Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 64

(1946)– [tijdschrift] Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 107]
Het ‘Salve Regina’ van Jan van Hulst Deze Maria-antiphoon uit het zgn. ‘Gruuthusehandschrift’Ga naar voetnoot1) werd voor het eerst uitgegeven in 1848 door Kanunnik C. CartonGa naar voetnoot2). Diens uitgave was echter verre van onberispelijk. Afgezien van kleinere of grootere onnauwkeurigheden als daar zijn: het aan elkander schrijven van wat in het hs. gescheiden staat; kleine letter in plaats van hoofdletter of omgekeerd; het vergeten van geheele woorden en het weglaten van woordgedeelten, die in het hs. nog behoorlijk leesbaar waren; verkeerde interpunctie; het in afwijking van het hs. door elkander gebruiken van schrijfwijzen met g/gh, i/j, s/z, u/v en y/i en ten slotte ook niet meegerekend foutieve schrijfwijzen als de i.p.v. die, is i.p.v. es, ons i.p.v. onze en roupen wi i.p.v. roupwi, blijven er welgeteld nog een twintigtal verkeerde lezingen over. Een respectabel aantal in zoo'n klein bestek! In 1876 bezorgde Arnold een heruitgaveGa naar voetnoot3), welke, hoewel beter dan die van Carton, toch ook weer niet afdoende zijn kon, al was het alleen maar hierom, dat hij daarbij het hs. zelf niet geraadpleegd had, een bezwaar dat ook Verdams opstellen geldt, die op deze paraphrase betrekking hebbenGa naar voetnoot4). Onlangs op het spoor gekomen van een jongere redactie van dit
[pagina 108]
gedicht en wel in een hs., dat vroeger toebehoorde aan het St. Barbaracollege te Gent, doch sinds een tiental jaren het eigendom is van het Ruusbroecgenootschap te AntwerpenGa naar voetnoot5), lijkt het mij niet ondienstig thans een definitieve tekstuitgave van dit gedicht te geven en zulks naar het Gruuthuse-hs.Ga naar voetnoot6), (voortaan door ons genoemd hs. G), met dien verstande dat de verkortingen alle zijn opgelost, terwijl de schaarsche interpunctie geheel volgens het hs. isGa naar voetnoot7). Onderaan den tekst kan men aanteekeningen van palaeographischen, taalkundigen of tekstcritischen aard vinden, terwijl daarbij ook de voornaamste varianten uit het hs. Ruusbroecgenootschap (voortaan genoemd hs. R) gegeven worden. In hs. R nu komt het ‘Salve Regina’ gesplitst voor, en wel het eerste gedeelte (vs. 1 t/m 26) onder den titel Eene bedinge van onser liever vrouwen (fol. 50 vo-51ro), het tweede gedeelte (vs. 27 t/m 298) onder den titel Salve Regina (fol. 51 r^o-58 r^o). Het geheele gedicht bestaat uit 22 coupletten van 13 regels met rijmschema aab/aab/bba/bba/a en één slotzang van 11 regels met rijmschema aba/aba/aba/bbGa naar voetnoot8). Op grond van genoemd rijmschema dient in hs. G slechts één versregel gecorrigeerd te worden en wel leze men in vs. 52 zalichede i.p.v. zalicheit. In hs. R daarentegen heeft de kopiist het met het
[pagina 109]
