Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 98

[p. 290]

M.A. Schenkeveld-van der Dussen
Gelegenheidsdrukwerk van Joannes Six van Chandelier/I.S.v.C.

In de collectie-Six te Amsterdam¹ is een plano aanwezig, gedateerd 1676 en ondertekend J.S.v.C., met de titel ‘Erkentenisse, aan den eedelen heer Joan Six, heer van Vromaade, Oudscheepen, voor synen Muiderberg’. Het is een gedicht waarin de auteur zich duidelijk doet kennen: hij heeft ‘Naam, en toenaam’ met de adressaat gemeenschappelijk en bovendien meldt hij nog dat ‘Muiderberg’ tot zijn verbazing wèl van een Six, maar niet van een ‘van Schandelier’ blijkt te zijn. Er is dus nauwelijks speurzin voor nodig om te herkennen dat de initialen J.S.v.C. staan voor Joannes Six van Chandelier. Die initialen - meest in de vorm I.S.V.C./J.S.V.C. - heeft Six van Chandelier overigens wel vaker gebruikt en hoewel dat in het onderzoek ook wel bekend had kunnen zijn, is er eigenlijk niets mee gedaan.

Het gedicht van de éne Six aan de andere bevat-heel wat interessante gegevens en kan ook een bijdrage leveren tot het oplossen van enkele Six van Chandelier-problemen. Vandaar dat ik de nooit eerder gesignaleerde, en trouwens lang niet onaardige tekst hier afdruk.

1 Ik ben veel dank verschuldigd aan freule C.I. Six die contact met me heeft opgenomen toen ze had vernomen dat ik met Six van Chandelier bezig was en me het materiaal uit het archief-Six voor onderzoek ter beschikking heeft gesteld.

Erkentenisse, aan den eedelen heer Joan Six, heer van Vromaade, Oudscheepen, voor synen Muiderberg.

Onder veel beslommeringen,

Braave Six, eelmoedig heer,

Aller Sixen roem, en eer,

Wektge mynen mond tot singen,

Door uw Muiderbergs gedicht,

Welk geschenk my ook verpligt,

Daar myn reeds besturve tong,

Als een swaans, al 't sterfsang song.

Sweeg ik anders van die slaagen,

Op de Middelandsche zee,

Daarmen om Sicilje stree,

Dat de bergen, die het saagen,

Door 't gedonder uit metaal,

En der blixemen gestraal,

Beefden, en Messyne veeg

Galgberouw van 't opstaan kreeg?

[p. 291]

 

Met uw opschrifts blad maar repte

 

Van den naam van Muiderberg,

 

Docht my dat myn hert, en merg

 

Nieuwe lust en krachten schepte,

 

Door 't herdenken aan myn jeugd,

 

En de veel genoote vreugd,

 

Doe ik daar met Roosemond,

 

Onder kusjes, grasjes bond.

 

 

 

Met ik aan de swarte voeten

 

Van dien berg, in witten steen,

 

Naam, en toenaam ons gemeen,

 

Naa 't beschouwen, quam t'ontmoeten,

 

 

 

Sei ik, immers sie ik my,

 

En dit werk van poësy

 

Komt van geen van Schandelier,

 

Waarom staat myn naam dan hier?

 

 

 

Doe doordacht ik 't jonger leeven

 

Van ons saame schoole gaan,

 

Hoewe leerende, onder aan

 

Ons Latyn, noch 't selfde schreeven,

 

En tot beider onderscheid,

 

Ik de kleine, uwe eedelheit

 

Six de groote wierd gesegt;

 

Maar nu zijnwe die te recht.

 

 

 

O, wat rouwen my de jaaren

 

Van myn slechtbesteede jeugd,

 

Wyl ik met uw grootheits deugd,

 

Noch haar kunst kan eevenaaren!

 

Wat gewint nu eedel bloed,

 

Van ses eeuwen aangevoedt?

 

't Beurt wel veel, door erffenis,

 

Dat een dwaas ook eedel is.

 

 

 

Doch laat my vergeeten blyven,

 

In een kleingeachten naam,

 

Ik ben nergens toe bequaam,

 

Dan om koopmanschap te dryven:

 

Winne ik slechts, met eer, de kost,

 

Gaa ik burgerlik gedost,

 

Leeve ik als een Kristenmensch,

 

Sterve ik wel, dat is myn wensch.

