De Tijdstroom. Jaargang 1

Filmproblemen

Feitelik komen ze allen neer op het volgende: de kinegrafie is een zelfstandige kunst, die zich een eigen orde schept en in wezen van de andere kunstuitingen verschilt.

Wij kunnen de kinegrafie reeds beschouwen als de kunst, die de tijd in vlakke begrenzing der ruimte projeteert. Evenals de onbeweeglike plastiese kunsten is ze een funksie van de ruimte en evenals de ritmiese kunsten is ze een funksie van de tijd. De kinegrafie geeft de ruimte in de kunst voor de eerste maal als aktiviteit, wat de ruimte in werkelikheid ook is. Ze had enkel tot nogtoe een topografiese waarde: in onze geest bestond de ruimte enkel om bewegingen te situeeren. Nu wordt Ze een aktief medewerker van de geest. Hoe beter de film de sinteze van tijd en ruimte-in-beweging verwezenlikt, hoe dichter ze haar onafhankelikheid, haar zuiverheid zal benaderen.

De kinegrafie heeft haar eigen uitdrukkingsmiddelen en een uitdrukkingswijze, die berust op bepaalde wetten. De fundamentele wet der kinegrafie is en blijft het visuele ritme: de aaneenschakeling der beelden, hun duur, hun plaats in het werk, hun samenstelling, de afwisseling der plans, het spel der akteurs, zijn zovele elementen die de film samenstellen. Door de ontwikkeling van tekniek, toestellen en artiesten is het de filmschepper mogelik geworden - naarmate hij de hulpmiddelen van zijn kunst beter leerde kennen - zich integraal uit te drukken door het scherm. De toeschouwer kan, in meerdere of in mindere mate naar gelang zijn ontwikkeling en de hoedanigheid van de film, vatten wat de schepper heeft willen zeggen.

De met stille beelden opgebouwde film kan bestaan in zichzelf. Ze kan zeggen al wat ze te zeggen heeft. Als ze in gebreke blijft, dan is het heus haar fout niet; dan zijn zij, die zich van haar niet konden bedienen, de schuldigen. Er zijn ook schilders die met penseel en palet niet kunnen omspringen. Moet men daarom eisen dat men aan hun schilderijen een fono toevoege?

[p. 28]

Klankfilm.

Nochtans ontmoet men heden mensen, die het goed menen en die het er op aanleggen om de kinegrafiese wetten af te breken, door de film te laten zingen en spreken. Ze beweren de artiestieke waarde ervan te verhogen. We menen dat, waar de kinegrafie de menselike gedachte volkomen kan uitdrukken en de ontvoering en de belangstelling tot hun maksimum kan opvoeren en aldus kan fungeren als kultureel uitdrukkingsmiddel van mens tot mens en van nasie tot nasie, de noodzakelikheid er een sprekende masjiene, hoe volmaakt ook, aan toe te voegen, ons niet zo dringend toeschijnt, als sommigen het verklaren.

Deze niewigheid is ten andere niet geboren uit de wens beters te leveren, maar uit ekonomiese omstandigheden. Het publiek werd de altijd eendre aventuren beu, en de magnaten der Hollywood-industrie hebben in dit niew procédé een middel gevonden om de niewsgierigheid van de massa, die hen miljarden bezorgd heeft, weder op te wekken. Hun betaalde kritiek lanseert de niewigheid onder de leuze van een niewe estetiek. Eigenlik komt het er op aan een bizonder bloeiende handel, die er bijna in geslaagd was een wereldmonopool te vormen, maar die in de Verenigde Staten begon te kwijnen, niew leven in te blazen.