rijm niet zoo nauw genomen en valt er heel wat meer te herstellen. Wat het rijm -um/-om in de versregels 248 t/m 260 betreft, eerder dan te denken aan dichterlijke vrijheid zooals ArnoldGa naar voetnoot9) doet, meen ik, dat men hier te doen heeft met een o-uitspraak van de u in de woorden exilium, templum, dum en ihesum, zooals b.v. ten aanzien van de twee eerstgenoemde substantiva nu nog in het Fransch geschiedt. Merkwaardig is verder ook het rijm van de latijnsche woorden dei (vs. 276) en mei (vs. 279) met de mnl. woorden ei/wei (vs. 280/281) en rei/ghescrei (vs. 283/284). De hedendaagsche diphtongische uitspraak van lat. dei en mei was in 't Mnl. mogelijk wel monophtongisch. Thans over het acrostichon. Arnold heeft in zijn opstelGa naar voetnoot10). ten onrechte gemeend, dat het woord mater in den eersten versregel van de antiphoon ontbrak. De latijnsche oertekst immers luidt: Salve regina misericordiae, vitae dulcedo et spes nostra salve etc.Ga naar voetnoot11). Zoo zal men bij vele mnl. Getijdenboeken, wanneer daarin een Salve regina misericordie in dietsche voorkomt, tevergeefs zoeken naar het woord moeder in den eersten versregel. Het begin van het Salve Regina in het Ghetiden Boec, uitgegeven door K. de Gheldere (Gent 1893), blz. 59 is aldus: Ghegruet sijstu coninginne der ontfermherticheit. De Gheldere zegt dan ook op blz. 210 van zijn uitgave: ‘In den oorspronkelijken tekst stonden de woorden mater en virgo niet, blijkens het Salve Regina misericordie in dietsche, overgenomen in Vaderl. Museum 11 429’Ga naar voetnoot12). Ik moge hier b.v. ook verwijzen naar de vertaling van het Salve Regina in het door N. van Wijk uitgege-
[pagina 110]
ven Getijdenboek van Geert GrooteGa naar voetnoot13), alsmede naar dergelijke vertalingen in handschriften, beschreven door Maria MeertensGa naar voetnoot14). Ten slotte zij ook nog verwezen naar den Index der B.N.M. i.v. Salve Regina. Verder is ook de uiteenzetting, die Arnold in zijn artikel geeft over het gebruik der H als beginletter verkeerd, niet het minst ten aanzien van den pronominalen vorm Hu in vs. 293Ga naar voetnoot15). Hu en u wisselen elkaar voortdurend af (b.v. An hu, vs. 27, maar Vp v, vs. 62). Feit is dat men de vormen Haelt (Hss. G en R, vs. 88; hs R, vs. 143), Hebstu (Hss. G en R, vs. 100), Hebt (Hs. R, vs. 237) en Helpt (Hs. R, verzen 15, 132 en 189; Hss. G en R, de verzen 64 en 75) dient te lezen als Aelt (cf. Hs. G, vs. 143), Ebstu, Ebt (cf. Hs. G, vs. 237) en Elpt (cf. Hs. G, de verzen 15, 132 en 189). Slechts in versregel 234 van de hss. G en R mag men blijven lezen Helpti. De beginletters van vs. 114 t/m 123 in hs. R vormen het woord lacramarum tegenover het goede lacrimarum van hs. G. Wij dienen dus vers 118 van hs. R aldus te lezen: IN die soe hoopt elc zondich lijf. De initialen der versregels 159 t/m 176 in hs. R leveren op misericosdes oculo in plaats van het goede misericordes oculos in hs. G. In vs. 167 van hs. R moet daarom het woord Suuert vervangen worden door het woord Ruumt van denzelfden versregel in hs. G. Tevens blijkt dat vs. 176 in hs. R weggevallen, resp. door den kopiïst overgeslagen is. Met Arnold moeten wij een verklaring voor de herhaling van de beginletters RGO in de versregels 275 t/m 277 schuldig blijven. Het rijmschema van het couplet, waarin genoemde versregels voorkomen
[pagina 111]