 

 

 

Uw beroemde weetenschappen,

 

En onkreukelik gemoed,

 

Dat, in rijkdom, 't weereldsch goed

 

Maatig, met den voet, leert trappen,

 

Voerden u, van top tot top,

 

In eerampten, heerlik op;

 

Maar noch zultge hooger staan,

 

Mag het naa myn bidden gaan.

 

J.S.v.C.

Gedrukt voor Jacob Lescailje, Boekverkooper, op de Vygendam, 1676.

Toen Six van Chandelier dit gedicht schreef, was hij 56 jaar, zijn naamgenoot was twee jaar ouder. Die ‘groote’ Six had zojuist een soort klein hofdicht ‘Muiderberg’ voltooid, vol moraliseringen naar aanleiding van observaties in de natuur, en hij had dat boekje van twaalf bladzijden blijkbaar aan zijn naamgenoot ten geschenke toegestuurd. Six van Chandelier was daarvan zo onder de indruk dat hij de pen maar weer ter hand nam, terwijl hij toch dacht zijn zwanezang al gezongen te hebben. Zou hij anders niet de zeeslagen van Michiel de Ruyter bij Sicilië in 1675-76 in poëzie hebben herdacht? Maar alleen al het woord Muiderberg bracht hem inspiratie daar

[p. 292]

dat hem zijn jonge jaren en zijn verliefdheid op Rosemond in de herinnering riep. En de lezing van de naam Six brengt hem de tijd in de gedachte dat de beide Sixen op de Latijnse school bij rector Sladus zaten, waar beiden hun proefwerken met Jan Six ondertekenden, en daarom als ‘groote’ en ‘kleine’ Six onderscheiden werden. Het is een tafereeltje zoals we er niet al te veel uit de zeventiende eeuw over hebben. Enigszins obligaat-bescheiden aandoend, maar naar ik uit ander werk van Six van Chandelier opmaak, toch eerlijk, is zijn vergelijking tussen de roemvolle carrière van zijn naamgenoot - die het overigens toch pas in 1691 tot burgemeester zou brengen -, en zijn eigen eenvoudig maar eerzaam koopmansbestaan. Even gemeend is het wat stoïsch gekleurde christelijk geloof zoals dat spreekt uit zijn zelfbeeld als ‘Kristenmensch’ en zijn heilbede aan Joan Six aan het slot.

In de eerste plaats levert de tekst een bijdrage tot de oplossing van biografische vragen. Heel lang heeft er verwarring geheerst² tussen onze Six van Chandelier en Joan Six, magistraat van Amsterdam, mecenas van Rembrandt, auteur van het treurspel Medea, het hier genoemde ‘Muiderberg’ en wat gelegenheidsgedichten. Die verwarring zou nu wel opgelost kunnen zijn, met name door het biografisch onderzoek van Frederiks³, maar Six en Six van Chandelier blijven elkaar nog steeds voor de voeten lopen⁴. Los van dit hinderlijke probleem, is ook nog steeds de vraag aan de orde of de beide Sixen nu familie van elkaar waren. Het is in zekere zin gelukkig dat die vraag tot op heden niet definitief negatief beantwoord is, want daaraan is het te danken dat de familie Six onze Jan Six van Chandelier toch een beetje als een der hunnen is blijven beschouwen met het gevolg dat er in de collectie-Six een map met diverse stukken en gegevens in verband met Six van Chandelier aanwezig is. Onze tekst lijkt intussen wel duidelijk te maken dat Six van Chandelier zijn naamgenoot in elk geval niet als familielid beschouwde. In zijn bundel Poësy (1657) is hij nogal royaal met aanspreektitels als neef, moeie enzovoorts⁵. In het gedicht aan Six, dat toch hartelijk genoeg van toon is, staat geen woord over enige familieverwantschap. Archivalisch onderzoek heeft voorts uitgewezen dat Jacob Six, de vader van onze Six van Chandelier, in Wezel ge-

2 Zie daarvoor de beredeneerde literatuurlijst in Poësy van J. Six van Chandelier; bloemlezing uit zijn dichtwerk met inleiding en aantekeningen door G.A. van Es, Zwolle, 1953. p. 188-90.