Verhoogt de klank de uitdrukkingsmogelikheid van de film? Elk kunstwerk suggereert meer dan het nauwkeurig aanduidt. Het meest volmaakte kunstwerk is niet dat, wat het nauwkeurigst kopieert. Op het witte scherm is het niet noodzakelik al de elementen van een beweging te geven, om die beweging voor de geest te roepen. Nog minder is het onontbeerlik aan de beweging het gerucht toe te voegen, opdat zij haar hoogste uitdrukkingsmogelikheid bereike. De geest van de toeschouwer verbeeldt zich met juistheid en snelheid de geruchten, die de beweging in de werkelikheid begeleiden. Het voortbrengen van die geruchten kan misschien de geestesluiheid strelen van de toeschouwer, maar het ontneemt aan de film één der elementen waardoor zij de geest boeide: het inwerken op het verbeeldingsvermogen.

Het is misschien niet onmogelik dat kunstenaars, die overal het schone maken, waar het zich ook moge verbergen, erin slagen het beeld en de klank tot een harmonies geheel samen te brengen. We vragen niets meer dan er aan te mogen geloven. Maar indien zulks ooit tot stand komt, dan zal het zeker zijn onder een andere vorm dan de slaafse, banale weergave van toneelgeruchten.

De sprekende beelden.

Naar aanleiding van deze niewe uitvinding hebben velen georakeld, dat voortaan het toneel om zeep zou zijn.

Zolang de film zich in de stilte ontrolde was zij, - dank zij haar internasjonale uitstraling, mogelik gemaakt door de gemakkelik te vertalen ondertitels, en dank zij de zeer bizondere smaak die zij allengs gevormd had voor de stille vizie, - een gevaarlike mededingster van het toneel. Maar van het ogenblik af dat de film door het woord het toneel wilde evenaren, het als het ware wilde opslorpen, heeft het toneel van de film niets meer te vrezen.

Want de sprekende film is een nonsens. Op het scherm zien we beelden, geen lichamen. Beelden horen we niet maar zien we. De sprekende beelden geven een makabere indruk. Op het toneel is de stem levend. De zaal is voor de akteur de natuurlike ruimte waarin zijn stem weerklinkt. De beelden op het scherm ontwikkelen zich in het midden, dat de film voorstelt: een veld, een boot, een kamer, een straat, een vallei, ttz. bijna altijd buiten de zaal. En niettemin weerklinkt de

[p. 29]

stem altijd in de zaal, wat een akelig, onnatuurlik effekt teweegbrengt.

Welke ook de verbeteringen mogen wezen: het zal steeds moeilijk blijven tussen de kinegrafiese interpretasie en de tooneelmatige een voldoende eenheid, een homogeniteit te bekomen. Een der twee faktors zal altijd en overwegende plaats innemen. En er bestaan veel redens om te vrezen dat de voortbrenger zich heel weinig om de vizuele waarde van de film zal bekommeren, van het ogenblik af, dat hij het talent van een toneel- of music-hall verdette op het voorplan zal kunnen schuiven, om munt te slaan.

Een deel der toeschouwers zal dan altijd onvoldaan blijven, naar gelang deze een voorliefde koesteren voor film of toneel. De noodzakelikheid de beelden aan de zang of de dialoog aan te passen tast de basis van de kinegrafie zelf aan: het vizuele ritme. De sprekende film geeft ons gefotografieerd toneel: de meest verderfelike vorm van de kinegrafie, die ze in haar primitieve gebreken doet hervallen.

Film en akteur.

Men heeft de gewoonte het spel van de akteur te beschouwen als los van het verband, dat de film samenstelt. Men is geneigd sommige akteursprocédés over te nemen, voorwendend dat hij, die deze procédés gebruikt, een merkwaardige handigheid ten toon spreidt. De akteur moet in zijn spel geleid worden door de sterke tucht van de film-samensteller. Ik meen dat niets zozeer te vrezen is als het Amerikaans sisteem der vedetten door het scheppen van films, samengesteld om uitsluitend tot middel te dienen voor om 't even welk akteur, - tenzij die akteur genie bezit en zijn persoonlikheid het al meesleurt: de prinsiepen, de regels en de rest.

