De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 8]

Urbain Van de Voorde

Temidden van de helsche muziek of het kinderlijk simplistisch gestamel, waarin de huidige Vlaamsche zangers zich uiten, heeft de dichter Urbain van de Voorde een sterke en zelfverzekerde houding weten te bewaren. Sterk, omdat hij zijn wezen trouw is gebleven, en niet heeft willen en kunnen toegeven aan de grillige sprongen, die de literaire magneet, vooral enkele jaren geleden, gemaakt heeft, bleef hij ‘op zoek naar 't evenwicht in 't Al’, getrouw aan de ingeslagen richting, met voorbijzien van alle modernistische grillen, die dreigden; zelfverzekerd, omdat hij op dezen pelgrimstocht den vasten droom bewaarde, dat hij, vroeger of later, het zuiver heil zou bereiken:

O de eindpaal die daar staat in 't stralend teeken
der weergeboort, zooals in Maart de zon!

Door deze sterkte en zelfverzekerdheid werd de hechte en krachtige persoonlijkheid gevormd, wier onbuigbare en stoere stem uit al zijn verzen spreekt - de persoonlijkheid die wij achter dit dichterschap weldadig gevoelen, en die zoo oneindig gunstig afsteekt bij de onberekende en wisselvallige houding van vele hedendaagsche decadenten. Het is een zuiver geestelijk genot, om de vorming en de staling van deze persoonlijkheid te volgen aan de hand van de poëzie, waar Urbain van de Voorde als een van de vruchten zijner belangrijke ontwikkeling op kan terugzien.

Reeds in zijn eerste gedichten is de bonzende en heftige ondertoon aanwezig, waarvan zooeven gewag is gemaakt - een rhythme, dat schijnt te leven van den donkeren slag van het bloed zelf, en dat zeer zeker ook aan 's dichters diepste wezensgrond ontspringt: de ernst.

Van het begin af werd deze persoonlijkheid gehanteerd door de twee verbijsterende machten, die tot verschrikkingen uit kunnen groeien, en dat bij hem ook werden: de liefde in haar woesten, zinnelijken vorm, en de dood als vernietigende vergankelijkheid. Er kreunt angst door zijn vers, en huivering, een levensgevoel, dat eerder een gevoel van dood is, en dat in het vermaarde gedicht, waarin hij de mathematische orde der sterren vervloekt, omdat zij alle illuziën heeft ve moord, om het einde schijnt te smeeken:

Dat slechts de dood ons weedom kan verkorten
weet nu de man, wiens laatste heildroom vlood.

Dit tragisch gevoel openbaart zich schokkend in zoo vele verzen, maar het wordt, merkwaardigerwijze, nergens tot melancholie. Melancholie is en blijft den dichter verre. Want aan de andere zijde is daar nog de ‘drang der aarde’, en deze drang is niet minder ontstellend dan die van de eeuwigheid zonder antwoord. Want deze drang beteekent drift en spanning, bloed en kracht, en daaraan is niets slepends, niets klagelijks verbonden; want de kreet van het geslacht is fel en absoluut. Maar toch is er in dien drang een element van verzoening, een kiem van teederheid, hoe kort die dan ook moge duren - die voor een oogwenk den norschen roep van het noodlot overstemt:

[p. 9]

 

Donker-omgord, en toch vol zilvren luister,

 

o nacht van alle nachten mijner jeugd!

 

De sterrenstortvloed golft; - in verten suist er

 

iets als de polsslag van bezield geneugt

 

van ster tot ster gevoerd in 't stralend duister -

 

Hoor in mijn ziel die 't uiterst heil verheugt,

 

de echo van der diepten weidsch gefluister;

 

hoor hoe 't heelal zich 's levens weelde heugt!

 

Gij hebt mij lief en 'k heb u lief als de aarde,

 

de groote voedster van ons beider kracht.

 

Schatten we simpel lijf en ziel naar waarde,

 

dat alles zij volledig en volbracht

 

wijl de oude gloed die onze borsten paarde

 

zich meng in 't boordloos leven van den nacht.

Dit gedicht is ondertusschen niet het eenige waarin de weelde en de inkeer glanzen. Want ten slotte blijft daar, naast het erkennen en angstig ondergaan van eeuwige mysteries 't leven zelf, dat in ieder mensch opwaarts woelt, en zijn uiterste verwezenlijking wenschte te behalen; en deze worsteling gaat gepaard met duistere, maar ook met sublieme momenten; en naast deze worsteling blijft daar het voortdurend hunkeren in den bewusten mensch, dat in de eerste verzen van Van de Voorde reeds machtig werd uitgedrukt - de hunkering naar de ‘derde pool’, het ‘licht primordiaal’, dat alles doordringt - ook al draagt voor ons gezicht het heelal zijn zwijgengende raadslen, en al is er in de liefde de oogenschijnlijk onvernietigbare slagboom van het lichaam, dat men altijd ontmoet, voor dat men de ziel kan bereiken.

