Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 72

[p. 78]

Boekbeoordelingen

Poësy van J. Six van Chandelier. Bloemlezing uit zijn dichtwerk met inleiding en aantekeningen door Dr. G.A. van Es (Zwolse Drukken en Herdr. Nr 2). W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle, 1953.

In Dl. V van de Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden heeft Prof. Van Es een uitvoerige beschouwing gewijd aan het werk van Joan Six van Chandelier, die in de oudere literatuurgeschiedenissen verwaarloosd was. Als onmiddellijk uitvloeisel van zijn aandacht voor deze figuur van het tweede plan volgt nu de bloemlezing uit de in 1657 verschenen Poësy die wij hier aankondigen. De Poësy, een vrij lijvig boekdeel, is, in tegenstelling tot Six' psalmberijming, nooit herdrukt en zeldzaam geworden, zodat deze anthologie, waarin de verschillende aspecten van zijn eigenaardig dichterschap goed tot hun recht komen, een alleszins welkome gelegenheid biedt tot kennismaking met een dichter die ook vakneerlandici weinig onder ogen gehad hebben. Een figuur van het tweede plan noemden wij hem, maar daarom is hij niet onbelangrijk; terecht zegt de uitgever dat een periode ‘niet enkel gekarakteriseerd (wordt) door het werk van de grote schrijvers, maar in belangrijke mate ook door de veel talrijker kleinere. Al te zeer heeft men echter die kleineren gemeten naar de maatstaf der groten, beschouwd als hun leerlingen en navolgers ... en zo meermalen het eigene in hun werk miskend of onderschat’. Een persoonlijk cachet heeft Six' werk zeker, al is het niet moeilijk voorbeelden en invloeden aan te wijzen; tegenover Huygens staat hij echter stellig onafhankelijker dan b.v. Westerbaan. ‘Een nuchtere Hollander, met een open, ongedwongen kijk op het doen en laten van anderen rondom hem, een scherp en critisch waarnemer’ noemt Van Es hem, niet diepzinnig, al ‘kiest hij graag buitenissige en daardoor wat duistere omschrijvingsvormen (Gesch. V, 161), ‘geneigd het goede van deze wereld met alle zintuigen te genieten maar afkerig van excessen en

[p. 79]

buitenissigheden’ (Inl. 5). De lichte contradictie in deze beide formuleringen is uit de vorm van Six' gedichten wel te verklaren. Wanneer prof. Van Es zegt dat het ‘vaak moeilijk (is) de bedoeling van den dichter direct te vatten’, maar dat, naar hij hoopt, ‘enig nadenken en een korte aanwijzing in de aantekeningen deze bezwaren grotendeels spoedig (zullen) overwinnen’ (Inl. 6), dan is dat o.i. wel wat optimistisch uitgedrukt. Als Huygens moeilijk is, dan is Six moeilijk in het kwadraat; vele passages in zijn gedichten zijn niet anders dan aaneenschakelingen van raadseltjes te noemen. De elf bladzijden van ‘Schetse van Venecie’ eisen zeven bladzijden commentaar in kleine letter, en dan nog zal ook den ‘bescheiden’ lezer nog lang niet alles duidelijk wezen. Barok is inderdaad het woord voor zulk een taalgebruik en voor beelden als ‘gekeide snaaren’ voor het geruis van een over stenen voortstromende rivier (p. 37); ‘gedurfde barokke beeldspraak’ (Aant., p. 183) behelst wel het gedicht ‘Aan de Sark van myn Vader en Broeder’, dat wij zelfs wel buitenissig zouden durven noemen. Niettemin, beeldend vermogen kan men den dichter zeker niet ontzeggen, al zijn de beelden vaak zo dat zij pas na een zekere bezinking de werking uitoefenen die den ontwerper zelf voor ogen stond. Vooral de langere gedichten hebben het karakter van mozaïken, waarin men eerst alleen talloze zeer kleurige steentjes ziet en pas bij afstand nemen een werkelijk tafereel ontdekt. ‘'s Amsterdammers Winter’ is werkelijk kostelijk en als prof Van Es zegt (Gesch. V, 170) ‘Zo'n uitgebreide vlotte beschrijving van de ijsvermaken kennen we overigens van niemand in de 17e- eeuwse litteratuur’, dan moeten we daar dadelijk aan toevoegen: maar in de schilderkunst des te meer. Six' gedicht is daarvan een volwaardig pendant.

Aan de commentaar heeft de uitgever, bijgestaan door de heer Chr. Stapelkamp, veel moeite besteed, en al kon hij niet alles oplossen, vele duisterheden zijn toch door vernuftige combinaties opgehelderd. Jammer vinden wij het dat de aantekeningen, die juist bij dit soort literatuur de vorm van een doorlopende commentaar vereisen, achterin het boek geplaatst zijn en niet aan de voet van de bladzijden. Op sommige plaatsen zouden wij een andere of wat meerdere commentaar gegeven hebben; slechts een enkel geval willen wij aanstippen: vester,

[p. 80]

in vs. 3 van ‘Oesters te Kolchester’ betekent o.i. niet ‘vestingwerken, burcht’, maar: slotvoogd of verdediger van de veste. In de ‘Schetse van Venecie’ bleef Lalagaatje (vs. 239) onverklaard; het is ongetwijfeld ontleend aan Lat. Lalage, dat o.a. voorkomt bij Horatius (I Od. 22) en in een verband dat meer aansluit bij Six' bedoeling in Priapea iv, een bewijs te meer hoe doorkneed ook niet-geleerden als Six in die tijd waren in de klassieke literatuur; zijn verzekering aan Corn. Sladus, ‘Regeerder der Latijnsche Schoolen’ dat hij zijn leertijd bij hem verbeuzeld heeft, hoeft men dus ook niet al te serieus op te vatten. De gedichten staan in de bloemlezing niet in dezelfde volgorde als in de oorspronkelijke uitgave; vermelding van de bladzijden waar zij te vinden zijn ware dus wel wenselijk geweest. Door de goede keuze en de weloverwogen schikking geeft deze anthologie wel het beste beeld dat men zich van den dichter kan vormen zonder zijn gehele oeuvre te lezen.

Januari 1954.

C. Kruyskamp