is geheel regelmatig. De verklaring van Te WinkelGa naar voetnoot16), overgenomen door VerdamGa naar voetnoot17), ‘dat vers 274 de eerste regel van een verder ontbrekende strophe zou zijn, waarin op gloriosa ave v moet geglosseerd zijn, terwijl dan van de volgende strophe de beginregel, die met i had moeten aanvangen, ontbreekt’ is onaanvaardbaar, aangezien in beide hss. niet ave maar fine staat. Tot slot laten wij hier den tekst van het gedicht (hs. f. 6 r^o a t/m f. 7 r^o b) volgen: SOnder smette zaliche rose Acoleye preciose Lelie vul der zuuerheit Verbiddiche derGa naar voetnoot18) zonden noze 5[regelnummer] Ewich licht gloriose Raye vul der helicheit Eighin woonst der triniteit Ghelijc ons die scrifture zeitGa naar voetnoot19) Ia bouen der naturen glose 10[regelnummer] Neemt ons in v ghenadicheit Als ons dat steruen wert bereit Maect ons vri ter laetster pose Ieghen alle die helsche bose Soete moeder reine maghet 15[regelnummer] elptGa naar voetnoot20) ons eer ons die uiant iaghet Roukeloos in sijn venijn Iammerlike sijn wi gheplaghet Comdi niet bi ons als men vraghet Om onse daden in den fijn 20[regelnummer] Rouct onser die bezondichtGa naar voetnoot21) sijn Dat wi ontgaen der hellen pijn
[pagina 112]
In ons te helpene niet vertraecht Ende doet ons scauwen twerde anschijn Van hem die watreGa naar voetnoot22) maecte wijn 25[regelnummer] In duechden ons vor hem ghewaecht Ten ende als elc sijn ordeel draecht An hu vrouwe roupic ghenaden Dat ghi mi wilt staen in staden Van hu te dichtene salue 30[regelnummer] Leedre alre hoochst van graden Claerheit dies niement can verzaden En ware dat woort wi hadden wee Doe dinghel gods sprac aue Omoedelike so spraecstu mee 35[regelnummer] Ecce ancilla sonder beraden Troost ons eer ons de tijt ontgee Salue mater gratie Puert ons van zonderlikerGa naar voetnoot23) traden Eer ons die uiant brinct in scaden 40[regelnummer] Salue moeder regina mede Nu tooch ons dine ontfaermichede Oueruloeiende in alre tijtGa naar voetnoot24) Salicheit der meinschedeGa naar voetnoot25) Tempel der drieuoudichede 45[regelnummer] Regina bestu ghebenedijt Also edele als ghi zijt Sone was sone es sone wert ghewijt Alleine wonstu den hoochsten vrede Laet ons hier so lanc hebben respijtGa naar voetnoot26) 50[regelnummer] Van zonden te zine vri ende quijt Ende behoutGa naar voetnoot27) ons vrouwe met uwer bede An hu so staet onse zalicheitGa naar voetnoot28) DorGa naar voetnoot29) dijnre ontfaermicheden name Trec ons vter sonden brame
[pagina 113]
55[regelnummer] Ende brinctGa naar voetnoot30) vrauwe ter rechter strate Claerlic in onsen zin verzame LelienGa naar voetnoot31) sulcGa naar voetnoot32) als v zi betameGa naar voetnoot33) Altoos tonser zielen bate Moeder vul der caritate 60[regelnummer] Aensich ons werc hets zonder mate Misericordie ons wel betame Vp v ic aerme mi verlateGa naar voetnoot34) Soete ontfaermiche aduocate Helpt ons du drouchs tonser vrame 65[regelnummer] Xpristus in dinen lechame Vrouwe ontfaermiche conighinne [Leuen]Ga naar voetnoot35) daer alle zoetheit es inne Ende licht daert al bi es verclaert Salich waerstu van beghinne 70[regelnummer] Fondament daer god zijn minne In heeft vp ons gheopenbaert Lof gheuen di uut milder aert Inghelen menschen watGa naar voetnoot36) ye ghewaer[t]Ga naar voetnoot37) IaGa naar voetnoot38) alle godlike seraphinne 75[regelnummer] Helpt ons dat ons niet ontuaert Vita dulcedo vrouwe vermaert Ende spaert ons die zijn broosch van z[inne]Ga naar voetnoot39) An hu soGa naar voetnoot40) staenGa naar voetnoot41) al onse ghewinne DV best moeder ende maghet reine 80[regelnummer] Troost ende onse hope alleine Ende god heifti daer toe vercoren
