De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 77]

Moderne Kunst
Rond een Debat

Sedert Camille Mauclair zijn kruistocht inzette tegen de kunst van heden heeft de strijd niet meer geluwd tusschen de partijgangers van den Franschen beschuldiger en de protagonisten van de moderne plastiek. De schilders uit beide kampen kwamen, over het algemeen toch, met geen andere argumenten in het debat tusschen, dan met nieuw werk. Ongetwijfeld de meest afdoende en veiligste manier van strijden. De kritiek vond er wat grappigers op. Mauclair noemde zijn slachtoffer een farce en zijn meest rechtstreeksche tegenstrever, Charles Bernard, de advocaat van de expressionisten, noemde al wie van zijn gedacht niet was pompier, en over het delirium van deze pompiers schreef hij een vlammend schotschrift.

Die schermutseling, die aan het klassieke gevalletje van Plus en Stuyck doet denken, bracht natuurlijk geen opheldering, integendeel. Doch er kwam ruime belangstelling los van alle kanten, zoo veel, echter, voor het verloop van den twist zelf, als voor de kunst. En zoo kregen we, dank zij een massa gelegenheidsliteratuur, enkele goede bladzijden esthetica en geschiedenis der hedendaagsche kunst.

Belangrijk was in verband met het debat de wat-laat-komende rondvraag uitgeschreven door de Revue Belge, waarin aan een aantal personaliteiten uit de Franschschrijvende Belgische kunstwereld om hun waarheid werd gevraagd nopens de omstreden kwestie.

Volgens den leider van de enquête, Marcel Lobet, gaat het erover te weten of de moderne kunst een vooruitgang is of een verval. ‘Mais telle est notre perplexité devant les productions de cet art, que nous nous demandons si c'est une période de gestation ou de décadence que nous traversons. Régression ou progrès, renouveau ou décrépitude?’

Uit de manier waarop Lobet dan te keer gaat tegen de werken van de moderne kunst (pains d'épices, femmes-girafes, clichés Rayons X,) door de heftigheid soms waarmede hij ze voor den aap houdt, blijkt het overduidelijk dat hij persoonlijk de zaak heeft uitgemaakt: de kunst van heden is een verval. Wel wil hij toegeven dat er enkele grooten (Servaes, Van de Woestijne, Permeke, Vlaminck en Tytgat) en enkele interessanten (Ledel, Oscar Jespers en Zadkine) onder de moderne artisten zijn. ‘Mais bon nombre de ceux qui s'attroupent sous la bannière de l'art vivant n'ont rien à dire.’

Wie kan het daarover, nog voor het debat begint, niet met den inleider eens zijn? Er hebben altijd min-vermogenden rond artistiek-machtigen gekringd. Het besluit van de inleiding kunnen we even onverdeeld onderschrijven: ‘N'est ce pas par le retour à l'ordre que l'on s'acheminera vers cette renaissance dont nous souhaitons tous l'avènement et qui sera, en même temps que la revanche du bon goût, le triomphe de l'art appelé à vivre et à durer, l'art vivant de demain?’ Dat de kunst van thans een zegenrijke, beloftenvolle overgang is naar de kunst van morgen, kon Lobet, na wat voorafging, hier niet meer erkennen.

* * *

Het loont de moeite niet hier na te gaan wat al de geraadpleegden over de kunst van heden weten te vertellen. Sommigen hebben de gelegenheid niet willen laten voorbijgaan om eens, van op een publieke tribune, gemoedelijk te keuvelen over wat ze anders alleen achter de stoof te vertellen hebben. Anderen zijn dadelijk op hun

[p. 78]

stokpaardje gesprongen. En waar iemand, met een traan in zijn pen, biecht dat hij steeds zoo zielsbedroefd is geworden door het feit dat onze schilders toch zoo dom zijn en zoo weinig weetgierig, is er een ander, Emile Desprechins, die meent dat ‘toutes ces idoles macaques sur toile peinte ne dégagent même pas un intense sentiment d'horreur. C'est de la laideur morte.’ Le peintre Louis Wilmet vindt dat de zoogeheeten Art vivant ‘a des sources impures, et son activité relève moins de l'esthétique que de la politique, de la question sociale et religieuse et du commerce.’ Wat! Gij gelooft het niet, lezer? Maar Maurice Denis heeft toch geschreven dat het zoo moet zijn, vermits de intellectueele vorming van het Frankrijk van voor den oorlog onder den invloed stond van de Duitsche wijsbegeerte, en Camille Mauclair zegt toch dat de moderne kunst is: ‘une expression du Bolchevisme international, ennemi mortel de l'esprit latin.’ En als ge aan dat soort Bolchevisme niet gelooft, lees dan dat brokje vernuftige redeneering van le peintre Louis Wilmet. Louis Gillet zegt dat men de moderne kunst niet kan verstaan als men niet weet in hoeverre het cubisme een Joodsch gedoe is. Welnu, Charles Sarolea heeft getuigd dat het bolchevisme grootendeels een Joodsche samenzwering is. Dus... Niet moeilijker dan dat. Ja, wat kan men met twee citaten niet bewijzen? En is de Germaansche, Joodsche of Bolchevistische kunst per se...? Zeker. En is er naast de Latijnsche cultuur geen plaats voor...? Neen, niet te Brussel.

Dan spreken we nog niet eens over al wat hier en daar - en met welke uitdrukkingen! - gezegd wordt over moderne kunst en beursspeculaties op de handteekening van in serie vervaardigde meesterwerken.

We kunnen voor deze machtelooze woede de verklaring aannemen, welke Frans Hellens geeft in zijn antwoord, het kortste van alle, dat echter het best den toestand teekent en zijn redenen van bestaan aanduidt:

‘Il n'y a pas d'art moderne. “Art moderne” ne veut rien dire, il n'y a qu' “Art vivant”. Les artistes “vivants” ne manquent pas aujourd'hui. Il y en a d'un côté et de l'autre de cette barricade qui se dresse nécessairement aux époques de lutte. Mais il existe aussi bon nombre d'artistes dont l'oeuvre, douée au début d'une belle vitalité, s'est atrophiée, n'a pas tenu ses promesses, ou a renoncé trop tôt à la lutte. Ce sont ces artistes-là qui refusent de reconnaître le caractère “vivant” de ceux qui ne peuvent pas renoncer à vivre, c'est-à-dire à combattre.’

Er zijn in de antwoorden op de enquête stukken die het tegenovergestelde zijn van een verwijtenlawine, maar ernstige inzichtgevende bewijsvoeringen. Colleye, Servranckx, Bauthier en Kan. Bondroit - van wien, teekenend genoeg, le peintre Louis Wilmet ook een tekst in zijn bewijsvoering noodig had als wapen tegen de moderne kunst! - bewijzen de noodzakelijkheid van een nieuwe kunst voor een nieuwen tijdsgeest.

Bij het debat werden natuurlijk nog andere vraagstukken betrokken, en in de eerste plaats dan de schoonheid als bestanddeel van het kunstwerk.

Jean Delville beweert dat ‘nos modernistes de l'art dit vivant prétendent être originaux en écartant systématiquement la beauté. Voor hen ‘être original, c'est faire laid, le plus laid possible, plus laid même que la laideur, puisqu'ils inventent des laideurs qui n'existent pas.’

Hubert Colleye, die moeilijk van antipathie voor de moderne kunst kan verdacht worden, zegt het niet minder radikaal: ‘l'on règle son compte à la “Beauté” sous couleur d'échapper à l' “anecdote”, au “pompiérisme” et à la photographie.’

Hier was voor een de wijsgeer de kans schoon om de puntjes op de i's te zetten. Prof. De Bruyne heeft die kans niet onbenut gelaten. Wat we allen aanvoelen, waar

[p. 79]

we al zoolang zijn van overtuigd voor de andere kunsten, brengt hij hier helder onder woorden: ‘s'il est un fait universellement reconnu par la science contemporaine de l'Art, c'est que celui-ci ne tend pas essentiellement à produire le sentiment du beau.’

Roger Avermaete vindt dat het concept schoonheid veranderd is, en de bewijzen die hij daarvoor aanhaalt staven ook de thesis van Prof. De Bruyne: ‘Pour les anti-modernistes, la beauté c'est l'idéal grécoromain. C'est restreindre singulièrement les possibilités d'expression de l'art que de vouloir l'enfermer en une formule aussi étroite. Les Egyptiens, les Précolombiens, les Hindous, les Byzantins, les primitifs et tant d'autres peuples nous ont proposé un autre visage de la beauté, sans qu'on songeât à lui dénier ce caractère.’

Een zeer veelzijdig gedocumenteerd en diepgaand betoog kan men over deze kwestie lezen in twee van de zeven pleidooien welke Georges Marlier over ‘La Querelle de l'Art Vivant’ liet verschijnen. Onder meer zegt hij: ‘L'art est le grand niveleur des choses. Celles-ci en franchissant le seuil de son royaume, déposent leur orgeuil et leur misère. Beau, laid, ces qualificatifs n'ont plus ici le sens qu'ils avaient dans la vie de tous les jours.’

Met luidruchtige hevigheid wordt de moderne kunstenaars verweten door Jef Leempoels en Sulzberger, dat ze de natuur verlaten hebben als basis van de kunst (Sulzberger) en als model van schoonheid, harmonie en eenheid (Leempoels). Tegen deze verkeerde voorstelling van zaken werd haast niet geargumenteerd door de partijgangers van de ‘Art Vivant’. De weerlegging ligt ook al te zeer voor de hand. En lezen we niet in een citaat van Rodin, dat hier tegen het expressionisme moet dienst doen: (wij onderlijnen) ‘Ne pensons pas que nous puissions corriger la nature; ne craignons pas d'être copistes; ne mettons que ce que nous voyons, mais que cette copie passe par notre coeur avant notre main.’

Verder werden er zeer goede maar niet nieuwe dingen gezegd over de evolutie van den vorm, als noodzakelijk gevolg van den veranderden tijdsgeest en van de huidige beschaving, door Roger Avermaete, Prof. De Bruyne en Kan. Bondroit. Beide laatsten hebben ook met kracht geprotesteerd tegen de uitwassen van het expressionisme. En inderdaad als er iets een nieuwe-schoonheidbrengende evolutie van de kunst in den weg staat is het zeker het al te gemakkelijke, speelsche en uitsluitelijk vormelijke modernisme van vele schilders van thans. De weg naar de volledige artistieke daad is steeds een persoonlijke weg geweest. Omdat dit steeds te gemakkelijk vergeten is geworden, is altijd zoo snel elke bloeiperiode in verval overgegaan.

Verheugend is het daarom vast te stellen dat spijts het heerschend rethorikaal expressionisme, er thans bij jongeren diepere beleving en persoonlijke arbeid aan te treffen vallen. Voor hen is het expressionisme de eerste vruchtbare geestelijke en technische daad geweest van een - laten we hopen: volledig wordende - kunsthernieuwing.

FRANS VAN BOOGAERDT.