3 J.G. Frederiks, ‘Joannes Six van Chandelier’ in TNTL,3, 1883, p. 227-90.

4 Zelfs nog bij Van Es wanneer hij in nr. 1 van zijn bibliografie twee gedichten van Jan Six uit Klioos kraam I (1656) p. 134 en 318 aan Six van Chandelier toeschrijft, evenals een gedicht uit de Bloemkrans van verscheiden gedichten van 1659, p. 577 (en andersom verzuimt het door I.S.V.C. getekende gedicht ‘Voorwind, naa nieuw Batavie (...)’ in Klioos kraam I (1656) p. 129 aan zijn wettige eigenaar toe te kennen).

5 Vgl. bijv. Poësy (1657) p. 137 (‘Mijn Neef, van uit het vyfde lid’(!), 205, 249, 554.

[p. 293]

boren is⁶, terwijl van Jan Six wordt opgegeven dat zijn vader Jean uit St. Omer in Amsterdam is gekomen⁷. We zullen de beide dichters dan ook maar als niet verwant beschouwen.

In hetzelfde archief-Six is aanwezig een adelsdiploma waarin keizer Matthias in 1617 aan de gebroeders Samuel, Abraham, Isaac en Jacob Six het recht toekent ‘de Schandelir’ aan hun naam toe te voegen en een wapen te voeren zoals dat op het diploma is getekend⁸. De vader van Six van Chandelier heette, zoals gezegd, Jacob. In een notariële acte in Haarlem wordt in 1603 het huwelijk vermeld van een zekere Abraham Six van Chandelier, geboortig uit Wezel (net als Jacob dus). Een Abraham Six wordt in 1620 genoemd als getuige bij de doop van Joannes⁹. Dat zou op zichzelf misschien al voldoende zijn om aannemelijk te maken dat Abraham en Jacob twee van de vier in het adelsdiploma genoemde broers zijn, maar de veronderstelling wint nog aan waarschijnlijkheid wanneer we in het hier afgedrukte gedicht Six van Chandelier zien overpeinzen dat zijn ‘eedel bloed, Van ses eeuwen aangevoed’ hem toch niet op dezelfde hoogte van deugd en artisticiteit als zijn naamgenoot heeft gebracht - dat ‘eedel bloed’ wordt door een adelsdiploma in de familie wel begrijpelijk.

Maar belangrijker dan deze bijdragen aan de ‘petite histoire’ zijn de aanwijzingen die het gedicht geeft over de poëtische loopbaan van Six van Chandelier. Naar men weet, heeft de dichter na de uitgave van zijn bundel Poësy in 1657 geen eigen werk meer gebundeld. Poëzie van nà 1657 was in het onderzoek, op een enkele uitzondering na, niet bekend. Dat heeft nogal wat speculaties opgeleverd. Zo suggereert Frederiks dat de Poësy ‘wellicht op zijne kosten gedrukt, en door hem in tijden van ernstiger levensbeschouwing teruggehouden en vernietigd’ is¹⁰. Six van Chandelier zou ook na 1657, afgezien van zijn psalmberijmingen, gezwegen hebben. Van Es vraagt zich af: ‘Is dit plotselinge en definitieve zwijgen van Six van Chandelier die anders op zo levendige en vaak zo levenslustige wijze reageerde op levensgebeurtenissen en tijdsomstandigheden, gevolg van een geestelijke omkeer of verdieping geweest, en daardoor een andere levenswijze? De toon van sommige religieuze gedichten wijst daarop. Of heeft hij in de eerste jaren

6 Gegevens archief-Six.

7 J.E. Elias, De vroedschap van Amsterdam dl. 2. Haarlem, 1905. nr. 223.

8 Gepubliceerd door R.C. Six in Maandblad van het genealogisch-heraldiek genootschap ‘De Nederlandsche leeuw’ 14, 1896. p. 83-87.

