Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 65

[p. 25]

Fragment van een ‘Leere van Hoveschede’

Verscholen onder den misleidenden titel Fragment van een Fransch-Nederduitsch Gebedenboek (nr 326 van den Cat. der hss. van de Maatsch. der Ned. Letterk. te Leiden) vinden we een fragment van een Fransch-Nederlandsche Leere van Hoveschede. Hoe weinig aandacht men vroeger aan dit fragment heeft geschonken, blijkt bovendien hieruit, dat dit blad met de verso-zijde als voorzijde is gebonden.

Het is een perkamenten blad van 143 mM. breed en 200 mM. hoog, terwijl de bladspiegel c. 127 bij 166 mM. bedraagt. De tekst is in twee kolommen geschreven, links het Fransch, rechts het Nederlandsch, ieder van 30 regels, in een groote gothische letter (littera textualis). De hoofdletters staan in een aparte kolom en zijn door een enkele roode streep gerubriceerd. Twee roode lombarden van 2 regels hoog komen op de recto-zijde voor.

Het fragment zal waarschijnlijk omstreeks 1400 geschreven zijn. Al zou een vroegere dateering op grond van het lettertype mogelijk zijn, volgens den inhoud mag men niet verder dan de 15e eeuw terug gaan (cf. noot 6). Het Nederlandsche dialect is West-vlaamsch. De Fransche tekst heeft weinig afkortingen, de Nederlandsche meer, maar geen bijzondere. Deze zijn door ronde haakjes aangegeven, terwijl de ingevoegde letters tusschen vierkante haken staan. Aan den tekst is niets veranderd.

Uit de 15e eeuw stammen veel dergelijke leeren, gesprekboekjes en livres des mestiers, die een tweeledig doel hadden: de kennis van een of meer vreemde talen en goede manieren bij te brengen. Dit fragment vertoont een sterke verwantschap met de Leere van Hoveschede uit de Bodleian Library te Oxford, uitgegeven door W. de Vreese in Ts. 52 (1933), blz. 85-142, alwaar men litteratuur over dit onderwerp kan vinden. Blad 130 b, r. 5 tot blad 132 b, r. 3 stemmen met onze leere overeen. De verschillen zoowel in het Fransch als in

[p. 26]

het Nederlandsch zijn groot genoeg om te veronderstellen, dat een verwante, doch niet identieke tekst aan beide hss. ten grondslag ligt.

r.	Ils priront a diu[s]	Si sullen bidde(n) te gode
	Que il donne grace	Datti gracie hem gheue
	Toudis de bien faire	Altoos van [goeds doen]
	Et ensi acquirt on	Ende also vercrijcht men
	Lamiste de dieu	Die vrienscap gods
	Et de bonne gens	Ende van goeden liede(n)
	Pour chou	Daer bi
	Doit vn enfe(n)t	Es een kint sculdich
	Le mattin quant	Nochtens alst
	Il est leues	Es up ghestaen
	Prijere et req(ue)rre	Bidde ende v(er)souke
	A ihesu xprist	An ihesus kerst
	N(ost)re signuer	Onsen heere
	Tout poyssant	Almachtich
	Et dire chire sire^1) dius	Ende secghen he(er)e god
	Vous soyes loes	Ghi moet sij(n) ghedanct
	Et gracijes	Ende ghelouet
	De tout le biens	Van al den goede
	Que vous maues fait	Dat ghi mi hebt ghedae(n)
	Je prie	Ic bidde
	Pour vous grande	V omme .v. groote
	Courtoisie	Houeschede
	Que vous me vuelles	Dat ghi mi wilt
	Sauuer en corps	Behouden in liue
	Et en ame huit	Ende in siele heiden
	En cest iour	Desen daghe
	Si q(ue) mame soit sauuee	Sodat mij(n) siele behoude(n) sij
	Et apres doit on	En(de) d(aer)na es me(n) sculdich
	Saluer le v(ier)ge marie	Te groetene de maghet m[arie]
	Par dire aue marie	Mette secghene aue marie
v.	Et prijes que elle vuelle	En(de) haer bidde(n) dat soe wille
	Prijer son benoit fil	Bidde(n) hare(n) ghebenedide(n)
		zon [e]
	Pour tout chians	Ouer al de gone
	Dont dieus	Daer god
	Vuet iestre prijes	Ouer ghebeden wesen
	Et que elle p(ar) sa	Ende dat soe bi haren

1) Hs. doorgehaald.

[p. 27]

	Misericorde te vuelle	Onfermichede di wille
	Empetrer grace	Empittrere grace
	An son benoit fil	An haren lieuen sone
	Et fai le signe dela	En(de) make teeke(n) vanden
	Sainte crois	Helighen cruce
	Onte(n) capron^2) front	An dijn voorhooft
	Et di sire dieux	Ende sech heere god
	Je vous prie	Ic bidde wil
	Que cheste enseigne soit	Dat teeken sy^3)
	Huit et en tout tamps	Heidin en(de) in allen tide(n)
	Ma deffense	Mine bescermenesse
	Et contre tous mes	Jeghen al mine
	Anemis et puis	Vianden Ende d(aer)na
	Laueras te[s] mains	Sultu dine handen waschen^3)
	Netement et ne les chics^4)	Suuerlike ende n[e] laet
	Essueras une	Niet droghen
	Anappe ne a panne^5)	Ant scolaken^6) no an lake(n)
	De ta chemise	Van dinen hemde
	Mais a le twaille	Mer ande dwale
	Et secheras ton	Sultu dwaen dijn
	Visage et tes ieuix	Ansichte ende dij(n) oghe(n)
	Et dont salues	En(de) dan sultu groeten
	Toute chians des hostel	Alle die vanden huus
	Et contre to(n) pere (e)t ta	Ende tegen dine(n) vader en(de)
	mere	moed[er]

Leiden.

H. Ribbius

2) Hs. doorgehaald.

3) Hs. later aangedikt.

3) Hs. later aangedikt.

4) Later aangedikt en waarschijnlijk corrupt.

5) Vgl. de Vreese, a.w. op panuce; panne, servet werd later veranderd in a(n) drap.

6) Volgens F.J. Furnivall, The Babees Book (Londen, 1868), II, p. 12, n. 3, stamt dit voorschrift uit de 15e eeuw, daarvóór was het wel de gewoonte de vingers aan het tafellaken af te vegen.