[pagina 114]
Selue wart hi in di ghemeine Vrouwe ghi wort moeder dan es nie [t cleine]Ga naar voetnoot42) Sonder pine ende sonder toren 85[regelnummer] Puer ende suure als te uoren In pinen waren wi verloren Ruste brochstu in desen weine Haelt ons met hu ten hoochstenGa naar voetnoot43) corenGa naar voetnoot44) Maria rose sonder doren 90[regelnummer] uwes ghelike ne was nie gheine Spes nostra sidi fonteine God groetu so mach blidelic Elc tot v segghen ende ionstelijc Moeder du hebs ons verloost 95[regelnummer] Ende daet den here van hemelrijc Neder commen in eerderijc Tonser vromen die waren ghenoost Ende staerf om ons te gheuene troost Salue zuut west noort ende oost 100[regelnummer] Hebstu ghewonnen moederlijc Troost ons want elc dijnre hulpen gl [oost]Ga naar voetnoot45) Fel es de uiant ende gheboost Laet ons ontstaen ghenadelijc Ende dat wi vlien der hellen slijc 105[regelnummer] Nv vrouwe ontfaermich ende ghenadich Te di roup wi die zijn mesdadich Ende vul ghebreckeliker zonden Swaerlic besmet ende seer verladich IouweGa naar voetnoot46) hulpe vrauwe es soGa naar voetnoot47) gheradich 110[regelnummer] Ne gheen meinsche en cant ghegronden Hu louen wi met allen monden Ad te clamamus tallen stonden Confortereghe ghestadich Lost ons vanden helschen honden
[pagina 115]
115[regelnummer] Altoos wilsi ons uerslonden Cracht ghef ons hem te zine versmadich Rechtuarich ende in duechden dadich InGa naar voetnoot48) di so hoopt elc zondich lijf Moeder maghet ende daertoeGa naar voetnoot49) wijf 120[regelnummer] An di soGa naar voetnoot50) roup wi meere ende minder Rouct onser of wi sijn kaitijfGa naar voetnoot51) Vp di so roup wi euen stijf Met herten wi aerme yeuenGa naar voetnoot52) kinder Vul ellenden hier ende ghinder 125[regelnummer] Altoos wilt wesen ons bewinder Lost ons te tijt vor tsfiants kijf Laetstu hem staen naGa naar voetnoot53) onsen inder Ende du dan niet best ons ontbinderGa naar voetnoot54) Exules filij eue gherijf 130[regelnummer] In doghene bliuen wi euen stijf Al vul gratien roze root ElptGa naar voetnoot55) ons in allen wederstoot Recht eist dat elc dijr hulpen aenua God bi den inghel di ontboot 135[regelnummer] Ons te helpene vter noot Aue gracia plena DominusGa naar voetnoot56) ende daer na Woortstu sijns vulGa naar voetnoot57) maria Ontfaermet onser cleen ende groot 140[regelnummer] Crachtelic ons te hulpen sta Ad te suspiramus sla
[pagina 116]
Tonswaert dijn oghen in dure der doot AeltGa naar voetnoot58) ons metti in abraems scoot Na der scrifture orconde 145[regelnummer] O vrouwe so bestu van gods monde Salich helich ghebenedijt Ten mocht noit no het en conde Refuus ghepeins van enicher zonde An di ghecomen tenigherGa naar voetnoot59) tijt 150[regelnummer] In dinen gheest was god beurijt Lofs ghi alles waerdich zijt Laet v ontfaermen talre stonde Ons zuchten ons weenen ende ons ghecrijt So dat wi keren ons jolijtGa naar voetnoot60) 155[regelnummer] Te di gementes et flentes vut gronde Vrouwe ons troost bi di begonde O vrouwe die zijt bouen der manen Sonne die in elcker banen Met uwer rayen bescinet gratie 160[regelnummer] In dit allendiche dal van tranen So wilt te duechden