9 Gegevens archief-Six.

10 Biographisch Woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche Letterkunde door J.G. Frederiks en F. Jos van den Branden. 2e dr. Amsterdam z.j. p. 723. Ook blijkens zijn artikel in TNTL. 3, p. 230-31 baseert Frederiks zijn veronderstelling dat Six de eigenaar van zijn bundel was op de formule op het titelblad ‘“Voor Joost Pluimert, Boekverkooper etc.”’. Dit ‘voor’ zegt echter niets over de relatie auteur-uitgever, maar iets over de relatie drukker-uitgever (met dank aan Drs. B. van Selm die nog wat bibliografische puntjes op de i aanbracht).

[p. 294]

na 1657 nog wel voortgedicht, maar later deze pennevruchten, behalve de psalmen, vernietigd?’¹¹ Het hier afgedrukte gedicht geeft aan de veronderstellingen van Frederiks en Van Es weinig grond, integendeel. Six haalt onbekommerd en zonder een spoortje van spijt herinneringen op aan zijn in de Poësy veelvuldig bezongen verliefdheid op Roselle/ Rosemond, zelfs met zoveel woorden wanneer hij herinnert aan zijn eigen gedicht over Muiderberg, ‘Heugenisse, aan een heuveltjen, buiten Naarden’ waarin hij vertelt hoe hij daar met zijn nimfje ‘op 't graasigh topjen neergeseegen (was)’¹². Het klinkt allemaal nogal ontspannen en niet op de toon van iemand die gegeneerd en bekeerd afscheid van zijn verleden genomen heeft.

Bovendien deelt de dichter mee dat hij zijn zwanezang al dacht gezongen te hebben, omdat hij anders zeker over de zeeslagen bij Sicilië gedicht zou hebben die kort tevoren hadden plaatsgevonden. Welnu, alleen al het feit dat hij zulke recente gebeurtenissen als niet-bezongen noteert, maakt aannemelijk dat zijn zwijgen niet van 1657 kan dateren.

Nu leveren de initialen J.S.V.C. onder het gedicht een spoor op dat al veel eerder gevolgt had kunnen worden na een vingerwijzing van Frederiks¹³. Wie Six van Chandelier wil achterhalen moet in indices e.d. niet zoeken onder Six (dat levert, zo al iets, werk van Joan Six op) maar onder I. (of J.) S.V.C. Een voorlopig onderzoek in pamflettencatalogussen bracht al de volgende nieuwe teksten van na 1657 aan het licht¹⁴.

Staaten krygsloon, de goude of de ysere kettingh; gevolgd door: Op de heldinnen van den Briel (z.j. 1665; Petit 3437; een gedicht over het lafhartig optreden van admiraal Jan Evertsen en publieke reacties daarop).

- De gekneusde hoogmoed des heerschaps van de zee (z.j. 1666; Knuttel 9318; een reactie op de vierdaagse zeeslag tegen Engeland).

- Londen in assche (z.j. 1666; Knuttel 9367, Petit 3526; niet zonder mededogen gegeven beschrijving van de grote brand in London).

- Medaalie der twee zeeslaagen van den doorluchtigen heer Michiel A. de Ruiter. L. Admiraal der vereenigde Neederlanden, tee-

11 Van Es a.w. (zie noot 2) p. 10.

12 Poësy (1657) p. 247-49.

13 Frederiks, TNTL. 3, p. 229 wijst Van Lennep terecht omdat die een gedicht uit Klioos kraam ‘toeschrijft aan zekeren I.S.V.C. en dus niet verder onderzocht dan de bladwijzer van die bloemlezing ons en ieder leeren kan’. Zo is er een hinderlijke kortsluiting gebleven. De Six van Chandelier-onderzoekers hebben niet geweten dat ze onder 1. S.V.C. moesten zoeken, en mensen die 1. S.V.C. tegenkwamen wisten niet wie daarmee bedoeld werd. Dit laatste recent nog bij Sipko Melissen, ‘De heedendaagse Goude-eeuw’ in Spektator 11, 1981-82. p. 30-60 m.n. noot 103.

14 Met dank aan mijn assistent Marieke van Oostrom die heeft helpen zoeken.

[p. 295]

gen de kooningen van Engeland en Vrankryk (z.j. 1673; Tiele 6789; gedicht over de twee zeeslagen bij Schoneveld juni 1673).

