Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 96

[p. 139]

L. Strengholt
Naschrift

Zwaans reaktie geeft me gelegenheid, mijn opvatting hier en daar bij te stellen, aan te scherpen of te verduidelijken. Ik volg zijn punten.

1.

In de fictieve voorstelling (de ‘binnenbouw’ van de tekst) wordt inderdaad niet de lezer aangesproken, zoals ik te haastig heb beweerd, maar wordt ieder die verlangt naar ander tijdverdrijf uitgenodigd de dichter naar Hofwijck in Voorburg te volgen. Dit erken ik. Hoe evenwel in een gedicht Aenden Leser, dat dient ter introductie van een gedicht over een buiten, die uitnodiging letterlijk kan worden genomen is mij een raadsel. Men zou kunnen zeggen: ook die invitatie hoort tot de fictieve voorstelling van zaken. Maar dat ze misleidende scherts is, is meteen duidelijk in de context, gegeven de ‘buitenbouw’, nl. de omstandigheid dat men dit leest in de liminaria van een descriptief gedicht in een ‘Aan de lezer’; en het blijkt in de tekst zelf uit het onmiddellijke vervolg, waar de argeloze lezer van r. 5 uit de droom geholpen wordt: wie de dichter wil volgen, kan blijven waar hij is.

2.

Mijn opvatting van r. 5 als quasi-invitatie wordt niet pas, zoals Zwaan suggereert, mogelijk doordat ik in de ‘binnenbouw’ bij r. 1-4 aan de lezer heb gedacht. Op de regels 1-4 volgt toch ook in Zwaans opvatting de uitnodiging tot de lectuur in r. 6-7, waar het karakter van quasi-invitatie zonneklaar is, omdat de dichter in zijn paradoxen daar zijn bedoeling met het ‘hij volge mij op Hofwijck' verduidelijkt: de wandeling geschiedt zonder voet en schoen. Waar ik voor de verklaring van de woorden “met een” oogen-blick’ (r. 8) steun zocht bij Zwaan, heb ik hem niet tegen zijn wil voor mijn karretje trachten te spannen, maar schaarde ik me aan zijn kant tegenover diegenen die die woorden interpreteren als aanduiding van een korte spanne tijds. Het gedichtje Aen een' vriendinne met mijn' Zeestraet is niet als bewijs

[p. 140]

	bedoeld, maar het is toch ook meer dan ‘slechts een ander voorbeeld van Huygens' voorstelling van lezen als een fictieve wandeling’. Immers, het bevat eveneens een quasi-invitatie (‘Hier 's niewen yver, werck, en stoff voor niewen lust’), die voor de lezeres direct te doorzien is als scherts, gegeven de context - het gaat om een opdrachtversje bij een boek! - èn het lost alle mogelijke misverstand op door de dadelijke toevoeging ‘Maar schrik niet - het gaat om een wandeling die men zonder benen doet’. De parallel is m.i. heel treffend. Geen bewijs, misschien wel een argument. In Zwaans parafrase van r. 5-14 wordt niet de vraag opgelost, waarom degene wiens oog te lui is (om naar Voorburg te gaan) dan maar geduldig moet luisteren naar het gedicht. Waarom uitgerekend luisteren en niet lezen - toch de meest voordehandliggende mogelijkheid tegenover het bekijken van het buiten in Voorburg? Verder begrijp ik niet helemaal, hoe ‘als zijn oog te lui is’ op één lijn kan staan met ‘als hij niet wil gaan kijken’.
3.	Tegenover Zwaans opvatting wil ik aanvoeren, dat ook bij hem pas ‘bij nadere beschouwing’ het zien maar half zo veel genot geeft als het horen. Deze verhouding van horen en zien wordt in het gedachtenverloop van de tekst ontwikkeld, van de gelijkstelling van horen en zien in r. 10 naar de ‘bevoorrechting’ (ik durf het woord toch wel te bezigen, aangezien de dichter zegt dat de blinden zullen voorgaan, r. 17) van horen boven zien in r. 17-19. Deze ‘ogentroost’ wordt inderdaad in het vervolg ontwikkeld. Dat daarbij het ‘enkele genucht’ van de lectuur voor de naar Voorburg getogen lezer omslaat in ongenucht, is een andere zaak. Waar de dichter zich voorstelt hoe de gedesillusioneerde lezer reageren zal op de vermeende miezerigheid van het echte Hofwijck, het ‘armzalige’ buiten anno 1652, is het genot van de lectuur voorbij, maar duurt dat van de blinde voort. Ik zie die passage als een verdere ontwikkeling van de gedachtengang, met een zich enigszins wijzigende optiek.
4.	Ik ga aan details in Zwaans kritiek voorbij en richt me op de kern. Die houdt in, dat er bij mijn uitleg twee gedichten Hofwijck zouden moeten zijn, één voor de ‘vreemdeling’, waarin het buiten beschreven wordt zoals het is, en één voor de Hollander, waarin het volgroeide buiten getekend wordt, ‘zoals het zal wezen’. Maar het

[p. 141]

ene gedicht Hofwijck kan niet de realiteit zowel als de toekomst te zien geven. Welnu, naar mijn overtuiging duidt Huygens in Hofwijck, r. 25-26, nu juist dit dubbele aspect van zijn beschrijving aan. Het is zijn buiten in Voorburg dat hij in woorden uitbeeldt, en het referentiële karakter van de tekst wordt bevestigd b.v. door de toevoeging van de plaat. Het gedicht geeft de realiteit voldoende juist weer om Huygens in een brief aan een relatie in Frankrijk te kunnen doen melden: ‘Mijne kinderen hebben een gedicht van mij uitgegeven, waarin mijne buitenplaats beschreven wordt’ (Briefw. V, blz. 179, nr.5296 aan V. Conrart, d.d. 17-6-1653; in de samenvatting van Worp). De andere kant is, dat Huygens beseft (of zich welbewust voorneemt) zijn buiten al dichtende fraaier te zullen voorstellen dan het nu nog is. Zo wordt het dan de realiteit, maar mooier gemaakt, zoals de trotse eigenaar die al voor zich ziet. Een punt dat Zwaan bij zijn opvatting m.i veronachtzaamt is, dat Huygens deze regels neerschrijft in een passage waarin hij zijn voornemen om zijn buiten te bezingen onder woorden brengt: ‘Ik wil...’ Hij voorvoelt dat het uit zal lopen op een enigszins geïdealiseerde voorstelling van zaken. Later schrijft hij het raillerende Aenden Leser, vol van de zelfspot van de dichter die zich maar al te zeer bewust is van de verstrengeling van werkelijkheid en droom in de descriptie van die gerealiseerde droom, zijn onvolprezen Hofwijck.

Adres van de auteur:

De Hoghe Weijdt 59

1851 EC Heiloo