Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 97

[p. 297]

W.J.J. Pijnenburg
De etymologie van ‘hufter’

Een etymologie van hufter is tot op heden bij mijn weten nooit gegeven. Vercoullie³ [1925], noch Franck-Van Wijk-Van Haeringen² [1971 = 1912 (1936)], noch De Vries [1971] hebben het woord opgenomen. Ook het WNT heeft het niet opgetekend. Enno Endt heeft in zijn Bargoens Woordenboek² Amsterdam 1974, p. 50 een artikel hufter, waarbij hij dit woord vragenderwijs in verband brengt met huiveren. Dit verband ziet ook J. Pannekeet, Mooi zoid. Westfriese uitdrukkingen, Hoorn 1971 p. 83:

‘'n hufter: een ellendeling, een kaffer; eigenlijk iemand voor wie men huivert. Hiernaast komt het werkwoord “huftere” voor in de betekenis van huiveren of rillen van de kou, en het woord hufterig = huiverig, rillerig, koud o.a. in de combinatie: hufterig weer’. Waarschijnlijk speelt bij deze interpretatie het gewestelijke hufteren voor huiveren een rol.

Ook A.P. de Bont heeft in zijn Dialekt van Kempenland, deel II Vocabularium p. 257¹ een artikel ho̤ftər, met als omschrijving ‘hufter’, zodat aan een en hetzelfde woord gedacht kan worden. Evenals Pannekeet, zoekt hij allereerst aansluiting bij zijn eigen (en overigens ook mijn eigen) dialekt en brengt hij het woord in verband met kempisch heft ‘lomperd’, dat in de vorm hecht met afwijkende betekenis n.l. ‘stijf, onbevallig persoon’ in m.n. zuidelijke dialekten voorkomt, cf. WNT VI, 231.

Een dergelijke verbinding is nogal speculatief, want waarom is in hufter naast heft ronding opgetreden en in gelijke fonetische omgeving bij heft niet? Ook de suffigering met -er is vreemd, want deze treedt alleen op bij nomina agentis (en dat is heft niet) en is bovendien erg oud (type mnl. scutte, scenke naast schutter, schenker). Het woord hufter (ook heft en hecht) is pas zeer recent geattesteerd: Van Dale vermeldt het voor het eerst in de 7e druk van 1950: ‘(volkst.) opschepper, dikdoener’ en Koenen volgt twee jaar later (²³1952):

1 Op deze plaats werd ik geattendeerd door dr. J. Stroop, waarvoor mijn dank.

[p. 298]

‘min. knuppel, kaffer’. Behalve deze hoogst ongewone morfologische wijzigingen zouden we bovendien nog moeten aannemen dat het algemene (Van Dale en Koenen vermelden het zonder enige restrictie) woord hufter uit een ft-relictgebied is ontleend en dan bij voorkeur uit het Kempisch want in de andere gewesten betekent heft, hecht iets anders. Van enige Kempische expansie is echter niets gebleken. Ik meen dan ook, dat we voor de verklaring van het woord hufter niet van dit regioneel zeer beperkte woord heft moeten uitgaan, maar van een algemeen woord.

Hufter lijkt mij namelijk een verholen samenstelling, die is ontstaan uit mnl. hudevetter ‘leerlooier’, een woord waarvan de oudste attestatie Gent 1270 is, cf. Corpus I-1, p. 172 of eigenlijk uit de in het latere mnl. optredende vorm huvetter (MNW III 729), cf. ook Huvettershuus [1452] (Dagb. v. Gent II, 47). Voor de contractie en de verkorting van de vokaal in de tonische syllabe cf. de bekende gevallen als elger < aal-geer, lerp < leder-reep ‘zweep’ vent < veemnoot, wingerd < wīn-gaard (Schönfeld par. 149); voor /∧/</y:/ vgl. ook Zutfen < zuud-vene; holl. vulləs < vuul-nis.

In het latere Nederlands is dit woord, als zovele beroepsnamen (cf. bijv. Endt onder behanger, fietsenmaker, glazenwasser ‘prutser’; verder schoolmeester ‘vitter’; kruidenier ‘bekrompen mens’ en natuurlijk eerst en vooral boer ‘lomperd, kinkel’) ook in pejoratieve betekenis gebruikt.

Het WNT heeft een dergelijke betekenisontwikkeling ook bij huidenvetter geregistreerd cf. deel VI, 1217 i.v. huidenvetter: ‘In overdrachtelijk gebruik. a) Een man die gewoon is zijne vrouw af te ranselen, Corn.-Vervl. (verg.: ‘iemand de huid smeren, touwen’). b) Als scheldnaam in toepassing op advocaten: afzetter (verg.: iemand de huid over de ooren halen). ‘De Pleyters (d.i. rechtzoekenden) loopen dat gevaer te Hove,...dat zy oock van die huydvetters ghevilt werden, De Brune, Bank. 2, 193.’

En mannen die hun vrouw afranselen, en afzetters zijn hufters.

30 juli 1980

Adres van de auteur:

Instituut voor Nederlandse Lexicologie

Postbus 132-2300 AC Leiden