De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 80]

Over Bouwkunst

Naar aanleiding van het verschijnen van Huib. Hoste's Van Wonen en Bouwen met 57 afbeeldingen. Uitgave ‘Excelsior’ Brugge; 1930. Prijs: frs. 28.-

De voornaamste lichamelike behoefte van de mens is, na het voedsel en de kleding, de woning, schuilplaats tegen regen

HUIB HOSTE. Intérieur woonhuis te Knocke.

en wind en schuilplaats van het familieleven. Om die schuilplaats op te bouwen moet de mens een beroep doen op het vermogen dat hij bezit in de samenstelling der hem omringende natuur de wetten te ontdekken, die gepaard met de kennis der stof, hem toelaten zijn leven in te richten in harmonie met het universeel plan. Het eerste werk dat de geestesvermogens van de mens ontwikkelde was het bouwen van de woning.

De bouwkunst was ook de eerste belichaming van 's mensen geestelik streven. Het bouwwerk was het eerste duurzaam monument dat de geest zicht oprichtte en waarin hij voor het eerst zich zelf gaf.

Bouwen naar de wetten, die voortvloeien uit de logiek die hij in de natuurlike konstruksies - boom, woud, grot gevricht, vrucht, enz., - ontdekte, dit is de volledige funksie van de geest, de abstraherende en konkreterende.

Bouwen is synoniem van scheppen, de stof de orde van de geest inprenten. Deze stof is dan niet langer stof meer, zij is niet enkel natuur, niet enkel geest, zij is dan wat wij noemen met een naam, door onze troebele denkgewoonten ontluisterd,

[p. 81]

maar die dátgene noemt waardoor de Schepper zijn schepsel iets van Zijn scheppend wezen heeft medegedeeld: mensenwerk.

Alle mensenwerk is bouwen.

Het gebouw zelf is het stevigste houvast van de geest. Soms gaf het onberedeneerde verstoffeliken door kunstenaars van de mysterieuze betrekkingen, (bev.: wetten van eenheid en kontinuïteit, die aan de gedachten het leven schenken,) aanleiding tot het veralgemenen van deze betrekkingen, die dan de grondslag vormden van denkmetoden. Zoals dit het geval was met de Griekse tempel en die Griekse beeldhouwkunst,

RAVA en LARCO. Kantoorgebouw.

(die tot en met Phidias architekturaal bleef.) In deze zin waren de kunstenaars de leermeesters van de Griekse wijsgeren. Plato werd - buiten zijn weten om gevormd door Phidias.

De geschiedenis der bouwkunst is de geschiedenis der beschaving. De struktuur van het gebouw is het trouwe beeld van de struktuur van de geest. En wat is de beschaving anders dan de wijze der ontwikkeling van de geest (tevens oorzaak en gevolg van stoffelike, zedelike en verstandelike ontwikkeling.)

Reeds de oudste kultuurvolkeren hebben getuigd - misschien onbewust - dat bouwen de volledigste funksie is van de geest, door aan de godheid, het ewige dat de geest boven zich verheven weet, een gebouw op te richten. De geest van Egypte leeft in zijn graven, in de pyramieden: de abstrakte, de geslotene, - nooit dringt ons verstand daar binnen, geen enkel détail komt een tijdsomstandigheid verraden. Ewigheid. De tempel van het meest rationalistiese volk dat ooit bestond, het Griekse, is het huis van de geest zelf geworden. En dichter bij ons: kan men zich de beschaving der middelewen indenken zonder de katedraal? Met de Renaissance maakt het individu zich los van de gemeenschap. Het paleis rijst op naast de tempel. De persoonlikheid is op zich zelf aangewezen. Op het gebied der architektuur ontstaat verwarring, ontaarding. Men bouwt naar de stijlbegrippen van vervlogen perioden. Het ornament ontstaat niet meer organies. Het onderdeel wordt versierd, geindividualizeerd, losgemaakt van het geheel. Ornament wordt overal in de bouwkunst het redmiddel tegen onmacht. Omdat architektuur niet de onmiddellike uitdrukking is van een persoonlike opvatting, maar het symbool van de levenszin, de geesteshouding ener gemeenschap. Daarom is de groei van deze kunst altijd zwaar en traag.

* * *

[p. 82]

De architektuur is nu een belangrijke periode van haar geschiedenis ingetreden.