- Zeegepilaar, oover den vierden zeeslag van den eedelen doorluchtigen heer Michiel A. de Ruiter, L. Admiraal der vereenigde Neederlanden, teegen de kooningen van Engeland, en Vrankryk. (z.j. 1673; Knuttel 10818, verz.-Six VI-E-17e; overwinningsgedicht n.a.v. de zeeslag bij Kijkduin augustus 1673).

- Den gestoorden Hemel; gevolgd door: Op de Beededaagen. (1674; Tiele 7210; een gedicht over de hevige storm die in Utrecht gewoed heeft en waarin Six een teken ziet van het ongenoegen van de Hemel over de ‘op 't onvoorsienst geslooten’ vrede met Engeland).

Behalve deze separate uitgaafjes heb ik ook nog een vijftal gedichten van Six in een verzamelbundeltje gevonden, te weten het ook uit de Vondel-bibliografie bekende boekje Amsterdamsche Vreugdtriomfe [...] Door de vermaerste Poëten, als Huygens, Westerbaen, Vondel, Vos, J. Zoet, J.Z. van Chandelier, en andere [...] t'Amsterdam [...] 1660 (ex. Stadsbibliotheek Haarlem sign. 86A19). De verhaspeling van Six' naam - in de ‘Toeeigening’ wordt dat J.Z. van Chandelier nog eens herhaald - en zijn plaats in het blijkbaar sociaal bepaalde rijtje doen vermoeden dat het met zijn ‘vermaardheid’ toch maar matig was gesteld. Hoe dan ook, het bundeltje bevat vijf gedichten van Six die in een reeksje zijn samengebracht, met een aparte titelpagina: Gedichten Ten tyde van het princelijk inhaal, en onthaal, van Mevrouwe Amelia, Oudprincesse van Oranje, etc. En Doorluchtigheeden van dat Huis, van Anhalt en Nassouw t'Amsterdam. Evenals een aantal andere gedichten in het boekje hebben die van Six betrekking op het bezoek dat in 1659 door enkele vorstelijke personages aan Amsterdam is gebracht ter gelegenheid van het huwelijk van de derde dochter van Frederik Hendrik en Amalia van Solms, Henriette Catharina, met Johann Georg van Anhalt. Het eerste en het laatste gedicht zijn ondertekend met de initialen I.S.V.C./I.S.v.C., maar de verwantschap in stijl en toon en enkele autobiografische bijzonderheden in het tweede en vierde gedicht, maken duidelijk dat ook de drie tussenliggende gedichten van Six van Chandelier zijn. Gezien het feit dat van de meeste an-

[p. 296]

dere gedichten uit het bundeltje eerder verschenen separate uitgaafjes zijn te achterhalen, en dat Six' gedichten van een eigen titelblad zijn voorzien, ligt het voor de hand aan te nemen dat het reeksje eerder apart verschenen is - ik heb zo'n uitgaafje echter niet teruggevonden. De verkorte titels van de gedichten luiden als volgt:
‘Onderdanigste dank, aan de Edele Heeren [...] Burgemeesteren t'Amsterdam’ p. 45-48
‘Prinsselijk inhaal, t'Amsterdam, Van Mevrouwe Amelia [...]’ p. 49-60
‘Vierpylen, opgeschooten Onder het prinsselyk aavondmaal’ p. 61-66
‘Schuldoffer, aan Mevrouw Amelia [...]’ p. 67-72
‘Troost aan Mevrouwe Amelia [...]’ p. 73-74.

Er heerste een verzoeningsgezinde stemming tussen het stadsbestuur en de Oranjes en ook Six probeert ieder het zijne te geven. Hij zingt voluit de lof van Amalia, maar verzuimt evenmin in het eerste gedicht de burgemeesters van Amsterdam - hier o.m. ‘gevaaders van Oranjes kind’ ( = peetvaders van Willem III) genoemd - te bedanken voor hun goede zorgen voor de ondernemers in de stad.

Met de geciteerde ‘Erkentenisse’ en een door Arens gesignaleerd bruiloftsdicht uit 1674 voor Joan Pluimer meegerekend¹⁵, zijn er zo dertien gedichten na 1657 opgespoord. Dat zijn er niet heel veel natuurlijk, maar het zijn wel gedichten van een genre dat Six ook in de Poësy heel vaak beoefende: directe reacties op de gebeurtenissen van de dag.