ons vermanen Ende hoet ons vor tsfiants temptatie Rouct onser so dat onse nacie In hac lacrimarum ualle spacie 165[regelnummer] Crighe de zonden of te planen Ontfaet vrauwe ons salutatie RuumtGa naar voetnoot61) ons van allenGa naar voetnoot62) falatie Daer ons de viant bi mach tanen En es hier tsine waerGa naar voetnoot63) een wanen 170[regelnummer] Sterre zidiGa naar voetnoot64) die den nacht Ons ten lichten daghe hebt bracht ClaerheitGa naar voetnoot65) vul van shemels dauwe V bidden wi ghi hebbes macht
[pagina 117]
Laet ons te tijt des viants cracht 175[regelnummer] Ontstaen dat wi vut sinen ghelauwe Sijn eya ergo weest vp trauweGa naar voetnoot66) Aduocata nostra vrauwe Dat ons dijn edeleGa naar voetnoot67) werde dracht Niet en zende in ewichen rauwe 180[regelnummer] O vrauwe als men elx ordeel scauwe Sijt ons vorsprake ende ons bewacht Crachtelijc vor tsfiants gheslacht O alre omoeden exemplaer Neemt ons in hoeden speghelGa naar voetnoot68) claer 185[regelnummer] Vrijt ons vor den helschen vos Ende dine ontfaermiche oghen staer Recht vp ons in den lesten vaer Tlijf es hier in mesdaden gros ElptGa naar voetnoot69) ons van zonden maken los 190[regelnummer] Eer ons tot hem der hellen rosGa naar voetnoot70) Trecke ende stiert ons altoos naer Illos tuos misericordes oculos Hier in dit aerme eerdsche mos Ende dat wi moghen openbaer 195[regelnummer] Scauwen die vruechden sonder iaerGa naar voetnoot71) Van houerden ende vanGa naar voetnoot72) nide Maect ons vri dat wi te tide Bekeeren ter omoedicheit Ende van luxurien ende van stride 200[regelnummer] Niewer in te werdene blide En si der zielen zalicheit Doet ons altoos zijn bereit In werken daer gods eere in leit Comt keert v oghen ghebenedide
[pagina 118]
205[regelnummer] Tonswaert want hetGa naar voetnoot73) ons nauwe steit Vul smetten es ons vleeschichGa naar voetnoot74) cleit Maria ad nos conuerte stide Fel es de uiant van beride Raeye daer dheliche gheest in sceen 210[regelnummer] Vrouwe ende wilde vleesch ende been Claerlijc bin uwen liue ontfaen Toe doen no hulpe ne wasser gheen Van niemen dan van gode alleen Met minnen haddi hu beuaen 215[regelnummer] V gaf hi cracht ende rein vulstaen Ende moeder ende maghet sonder waen Noit maghet en was soGa naar voetnoot75) reen Te tijt helpt ons van zonden dwaen Reine so dat wi scouwen aen 220[regelnummer] Ihesumme die den helschen steen Scuerde ende spracGa naar voetnoot76) sire vrienden ween Tempel gods vercoorne zale Vertoocht ons in den lesten male Ihesuse dheliche vrucht van di 225[regelnummer] Na desen leuene so hale Ons so dat ons niet en fale Benedictum fructum uentris tui In allen node soGa naar voetnoot77) stant ons bi So dat die ziele behouden zi 230[regelnummer] Puert ons van zondeliker quale Ontfaet die bedinghe van mi Salue mater domini Troost mi want ic in zonden dwale Helpti mi niet ic neder dale 235[regelnummer] O glorieuse vercoorne bruut Conighinne die den tribuut
[pagina 119]