Uiterst traag heeft zij zich de voordelen van sosjale en tekniese vooruitgang te nutte gemaakt.

De architektuur der 19^de eew was volledig in strijd met haar tijd. Zij vergat haar einde: het verwezenliken in een schone vorm van het meest verkieslike woningtype, voor een tradisjonele schoonheidsopvatting,

HUIB HOSTE. Woonhuis te Knocke.

ontstaan uit tijdsomstandigheden gans verschillend van de onze.

Daarom is deze bouwkunst, die haar bestaan nog rekt tot op heden, onverzoenbaar met onze tijd, erger, zij is een hindernis voor de noodzakelike ontplooiïng van de moderne levensinrichting. Onze geindustrializeerde beschaving, waarin bijna al de gebruiksvoorwerpen door de masjiene worden voortgebracht, is gekant tegen alle architektuur, die produkten van tekniese vooruitgang aanwendt en zij beoordeelt alle niew streven van een tradisjoneel artistiek standpunt uit. Nergens bestaat de breuk tussen leven en kunst zo volledig als hier. Breuk die het doodvonnis van de kunst en verarming en belemmering van het leven betekent.

De architektuur is gedurende een lange tijd vreemd gebleven aan alle moderne ontwikkeling. Het is opvallend hoe de schone, de zuivere kunsten, waaronder de meest typiese: de schilderkunst, in uiterst snel tempo de verschillende fazen der moderne ontwikkeling hebben ondergaan en uitgebeeld. Deze -ismen, - hoe ze ook heten mogen - zijn in de grond een streven geweest naar bevrijding uit konvensie, met als prijzenswaardige uitslag een dieper inzicht in het wezen der verschillende kunstuitingen. Per slot van rekening stuurden zij er op aan het zuiver wezen der kunst te

[p. 83]

isoleren van de onzuivere elementen. Al zullen deze richtingen het schoonheidsbezit niet merkelik verrijkt hebben, toch hebben zij een nuttige rol gespeeld als dragers der moderne opvattingen. De snelle evolusie der schone kunsten kan verklaard worden door het feit dat zij individualistiese kunsten zijn, dat zij het gevolg zijn van enkel verstandelike ontwikkeling, terwijl de architektuur daarentegen groeit uit verstandelike, sosjale en materiële ontplooiïng.

De groei ener niewe architektuur is onlochenbaar.

HUIB HOSTE en V. SERVRANX, Herenhuis te Parijs 1925. Uitvoering Het Binnenhuis.

Onder de drang van hedendaagse omstandigheden neemt het bouwwerk andere vormen aan. Dit gebeurt zeer langzaam, want de verkeerde opvatting, dat schoonheid en versiering elkander volkomen in betekenis dekken, heeft deze evolusie gehinderd en hindert ze nog. (Een voorbeeld onder de vele: de moderne materialen, beton, ijzer, glas lenen zich moeilik tot het vormen van de geliefde ornamenten, en daar aan deze ornamenten een overwegend belang werd gehecht, werden de moderne materialen dikwijls geweerd.) Architektuur moet naar schoonheid streven door het organiese van haar konstruksies en dit met de middelen welke deze tijd oplevert.

* * *

In 1928 werd te La Sarraz (Zwitserland) het eerste kongres voor moderne architektuur gehouden. België werd er vertegenwoordigd door de architekten V. Bourgeois uit Brussel en Huib Hoste uit Brugge. Het probleem van het moderne bouwen werd er langs alle zijden belicht: gevolgen der moderne tekniek, standardizasie, algemene ekonomie, stedebouw, huishoudelike opvoeding aan de lagere school, de verhouding tussen de Staten en de architektuur. In hun verklaring schreven de kongresleden ook het besluit neer samen te werken en elkaar onderlinge steun te verlenen, met het oog op moreel en materiëel verwezenliken van hun streven.

[p. 84]

Huib Hoste hield woord. Materiëel heeft deze architekt heel wat tot stand gebracht, zodat hij in Vlaanderen geen onbekende meer is. Met zijn boek over ‘Wonen en Bouwen’ wil hij ook het volk voorlichten.

Uit de inleiding haken wij het volgende los, dat als een verantwoording van het werk kan beschouwd worden en dat tevens de inhoud er van aangeeft:

VAUTHIER en PREBISCH. Stads centrum in de provincie Tucuman.

