Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 82

[p. 294]

Naschrift

Mijn Enkele aantekeningen bij de prenten in De Casteleijns Pyramus en Thisbe (zie blz. 144 van deze jaargang) waren reeds gezet, toen mij de door C. Kruyskamp in de 78e jaargang van dit tijdschrift op blz. 161 e.v. beschreven Onbekende verhalenbundel uit 1543 in handen viel, die thans wegens het ontbreken van een titelblad als de Historie van Jason ende Medea wordt aangeduid, naar het eerste erin voorkomende verhaal. Ik constateerde toen dat hierin, naast andere prenten, ook de afbeeldingen 3 en 14 van de Antwerpse Pyramus en Thisbe voorkwamen, prent 3, de meest neutrale, zelfs tot driemaal toe. Ik zou niet op het onderwerp van mijn artikel zijn teruggekomen, als mij niet was gebleken dat de prenten van de Historie van Jason ende Medeae niet met dezelfde blokken gemaakt zijn als die in de Antwerpse Pyramus. Behalve uit afwijkingen in allerlei details van de voorstellingen, blijkt dit uit de afmetingen van de prenten, die zowel in hoogte als in breedte 5 mm onder die van de Antwerpse Pyramus blijven terwijl ze in vergelijking ook veel duidelijker, verfijnder en nauwkeuriger zijn. Nu is het niet uitgesloten dat een nasnijding beter uitvalt dan het voorbeeld, maar het omgekeerde schijnt toch iets waarschijnlijker. Voor de originaliteit van de redactie in de Historie van Jason ende Medea pleit ook het volgende: de Antwerpse Pyramus zal op z'n vroegst omstreeks 1540 gedrukt zijn, want in dat jaar gebruikt Henrick Peeterssen van Middelburch volgens Nijhoffs Art typographique voor het eerst als drukkersmerk de voorstelling die men ook, zij het enigszins verkleind, in de Antwerpse Pyramus vindt. Het lijkt nu niet aannemelijk, dat nog vòòr 1543, het jaar van uitgave van de Historie van Jason ende Medea, de serie van de Antwerpse Pyramus niet alleen moest worden nagesneden maar de nasnijdingen bovendien almeer op één hoop terecht kwamen met allerlei andere blokken, die lukraak gebruikt werden voor het illustreren van goedkope uitgaafjes.

Combinatie van het feit dat de serie prenten van de Antwerpse Pyramus incompleet is, met het gegeven dat zij een nasnijding is, levert als

[p. *5]

Prent 3 naar Historie van Jason en de Medea. E 3 r^o. (80 × 75 mm.)

[p. *6]

Prent 14 naar Historie van Jason en de Medea. H 1 r^o. (80 × 75 mm.)

[p. 295]

conclusie op het bestaan van twee drukken die aan het Antwerpse van Henrick Peeterssen van Middelburch zijn voorafgegaan. Er moet immers behalve de oereditie nog een druk geweest zijn, òf met een complete serie nasnijdingen, òf met een incompleet geraakte serie originelen, waarvan dan de lacunes tot in de nasnijdingen doorwerkten. Het eerste lijkt het waarschijnlijkst.

Op welke plaats in deze reeks van drukken de door mij bij De Bie teruggevonden prent nu thuishoort, kan ik niet uitmaken. De prenten in de Antwerpse Pyramus meten 80 × 80, die in de Historie van Jason ende Medea 75 × 75 mm. Er zijn kleine afwijkingen omdat door technische onvolkomenheden het zwarte kadertje niet steeds aan alle zijden even dik is afgedrukt, maar deze afwijkingen bedragen nooit meer dan 2 mm. De bij De Bie gevonden prent heeft met een hoogte van 80 en een breedte van 75 mm dus duidelijk een ander formaat. Dit, en het, vergeleken met de Antwerpse serie, onmiskenbaar verschil in kwaliteit van uitvoering, schijnt me in het licht van de nieuwe gegevens voldoende aanleiding deze prent niet meer op een lijn met de nasnijdingen van de Antwerpse Pyramus te plaatsen maar tot een oudere redactie te rekenen. Dat het zou wijzen op een derde redactie van de reeks, naast die van 80 × 80 en die van 75 × 75 mm is misschien een te gewaagde veronderstelling. We kennen van de laatstgenoemde reeks per slot niet meer dan twee voorbeelden.

W.M.H. Hummelen