Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 79

[p. 56]

Mossel en vis

De Zuidnederlandse zegswijze mossel noch vis zijn¹⁾, die zowat overeenstemt met de Noordnederlandse vis noch vlees zijn, reikt wel niet tot de middeleeuwen terug. Toen immers werden oesters en mosselen, in overeenstemming met het wereldbeeld van die tijd, tot de vissen gerekend. In mijn Alfabetische of Ideologische Lexicografie? 12-13 [1960] heb ik daar verschillende voorbeelden van gegeven. Ik heb er toen tevens op gewezen dat deze middeleeuwse voorstelling tot op heden levend is gebleven in de R.-K. onthoudingsvoorschriften.

Ook in de taal der mosselkwekers heeft dit oude wereldbeeld tot op heden zijn sporen nagelaten. In het boekje van B. Havinga, De mossel verhuist...Mosselen en mosselteelt (AO-reeks 876) 4 [1961], lees ik: ‘In het voorjaar tot in het begin van de zomer, als de voortplanting plaatsvindt, loopt de voedingswaarde (van de mossel) sterk achteruit. Vrijwel alle reservestoffen die de kwaliteit van het produkt vormen, worden dan verbruikt. De kwekers zeggen dan dat de oude vis verdwijnt, terwijl na afloop van deze periode zich weer nieuwe vis gaat vormen. Vanaf april tot omstreeks midden juli worden dan ook geen mosselen in de handel gebracht’.

Bijzonder aardig komt de ouder terminologie vis naar voren in de volgende aanhaling (waarin vlees alleen de tegenstelling tot schelp aanduidt), die ik vond in Aller Hande (Albert Heijn) nov. 1961, blz. 1 h, waarin een mosselhandelaar uit Yerseke aan het woord is: ‘Na het stomen is het gemakkelijk de vis - de vaktaal zegt het vlees - uit de schelp te halen’.

Leiden

F. de Tollenaere

1) Zie WNT IX, 1164-1165; Stoett, Ned. Spreekwoorden⁵ nr. 2415.
Noot bij de correctie: Wel blijkt de zegswijze ouder dan de tot nog toe bekende voorbeelden lieten vermoeden. In de proef van het door dr. Kruyskamp bewerkte artikel Visch, vond ik 't Is noch mossel, noch visch uit de Nederduitsche Spreekwoorden 1, 397 [1726] van de Middelburgse predikant C. Tuinman, wat taalgeografisch aansluit bij het in De Navorscher 29, 467 [1879] vermelde voorbeeld uit Zeeuws-Vlaanderen. In dezelfde drukproef kwam ook een aardig citaat voor uit de Herinneringen 127 [1941] van de bekende Vlaamse socialistische voorman Hendrik de Man: ‘(Vandervelde) stak intellectueel te zeer uit boven de kliek om hem heen, dan dat hij zich met haar gelijk zou stellen; maar des te minder kon ik hem zijn laksheid vergeven, zijn houding die noch mossel noch visch was, uit vrees om den steun van enkele socialistische politici te moeten ontberen’.