EbtGa naar voetnoot78) uerwonnen vanGa naar voetnoot79) vrau yeuen Xristus cam des leuens fruut In di ghedaelt die di saluut 240[regelnummer] Lieflic ontboot sonder brieuenGa naar voetnoot80) Int cruce hinc hi tusschen tween dieuen Vercoorne maecht laet v ghelieuen Mi. hem taenziene na sleuens vut OntbindtGa naar voetnoot81) ons vor des uiants grieuen 245[regelnummer] Sijt ons soccoers vor al meskieuen Toocht ons na des leuens vutGa naar voetnoot82) Eewelic des hemels cruut Nobis post hoc exilium Diua flos dei templum 250[regelnummer] Et uirgo urouwe ghebenedijt Ostende na dit leuen dum Claerlic dinen zone ihesum Lost ons in die laetste tijt Ende quijt ons vorGa naar voetnoot83) des duuels nijt 255[regelnummer] Moeder ondoe den mantel wijt Ende dec ons aerme al niet som Ne sijn wi niet van di beurijt So blijfwi ewich int subbijt Ontraec wi in de weghen crom 260[regelnummer] Pijnlic bliuen wi int ghedrom Ic aerm meinsche zere bezondich Aenroupe di ende dijns vermondich O clemens vul des hemels gaue Dijn kijnt so saechstu anghen wondic[h]Ga naar voetnoot84) 265[regelnummer] Van rouwen waerstu so dorgrondich Lieuer moeder sciet nie kints aue Claghende ghincstu tsinen graue
[pagina 120]
Ian was dijn troost dijr herten laue Sulc wissel en was noit niemen cond[ich]Ga naar voetnoot85) 270[regelnummer] Vrijt ons vor den helschen raue Int ende dat hi ons niet en scraueGa naar voetnoot86) Rouct mijns ende maect mi duechden [condich]Ga naar voetnoot87) Ghierich es hi ende verslondich O pia gloriosa fine 275[regelnummer] Regina vul alre medicine Gratia beata mater dei O dulcis onser alre pine Muechstu metter ghenaden dine Al verbidden memento mei 280[regelnummer] Raeu es mijn leuen als een ei Ic bem nu hier ende morghen wei Alte onzeker es hier te zine Antreckel es der zondenGa naar voetnoot88) rei Maria hoet mi vor tghescrei 285[regelnummer] Ende vor die ewiche karine Nem met di de ziele mine. amen IN dese oratie es uerclaert Al vute salue regina Neimt van bouen neder waert 290[regelnummer] Vorsienlic eistGa naar voetnoot89) gheopenbaert Also als icker anGa naar voetnoot90) versta Niet dat ic dichter bem vermaert Hu biddic sondich sere beswaert Voor mi een aue maria 295[regelnummer] Leest dat mi god so langhe spaert So dat ic mi van zonden dwa Te tijt eer mi hier tlijf ontga Amen. Voorschoten A.L. de Vreese	voetnoot1) W. de Vreese, Het Gruuthuse-handschrift (in Ts 59 (1940), blz. 241 t/m 261. Aanvullende gegevens bij J. Fr. Gessler, Tekstverbeterende Aanteekeningen op Oudvlaamsche liederen en andere gedichten uit het Gruuthuse-Handschrift. Een palaeographisch onderzoek. (In: De Gulden Passer, N.R., dl. XVIII (1940), blz. 41-67. voetnoot2) Oudvlaemsche Liederen en andere Gedichten der XIVe en XVe eeuwen, blz. 29 t/m 39. Gent [z.j.] 1848 (Maetschappy der Vlaemsche Bibliophilen, 2e serie nr. 9). voetnoot3) Th.J.I. Arnold, Het Salve Regina van Jan van Hulst (Dietsche Warande, N.R., dl. I (1876), blz. 542-560). Ook verschenen in: Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis, N.S., dl. VII (1910), blz. 110 t/m 124. voetnoot4) Over de Oudvlaemsche Liederen en andere Gedichten der 14de en 15de eeuw (Ts 9, (1890), blz. 280); Aanteekeningen bij een ‘lettersvers of glossenlied op het Salve Regina’ (In: Nederl. Archief voor Kerkgeschiedenis, N.S., dl. VII (1910), blz. 227-228). voetnoot5) Het hs. draagt het signatuur 128. Blijkens een beschrijving van W. de Vreese, aanwezig in de B(ibliotheca) N(eerlandica) M(anuscripta) op de Univers. Bibl. to Leiden, dateert deze het hs. ca. 1400. Pater