‘Welke eisen mag de mens van onze tijd stellen in zake woning?

Is de gepaste woning in onze tijd degene welke men voor vijftig, honderd, vijf honderd jaar bouwde?

Moet onze woning ingericht worden volgens de eisen en de mogelikheden van nu, en er langs buiten uitzien als een van vroegere tijden?

Kan ons huis, gezien de omstandigheden, anders, wij bedoelen beter, bemeubeld worden dan vroeger?

Hoe wordt onze kollektieve woning, nl. de stad, het dorp, ten beste ingericht en geordend?’

Wie deze vragen op fatsoenlijke wijze begeert te beantwoorden, moet allereerst trachten zich een beeld te vormen van hetgene eigen is aan de tijd welke wij beleven; hetgene dus maakt dat wij niet meer in de oudheid, doch in de 20^e eew leven. Wij trachten hem daartoe behulpzaam te zijn in de eerste dezer reeks opstellen.

Wat de overige opstellen betreft, zij hebben geenszins de bedoeling het aldaar aangegeven vraagstuk volledig te behandelen. Helemaal niet; al hetgene techniek betreft werd opzettelik achterwege gelaten; al wat de vakman aanbelangt -

[p. 85]

de ontwerper en de uitvoerder - bleef onaangeroerd.

De bedoeling is enkel en alleen geweest de leek behulpzaam te zijn; hem een kijk te geven op hetgene hij, als rechthebbende op een goede en gezonde woning, van zijn

RAVA en LARKO. Dagbladburo.

huiseigenaar of van de vakmensen eisen mag.’ Alhoewel mij hier de lust bekruipt, aan de hand van Hoste's boek in enkele trekken de architekturale gevolgen der moderne teknieken te schetsen, even het zo

POLLINI en FIGINI. Garage voor 500 autos.

aktueel vraagstuk van de stedebouw te belichten en de moderne opvattingen over woning en woninginrichting uiteen te zetten, wil ik het toch niet doen. Hier geef ik de lezer het boek van Hoste in de hand.

* * *

‘Van Wonen en Bouwen’. De woning komt nu in het middenpunt der belangstelling te staan. Gewis hebben de vroegere tijden ook de woningskrisis gekend, (bv. de middeleewse steden, die buiten hun muren uitdeinden,) doch nooit schijnt die krisis de aandacht der bouwmeesters op zich gevestigd te hebben. Denkt aan de ellendige achterbuurten onzer steden.

Men kan beweren, dat de ontwikkelingslijn: tempel, paleis, woning, een dalende is. In werkelikheid keert de bouwkunst terug tot wat zij in eerste instansie hoeft te zijn: de kunst een schuilplaats te bouwen. Wat haar van veel vals idealisme zal zuiveren. De grote monumenten der Oudheid zijn trouwens ook gegroeid uit een door de levensbehoeften geschapen werkelikheid, zoo heeft bv. de Griekse tempel zijn oorsprong in de uit boomstammen opgetrokken, boerenhuizen, die men nu nog in Klein-Azië aantreft, en niettemin heeft geen enkel bouwwerk ter wereld ooit zulke klare, verstandelike verhoudingen uitgedrukt.

[p. 86]

Zich afvragen hoe de grote monumenten der toekomst er zullen uitzien is de wagen vóor de paarden spannen. Laat de bouwkunst zich eerst aanpassen aan de moderne vereisten. In de werkelikheid en nergens anders dienen de grondslagen van een niewe stijl gelegd te worden. Het probleem van het verkeer, dat in de steden dringend een oplossing eist, in aanmerking nemende kan men toch voorzien dat het grote monument der moderne tijden de organies gegroeide, de aan sosjale en ekonomiese toestanden aangepaste stad zal zijn.

Daarom verwachten wij veel van de architektuur, evenals van de toegepaste kunsten: omdat deze kunsten de stof der schepping bezielend boetseren zullen - wat in alle kultuurperioden gebeurde op de hun eigen manier - en terzelfder tijd vorm zullen geven aan het streven van de tijd, dat alleen rust vindt als het belichaamd is. Gebonden aan materie en menselike behoeften worden zij tevens de scheppingen waarin de geest zijn duurzaamste overwinningen uitviert.

RENE VERBEECK.