Ik geloof dus niet dat Six van Chandelier zich over zijn bundel van 1657 ongemakkelijk gevoeld heeft, en ik heb laten zien dat hij nà 1657 over dingen van de dag is blijven voortdichten. Over de vraag waarom de kwantiteit van zijn poëzie zo opvallend is teruggelopen, kan men verschillende veronderstellingen poneren. In de eerste plaats deelt Six in het voorwoord van zijn psalmberijming (1674) mee dat hij daarvan twintig jaar zwanger en tien jaar ‘in swaaren arbeid’ is geweest. Die twintigjarige zwangerschap voert ons terug naar 1654 en in de periode sindsdien zal Six steeds min-

15 J.C. Arens, ‘Studies over nawerkingen van klassieken V. Six van Chandelier tussen Horatius en David’. In: TNTL. 78, 1961, p. 114-30, noot 42. Dit gedicht is ondertekend met J. Six van Chandelier. Arens geeft als jaartal 1692 op. Blijkens een mededeling van de universiteitsbibliotheek te Gent waar het boekje Geboortezangen voor den heer Joan Pluimer en mejuffrouw Maria Hagenaar onder nummer Bl. 3633 (1) aanwezig is, dateert het van 1674. Dat komt ook veel beter overeen met wat er verder aan dichterlijke activiteiten van Six bekend is.

[p. 297]

der tijd voor profane poëzie gehad hebben. Van Es heeft hier al op gewezen¹⁶.

In de tweede plaats is het leven van Six van Chandelier in de loop van de tijd heel wat minder opwindend geworden, en bij een dichter die zijn inspiratie zo aan de werkelijkheid ontleent als dat bij hem het geval is, kan dat heel goed invloed op zijn dichterschap hebben¹⁷. Liefdesgedichten, zoals er in de Poësy veel staan, waren niet meer aan de orde toen de relatie met Roselle op niets was uitgelopen en de dichter zich tot verstokt vrijgezel had verklaard¹⁸. De reizen, die hem zoveel dichtensstof hadden opgeleverd, waren afgelopen toen hij zich na een erfenis van zijn grootmoeder grotendeels aan het zakenleven had onttrokken. Diezelfde erfenis had hem een buiten in de Diemermeer verschaft waarop hij zich uit Amsterdam teruggetrokken heeft. Ook het dagelijks gebeuren in Amsterdam, vroeger belangrijke inspiratiebron, kon hem dus niet meer aan het dichten brengen. Als koopman heeft hij zich zoveel mogelijk buiten de binnenlandse politiek gehouden, en het verbaast me dan bijvoorbeeld ook niet dat Six over de gebeurtenissen van 1672 heeft gezwegen. Wat hem blijkbaar wel tot poëzie blijft inspireren, zijn internationale gebeurtenissen waarin Nederlandse belangen een rol spelen, en dat is dan ook de stof voor het overgrote deel van de gesignaleerde plano's.

Daar komt dan misschien nog bij dat de wel bescheiden, maar wat zijn poëzie betreft toch ook lichtgeraakte¹⁹ dichter teleurgesteld is geweest over de ontvangst van zijn bundel. Er zijn me slechts enkele gedrukte contemporaine reacties op zijn werk bekend²⁰, en ook later heeft Six nauwelijks enige bekendheid gekregen.

Behalve separate drukjes van nà 1657 heb ik ook een gelegenheidsuitgaafje uit de periode voor de verschijning van de Poësy teruggevonden. In 1648 liet de dichter (‘Rijmer’ noemt hij zichzelf met karakteristieke bescheidenheid op het titelblad) een klein bundeltje verschijnen Vreughde-Zangen Over den eeuwigen Vreede, Tusschen Spangien En de Vereenighde Nederlanden: Daar by noch andere invallingen van den Rijmer, voor en ontrent 't sluyten der selver Vreede [...]. t'Amstelredam, Voor Joost Hartgers [...] Anno 1648 (Knuttel 5754). Het titelblad vermeldt de auteur dus niet, maar na het laatste gedicht

16 Van Es a.w. p. 11.

17 Vgl. mijn ‘Joannes Six van Chandelier: realist’ in het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde 1980-1981, p. 3-15.