Dr. D.A. Stracke S.J., wien ik mijn vondst had medegedeeld, bleek zelf dit hs. al jaren te hebben bestudeerd en plannen tot uitgave te hebben. Desniettegenstaande liet hij mij gaarne de publicatie van een en ander over. Hem zij hiervoor mijnerzijds hartelijk dank gezegd. voetnoot6) Voor een juiste lezing heb ik niet alleen gebruik kunnen maken van photocopieën, maar ook van het met de uiterste zorg gecollationneerde exemplaar van Cartons editie van wijlen mijn vader. voetnoot7) Het aantal en soort dier verkortingen is in beide hss. vrij beperkt, in het oudere hs. G wel zeer gering. Ook de interpunctie is in beide hss. schaarsch. voetnoot8) Het gedicht loopt in beide hss. aan één stuk door, doch de couplettenindeeling is in hs. G te herkennen aan een gekleurde lombarde, in hs. R aan hetzij een blauwe initiaal met rood, hetzij een gouden initiaal met zwart penwerk. voetnoot9) Th.J.I. Arnold, a.w., blz. 558. voetnoot10) Id. a.w., blz. 557/558. voetnoot11) Cf. S. Beissel, S.J., Geschichte der Verehrung Marias in Deutschland während des Mittelalters. Freiburg i. Br., 1909, blz. 123/124 en J.A.F. Kronenburg C.ss.R., Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 11 (A'dam 1904), blz. 113/114. voetnoot12) Dit Salve Regina in Vaderl. Museum II, 429 is ontleend aan Brussel, Kon. Bibl., Hs. 15589-'623, bl. 47c. voetnoot13) N. van Wijk, Het Getijdenboek van Geert Groote. Naar het Haagse Handschrift 133 E 21 (Leiden 1940), blz. 70. voetnoot14) Maria Meertens, De godsvrucht in de Nederlanden naar handschriften van gebedenboeken der 15e eeuw (Nijmegen 1934), dl. VI, blz. 19, nr. 23 en blz. 116, nr. 42. voetnoot15) Th.J.I. Arnold, a.w., blz. 556/557. voetnoot16) J. te Winkel, Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde, dl. I (niet verder verschenen), blz. 430, noot (Haarlem 1887). Later herhaald in zijn: De Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, dl. II, blz. 56, noot 3 (Haarlem 1922). voetnoot17) J. Verdam, Aanteekeningen, blz. 227. voetnoot18) R, alre. voetnoot19) R, G. dat ons scrifture seit. voetnoot20) Hs. Helpt, doch de H waterpas doorgehaald; R, Helpt. voetnoot21) De -t van bezondicht bijgeschreven door den kopiïst, doch iets hooger dan de andere letters; R, besondige. voetnoot22) R, twater. voetnoot23) R, sondeliken. voetnoot24) R, O. talre tijt. voetnoot25) R, menschelichede. voetnoot26) R, L.o.h. hebben soe lange r. voetnoot27) R, helpt. voetnoot28) R, salichede. voetnoot29) De D van Dor is weggesleten. voetnoot30) R, brinct ons. voetnoot31) R, Leuen. voetnoot32) R, alsulc. voetnoot33) R, bequame. voetnoot34) R, Vp v ic aerme ic mi uerlate. voetnoot35) Het is niet meer uit te maken, wat het eigenlijke beginwoord van dezen versregel is geweest. Daarom heb ik hier de lezing genomen van hs. R: Leuen, voetnoot36) R heeft hier de onbegrijpelijke afkorting w̓t (= wert!) of moet deze afkorting als wat opgelost worden? voetnoot37) De -t van ghewaert is weggesneden; R, gewaert. voetnoot38) R, In. voetnoot39) -inne van zinne weggesneden; R, zinne. voetnoot40) so door kopiïst boven den regel bijgeschreven met invoegingsteeken tusschen hu en staen. voetnoot41) R, staet. voetnoot42) De -t van niet, alsmede het woord cleine weggesneden; R, niet clene. voetnoot43) R, ogen. voetnoot44) Het