik zijn eigen karakter en eigen levenswijze, en zij heeft dat zo goed doorgehouden omdat zij deze karakters getoetst heeft, van het ene bedrijf naar het andere, aan de geheimzinnige gebeurtenissen van het stuk zelf danig dat de tijdspanne welke tussen ieder bedrijf ligt, telkens iets verandert in de personen. Zó, Sybil, in het eerste bedrijf, over Betty pratend na het ontsluieren van dezes katoliek zijn, zal zeggen: ‘Ik zou 't van mezelf zoo erg schandelijk vinden, Mr. Blake, als ik iets gezegd had om u van Betty 'n minder goede gedachte te geven,’ wijl ze zich in het twede, na de eerste weerslag van Betty's wegloopen en terugkeren, tegen Betty volgenderwijs uitlaat: ‘Dan zal Geoff Blake zich zeer waarschijnlijk gaan herinneren dat... er nog andere vrouwen in de wereld zijn.’ Evenzo Geoff, luchtig aanvankelik, met 'n ekspansieve hoop op liefdeverwinnen, voelt langzaam in zijn wezen iets veranderen zodra hij verneemt dat Betty katoliek is.

Doch de sterkste zijde van Miss Young's talent zal wel zijn en blijven: de voorstelling van de sublieme zielegang van Betty Mardon, de heldin van het stuk. Aan de uitbeelding van dat karakter alleen heeft zij het beste van haar eigen ziel gegeven: om iemand ‘levend’ van de laagten der onverschilligheid in 't hoge licht van stichtende schier-bovenaardse zieleschoonheid te heffen, danig dat de anderen, na rusteloosheid en stom-berusten worden aangetrokken door die ekstaties-hemelse ommekeer, vergt van 'n schrijver veel ziele- en mensenkennis. 't Lijkt wel soms of Miss Young zelf in de rol van Betty Mardon leeft en spreekt, zo innig is alles beleefd.

Waar zij in het eerste bedrijf huiverend uitroept bij 't aanhoren van bitter lichamelik leed: ‘Ik wil 't overal licht en vroolijk hebben. Overal. Zoals hier. En prettig. Met zachte geur. En ik wil dat 't altijd zoo blijft. Altijd... Ik wil geen narigheid en leed. Al wat ik wil is van 't leven genieten. Ik wil van 't leven genieten!! en er ‘'n hekel aan heeft om ergens moeite voor te geven’, wordt ze plots door het binnengaan in 't klooster van 'n iet of wat lichtzinnige schoolvriendin bewust van haar katoliek zijn; boven de roep van de liefde en de drang naar 'n vroolik leventje beluistert ze de stem van God ‘dat er wel iets is,’ put uit het voorbeeld van anderen zelf kracht, op zo 'n wijze dat zij naar de tandarts heen kan, alleen, en niemand meer noodig heeft om haar de hand vast te houen. Tot haar geluk, want enkele ogenblikken nadien, zal ze de onverbiddelike uitspraak van de medicus horen die heel haar kommerloos broos leventje in eens kapotgooit...

Is dat nog dezelfde Betty, zij die ‘van 't leven wou genieten’ en uitzinnig uitschreeuwde ‘heb ik wel gevraagd om katholiek te zijn’, als ze om 'n wees gegroetje vraagt hij haar goeie huismeid om Geoff toch te kunnen ontvangen na haar afschrijven, als zij heel haar erfenis, - omdat het toch billiker is - voor de helft deelt met haar nicht Sybil, en ten slotte de moed heeft, ondanks haar verlangen naar innigheid, nog ‘nee’ te zeggen als de beminde zo nabij is en slechts op één enkel gebaar wacht?

Maar hoger zal zij nog stijgen in wilskracht en zieleschoonheid. Kijk 'ns in het derde bedrijf, omdat het niet meer anders kan, moet ze toch Geoff, nu Sybil's man, te woord staan. En wat zegt ze? ‘Hoe

[p. 110]

leuk van je dat je kwam... En hoe is 't met Syb?’ Wat 'n energie, wat 'n moed, wat 'n goedheid, alles verwinnend en alles torsend, als Geoff eindelik constateert dat zij zich onder behandeling heeft laten stellen:

Geoff: Betty. Nu geloof 'k toch niet dat je er zoo fiksch uitziet. Nu ik 'ns goed naar je kijk.