18 Vgl. bijv. Poësy p. 265-66 en 535-37.

19 Vgl. bijv. Poësy p. 206.

20 Nl. van R. Anslo die met een ‘antwoord’ op een sonnet van Six van Chandelier reageert. De twee dichters zijn een tijd bevriend geweest maar over Six' poëzie weet Anslo niets meer mee te delen dan dat hij die waardeert. Anslo's gedicht is afgedrukt in Six' Poësy p. 332-33. Voorts van Jan Koenerding die in de Bloemkrans van verscheiden gedichten (Amsterdam 1659), p. 560, met twee epigrammen reageert op twee epigrammen van Six. Het gaat daar echter niet om Six' dichtkunst maar om zijn theologie. Koenerding heeft de Poësy in handen gehad: hij geeft nauwkeurig de paginanummers aan van de gedichten waarop hij reageert.

[p. 298]

staat het onderschrift I.S.V.C. De tien gedichten zijn een jaar later ook opgenomen in de bundel Olyf-krans der Vreede waarin feestgedichten van allerlei dichters bij elkaar zijn gezet²¹. De gedichten van Six vertonen daar alleen wat spellingsvarianten in vergelijking met de eerste druk. De meeste gedichten uit de bundel Vreughde-Zangen zijn vervolgens ook weer terechtgekomen in de Poësy van 1657. Maar dan heeft Six er nog eens flink de schaaf overheen gehaald. In sommige verzen heeft dat alleen tot lichte varianten geleid, maar in andere gevallen moet bijna van een geheel nieuwe bewerking gesproken worden.

Zonder er hier verder op in te gaan, kan ik wel signaleren dat de veranderingen in hoofdzaak in twee categorieën onder te brengen zijn. In de eerste plaats heeft Six veel poëtische verbeteringen aangebracht waarmee taalkundige fouten en onduidelijkheden worden weggewerkt. De virtus van de brevitas in zijn werk, kan gemakkelijk tot het vitium van de obscuritas worden. Het is interessant te constateren dat Six dat heeft opgemerkt en heeft geprobeerd zijn werk op dat punt te verbeteren. In de tweede plaats heeft Six de gedichten gedepolitiseerd door potentiële conflictstof zoveel mogelijk weg te werken. Tussen de eerste publicatie in 1648 en de hernieuwde uitgave in 1657 hebben de gebeurtenissen in 1651 rond Amsterdam zich afgespeeld. Toen heeft Six zich zo neutraal mogelijk opgesteld: natuurlijk, als Amsterdammer kon hij moeilijk anders dan de aanslag van Willem II afkeuren, maar anderzijds was hij allesbehalve geneigd daarmee nu ook volstrekt de partij van de Oranjes te verlaten. In overeenstemming hiermee laat hij in de eerste ‘Vreughdezangh’ enerzijds passages weg waarin over het recht van opstand tegen de vorst wordt gesproken en bijvoorbeeld ook een zinnetje als ‘De keur der steeden,/ En handtvest bloeyt’, maar anderzijds maakt hij de lof op de Oranjes ook aanzienlijk korter. Dingen die in 1648 gezegd konden worden zonder dat er een speciale betekenis aan behoefde te worden gehecht, waren in 1657 politiek geladen. En de koopman Six, ik heb er al eerder op gewezen, voelde zich het best thuis in het veilige midden.

Handschriften van poëzie van Six hebben we, op een enkele kleine uitzondering na²², niet over. Des te gelukkiger is het dat we

21 Hierop werd ik geattendeerd door het artikel van Sipko Melissen (zie noot 13).

22 Een bijdrage in het Album Amicorum van Jacobus Heyblocq, gereproduceerd in Van Es a.w. p. 2.

[p. 299]

dank zij de verschillen tussen eerste en latere publicaties, toch iets van zijn poëtische ontwikkelingsgang kunnen volgen. Uit dat gezichtspunt zou het terugvinden van meer separate drukken uit zijn eerste periode bijna nog welkomer zijn dan vermeerdering van het nà 1657 stammende materiaal.

Adres van de auteur:

Herman Heijermanslaan 23

2106 ER Heemstede