tweede been van de -n van coren weggesneden; R, choren. voetnoot45) -oost van gloost weggesneden; R, gloost. voetnoot46) R, Iou. voetnoot47) In 't hs. stond eerst seer. Dit is waterpas doorgehaald, terwijl door den kopiïst so erboven geschreven is. voetnoot48) R, AN. voetnoot49) daertoe door den kopiïst boven den regel bijgeschreven met invoegingsteeken tusschen ende en wijf; ontbreekt in R. voetnoot50) ontbr. in R. voetnoot51) Hs. karitijf, doch de r door kopiïst met een schuin streepje doorgehaald. voetnoot52) Naast het vers boven den regel bijgeschreven door kopiïst met een invoegingsteeken tusschen aerme en kinder. voetnoot53) R, naer. voetnoot54) In het hs. staat tusschen ons en ontbinder nog het woord bewinder, echter waterpas doorgehaald. voetnoot55) Hs. Helpt, doch de H waterpas doorgehaald; R, Helpt. voetnoot56) R, Dns tecum. voetnoot57) R heeft de betere lezing: Vul worstu zijns. voetnoot58) R, Haelt. voetnoot59) R, te gheenre. voetnoot60) Hs. Iolijt. voetnoot61) R, Suuert. voetnoot62) R, alrehande. voetnoot63) R, maer. voetnoot64) R, Sterre so sidi. voetnoot65) Claerheit met fijnere pen geschreven (op rasuur?) vermoedelijk van de hand van den kopiïst. voetnoot66) Deze regel ontbreekt in hs. R. voetnoot67) R, heilighe. voetnoot68) R, spieghel. Blijkens J. Jacobs, Vergelijkende klank- en vormleer der Middelvlaamsche dialecten (Gent 1911), § 40, komt een vorm als speghel voor in het dialect van Brugge en het Vrije in de 13e en begin 14e eeuw. De dateering van De Vreese van hs. G, ca 1350 is dus zeker niet te vroeg. voetnoot69) Hs. Helpt, waarvan de H waterpas doorgehaald; R, Helpt. voetnoot70) R, Eer ons tote in der hellen bos. voetnoot71) R, uaer. voetnoot72) ontbr. in R. voetnoot73) Boven den regel bijgeschreven door kopiïst met invoegingsteeken tusschen want en ons. voetnoot74) R, uleschelic. voetnoot75) R, also. voetnoot76) R heeft de betere lezing: brac. voetnoot77) Boven den regel bijgeschreven door kopiïst met invoegingsteeken tusschen node en stant. Ontbr. in R. voetnoot78) Hs. Hebt, waarvan de H waterpas is doorgehaald; R, Hebt. voetnoot79) R, bi. voetnoot80) R, beurien. voetnoot81) Hs. Ontbiēdt, waarvan de -e- loodrecht doorgehaald en geëxpungeerd. voetnoot82) Hier heeft de kopiïst geknoeid. In zijn voorbeeld heeft wschl. de lezing gestaan, zooals R heeft, nl. T.o.n. dit leuen ruut. Aanvankelijk was hij reeds bezig na dit te schrijven, doch uit onachtzaamheid en mogelijk ook nog onder invloed van vs. 243 schreef hij na het gedeelte na dit i.p.v. leuen ruut ‘leuens vut’. En eenmaal dit er staande veranderde hij dit in des. voetnoot83) R, van. voetnoot84) De -h van wondich weggesneden; R, wondich. voetnoot85) De -ich van condich weggesneden; R, condich. voetnoot86) Hs. scaue, doch de r boven de c bijgeschreven door kopiïst met een invoegingsteeken tusschen de c en de a; R, scraue. voetnoot87) condich is weggesneden; alleen van de initiale c is nog iets te zien; R, condich. voetnoot88) R, zonnen. voetnoot89) Hs. Vorsienlic so eist, doch so door kopiïst doorgehaald met een dikke schuine streep. voetnoot90) Hs. icker mi an, doch mi schuin doorgehaald.

Vorige Volgende

Het ‘Salve Regina’ van Jan van Hulst

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs