Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 93

[p. 201]

Is Het ‘Kalendarium Van 1253’ Wel Utrechts?

In de recente editie van ‘Het Utrechtse kalendarium van 1253 met de Noordlimburgse gezondheidsregels’, door W. Braekman en M. Gysseling (Kon. Vl. Acad. v. Taal- en Letterk., 1967), wordt op p. 578-579 de localisering van het handschrift (Oxford, Bodl., Junius 83) als volgt benaderd:

a.	Servatius komt in de kalender bijzonder naar voren.
b.	De kalender bevat nogal wat eigenaardigheden die in Cisterciënser-kalenders thuishoren [men zou kunnen toevoegen: 11 jan. Com-mem. episcoporum et abbatum, vgl. Strubbe-Voet, Chronologie v.d. Middeleeuwen p. 457].
c.	Er is ook een relatie met de Duitse orde [maar die berust slechts op één heilige].
d.	‘Voorshands moeilijk te verklaren’ zijn de jaargetijden van een paus en drie vorsten.
e.	Het hs. was in de 16e eeuw in het bezit van een persoon die als non in het Cisterciënserinnenklooster Sint-Servaas te Utrecht te identificeren is.

De punten a, b en e ‘leiden tot het vermoeden’ dat het hs. in het sub e genoemde klooster ontstaan is, en c zou daarbij kunnen passen (maar de bijgevoegde teksten, die deze Utrechtse nonnen copieerden, zijn Noordlimburgs, zie p. 626).

Het verdient echter opgemerkt te worden, dat de meest typerende heiligen van de Utrechtse kalender ontbreken: 14 jan. Pontianus, 5 juni Bonifatius, 25 juni Radboud en Lebuinus, 7 nov. Willibrord, 12 nov. Lebuinus; 4 juni Translatie van Martinus is zwart i.pl.v. rood. Bernardus staat op 20 aug. met 12 lessen, maar niet rood, terwijl de Cisterciënsers hem op 27 aug. plechtig vieren (Strubbe-Voet p. 448). De conclusie lijkt te moeten zijn: als er één plaats is waar het hs. niet

[p. 202]

geschreven kan zijn, dan is dat een Cisterciënser(innen)klooster in het diocees Utrecht!

Nu is het wel een vreemde kalender. Hij is beslist niet Utrechts; maar hij is evenmin Luiks (de Luikse heiligen zijn eveneens afwezig of te bescheiden aanwezig). Hij is niet van de Cisterciënsers, maar nog minder Benedictijns of Augustijns (om van andere mogelijkheden te zwijgen). Het lijkt of het klooster waar hij (blijkens de 12 lessen) uitkomt, tot geen enkele orde of diocees heeft behoord. Wegens de grote rol van Servatius moet men toch wel in de ‘invloedssfeer’ van Maastricht zoeken. Probeert men dan Petrus en Paulus, de enigen die met Servatius het epitheton ‘gloriosissimus’ delen, hypothetisch eens als patroonheiligen op te vatten, dan komt men blijkens het Monasticon Batavum (dl. III, 1942, p. 114) in Nederland uit op Susteren, in die tijd een adellijk damesstift (wat wellicht de onduidelijkheid van de kalender verklaart?). Maar misschien moet men buiten de huidige landsgrenzen zoeken.

Er kan geen sprake van zijn hier de candidatuur van Susteren (of van enige andere plaats) serieus te poneren. Zij is niet meer dan een probeersel. Maar onwaarschijnlijker dan de ‘Utrechtse’ hypothese, die zozeer in strijd is met de kalender èn met de taal van de bijgevoegde teksten, is zij ook niet.

J.P. Gumbert