Betty: (voorzichtig) Eerst noemt ie me oud, en dan noemt ie me leelijk. Waar moet dat eindigen? Dat zou ik wel 'ns willen weten.

Geoff: Betty... Betty, het is toch niet... dat... nee... dat kan niet (zij zegt niets. Hij staat op met hijgend gekreun) O mijn God!... (hij gaat langzaam weg en met zijn rug naar haar toe, handen diep in de zakken, staat hij uit het venster te kijken. Een nieuwe gedachte dringt zich aan hem op. Hij draait zich vlug om en zegt op scherperen toon) Was 't dat, al dien tijd? Ja zeker... (gaat bij de tafel zitten, het hoofd in de handen).

Betty: (gaat naar hem toe en legt haar arm om zijn schouder, zooals een moeder) M'n arme goeie jongen... (er lopen tranen over haar wangen, om hem) Je mag 't je niet zoo aantrekken. Dat mag je niet. Geoff. O waarom huil je nou jongen? 't Is al voorbij. 't Is al zoo goed als voorbij.

Geoff: (mokkend) Bedoel je dan dat je beter wordt? Nee, dat doe je niet. Je wilt zeggen dat... je... dood... gaat... (als hoger).

Betty: Kom, kom. Er gaan toch zooveel menschen dood, nietwaar? (voelt zich hulpeloos - stilte).

Geoff: Geen... jonge meisjes, en geen... (stilte - plots) O, hoe vervloekt wreed is dat?

Betty: Goeie ouwe Geoff... (hulpeloos - haar hand ligt op zijn schouder). Al heel gauw zul je naar me moeten kijken, weet je, leelijk of niet... (gaat weêr zitten, hijgend naar adem.). En kijk nu 'ns, zie ik er nu uit als 'n slachtoffer van vervloekte wreedheid? (herstelt zich en lacht even.)

Geoff: (keert zich langzaam naar haar en kijkt haar aan). Alle duivels!...

Betty: (lacht nog steeds) ‘Stralende verschijning?’... Nou!....

Geoff: Waarvoor dient dat, om er zoo te willen uitzien? Waarom probeer je je goed te houden, nu ik 't toch weet?

Betty: Ik probeer heelemaal niet om me goed te houden, Geoff, ik ben zoo gelukkig, geloof me...

Gelukkig?... Jawel, maar ten koste van wat 'n offer. - Heel haar bekentenis over het geheim dat zij maanden lang met haar heeft rondgedragen, is om te schreien. En toch lacht zij nog over alles heen, en is zo blij haar lijden te mogen offeren voor het welzijn van anderen...

God, wat 'n moed moet je hebben om ten slotte te moeten bekennen dat je je liefde hierom heb moeten prijs geven? Maar wat 'n zalig ogenblik, als de bekroning van veel smart en offeren, te mogen horen uit Geoff's mond: ‘Nou kan ik het zeggen, er is wel iets!’ Iets - God...

Hoewel wij dienen op te merken dat in het stuk ‘praktizeerende katholiek’ hier 'n andere betekenis draagt dan bij ons, namelik het vervullen van opgelegde verplichtingen, en wij moeten waarschuwen tegen de humor welke bij sommigen en vooral bij zeer gewoon publiek verkeerd kan inslaan, toch zagen wij graag dat stuk in onze Vlaamse Katolieke kringen ingang vinden. Een goede daad zou hierdoor worden gesteld, en het volk nader tot Jezus worden gebracht.

LODE LAGASSE.

De Nederlandse vertaling van het stuk is te verkrijgen bij F.C. Kok, van het Frits Bouwmeester-ensemble, Nederland. Inlichtingen kunnen ook ingewonnen worden bij Rev. Father Van Roy S.J., chaplain of English Speaking Catholics, Bruges.