Een dergelike opvatting van de akteur, aangemoedigd door de onwetendheid en de zwakheid van het publiek, door de bluff van de publisiteit en het gebrek aan energie bij een groot gedeelte der kritiek, zou de kinegrafie langzaam doen ontaarden in de laagste der foorkurioziteiten.

Film en muziek.

De film kan het stellen zonder muziek. Beter nog dan een toneelspektakel, ofwel moet de film van een spesjaal soort zijn, gelijk het lieries toneel: de opera.

Het ritme van de film vergt een gans andere aandacht dan het ritme van een tooneelopvoering. De aandacht van het oor kan herleid worden tot het reflekse verschijnsel: de verstaanbaarheid van het woord. In de kino wordt de aandacht van het oog herleid tot de verstaanbaarheid van het beeld. De kino-muziek mag dus bij de toeschouwer geen reaksies opwekken, die strijden tegen het kinegrafies ritme, tz. tegen de reaksies die het gevolg zijn van de wil van de film-schepper.

In het licht van deze beschouwing blijkt het dat de film en het modern simfonies orkest onverzoenbaar zijn. Dit orkest heeft, door een ophoping van auditieve gewoonten gedurende een lange jarenreeks een machtig vermogen bekomen: in de geest van de toeschouwer, de dingen van het toneel onvermijdelik op te roepen. Het kino-orkest moet niewe sonoriteiten bezitten. De ritmiese en simfoniese bazis er van mogen in niets herinneren aan het klassiek orkest van de opera. Het probleem kan vergeleken worden bij dat welk oprees bij de ontwikkeling van het verniewende toneel. Het is niet à priori noodzakelik dat de muziek de film schijnt te volgen. Een film kan zich aanpassen aan een muziek, die gans natuurlik en soms wel langs afwijkende wegen, de opgewekte gevoelens volledigt, zonder van de toeschouwers de strikt muzikale aandacht te vergen.

[p. 30]

Film, poezie en wetenschap.

Als bemiddelaar tussen de wereld en de menselike geest gebruikt de kinegrafie een mekanies alaam, dat met een volstrekte nauwkeurigheid opneemt vormen en verbanden, verscheiden tot in 't oneindige en de dinamiek der meest bescheiden en vluchtige werkelijkheden. Het vertrekpunt van de kinegrafie ligt in de wetenschap. Haar automatiese middelen van voortbrengst zijn strikt wetenschappelike procédés. De tekniek konstateert zonder ooit tussen te komen. Zij voegt niets toe aan het voorwerp, de beweging, die zij enkel opneemt. De kinegrafie is een geweldig oog, dat groot en juist ziet. Doch het volstaat niet dat zij groot en juist ziet: zij moet ook verder en hoger zien. De poëzie zal haar leven eerbiedigen en beminnen. Ik denk hier aan het misterie, dat overal in de wereld schuilt en dat een te grote nauwkeurigheid kon verdrijven en doden. Het ware jammer moest het wereldbeeld, dat de kinegrafie heeft, dat misterie missen.

Maar de kinegrafie vindt in haar eigen zelf het heilmiddel tegen het gevaar, dat voortvloeit uit de mekaniese aard van haar middelen. Terwijl de tekniek konstateert suggereert ze en onderwerpt ze aan de beoordeling van de geest de oneindige aaneenschakeling van de opgenomen elementen. Aldus geeft ze de geest gelegenheid niewe werkelikheden met zich te vereenzelvigen, opdat hij, aldus verrijkt met die niewe werkelikheden, zijn vlucht kunne nemen naar niewe mogelikheden, niewe hipotezen, niewe akkoorden, waarvan de verscheidenheid aangroeit en uitdeint als een opklimmende meetkundige reeks. Dit is wel het wonder: dat de kinegrafie, die ons moet binnenleiden in een poëties universum dat tot nog toe voor de kunst een braakland is gebleven, haar oorsprong heeft in de wetenschap en aan deze haar middelen ontleent. Nooit hebben wetenschap en poëzie zo innig samengewerkt.

NILS LIENER.