Met deze vertwijfelingen, met dit verlangen en gesmoorde voorgevoel ook, sluiten de eerste bundels van Van de Voorde. Een sterk begonnen bestaan was hier poëtisch ingeleid, een bestaan van ernst, van strijd, van vallen en weer opgeheven worden. De wezenlijkste uitingen hiervan verzamelde de dichter kort geleden in den bundel ‘Per umbram vitae’ - een boek, vol van duistere schoonheid, vol van donker smachten, naar menschelijk oprecht en aangrijpend.

Het wezen van Van de Voorde is er riet naar, om schoksgewijze te veranderen. Een leven, waarin het aardsch element zoo oppermachtig heerscht, zal slechts langzaam blijken te komen tot de Erkentenis, het verheven inzicht, dat het noodig heeft, om in harmonie te geraken met de omringende wereld en met de wereld van zichzelven. De laatste verzen van Van de Voorde, gebundeld in ‘Het donkere Vuur,’, beelden de overgangen tot en het opschemeren en doorleven van deze Erkentenis. In de XIV sonnetten van ongestadigheid klinken nog de oude tragische accenten, ofschoon getemperd en gematigd door een zekeren weemoed, die er vroeger niet was, een zekere rijpheid, die wellicht aan het woord iets van de bloeddronken duistere pracht van eertijds heeft ontnomen, maar waarin meermalen een zachte zekerheid glanst:

Weer gaat mijn oog, van stillen eerbied vroom,
langsheen 't kalm uitzicht van de dingen zweven.

[p. 10]

Nog één keer woedt in de ‘Nocturnen’ de wanhopige strijd met den lust en den onafwendbaren dood - maar in het ‘Donker vuur’ geschiedt de volkomen aanvaarding, waarbij de dichter zich buigt, en in zelfbeperking van het hem toegemeten leven den drang naar het absolute, die ten slotte waanzinnig maken zou, laat varen. - Een weinig later vraagt hij reeds zichzelven (in ‘Endymion’):

Waar zijn ze nu, de dagen die mij wogen,
en van het bloed de rustelooze jacht
op al wat 't hart van 's levens brand verwacht!

In de vereeniging van één geliefd wezen heeft de ziel een antwoord gevonden op vele angstige vragen; en in deze nieuw gewonnen rust wint het leven ongekende en grootsche vermogens. Van den aard en de kracht dezer vermogens spreekt het lange gedicht ‘Groenendael, het zacht droomend oord, dat woud en heuvlen zoomen’, Groenendael, eens de woonplaats en worstelplaats van den mysticus Ruusbroec. Op deze gewijde plek heeft de dichter eindelijk zichzelf en zijn doel gevonden; heeft hij het inzicht veroverd, waarvoor hij eens met ‘fataal smachten’ uittrok in het leven; en wanneer hij zoover is gekomen, keert nog eens de schaduw van het verleden terug:

...... voor 'k mij hierheen een pad door de angst kon banen,
had ik wel ooit een and'ren zang vermoed
dan 't dof en donker ruischen van het bloed?

Temidden van de heilige stilte, gevoelt hij bij het rijpe en rustige bloeien van de natuur, dat inkeer en overgave aan het groot heelal de eerste voorwaarden ter bevrijding zijn; wie dit kan, vermag ook in te zien:

Gij weet uw vluchtig spel een naamloos wonder,
waarin zich blijde uw donkre ziel vermeit.

En nu wordt het leven, het bestaan, een dierbaar bezit; de beide polen van weleer hebben zich naar elkaar gebogen en vinden hun eeuwige bekroning in het wijsgeerig moment, waarin de mensch zichzelf en de wereld niet langer gescheiden weet, maar verbonden door één heilig beginsel:

Gij werdt tot stof, dies tot vergankelijkheid -
Maar noch uw drang, maar noch uw beeld gaan onder.

De verjaarde bloemen verwelken en sterven; maar zij hebben hun zaden uitgestrooid, de vonken van het oorspronkelijk vuur; wat geweest is, lost zich in steeds hernieuwde vormen op:

U te vereeuwigen staat gij in den tijd.

En met deze slotsom heeft zich in den dichter Van de Voorde de bewustwording voltrokken, die hem en zijn werk kenmerkend uitheft boven het vele en luide, dat zich heden ten dage om ons verdringt -

[p. 11]

een bewustwording, die in al haar phasen en schakeeringen mannelijk sterk en onbewimpeld door den dichter beleden is.

Het zou niet moeilijk vallen, om in de poëzie van Urbain Van de Voorde ook de zwakke plekken aan te duiden, en herhalingen ook - wanneer een gedachte hem hanteert, zegt hij haar duizendvoudig uit; hij worstelt zich er letterlijk doorheen. Maar in deze worsteling en beklemming ontstaan vaker stukken poëzie, zoo trillend en eerlijk, dat ze met de beste kunnen wedijveren. En bij hoevele groote dichters zelfs moet men niet eens ballast over boord gooien, om de zuivere en vlekkelooze lading over te houden.

THEUN DE VRIES.

Urbain Van de Voorde. - Per umbram vitae. - C.A. Mees, Santpoort, De Sikkel, Antwerpen 1929.

Urbain Van de Voorde. - Het donker vuur. (ibid.) (1929).