Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 62

[p. 229]

Heimelijkheid der heimelijkheden

Vs. 1617 vlg.

Als bewijs, dat het kind ‘dicken naturd... Nader sterren loop’, wordt in de H. der H. (uitg. A.A. Verdenius. Diss. A'dam 1917) Vs. 1605 vlgg. een verhaal verteld van het kind van een armen wever, bij wiens geboorte de gasten zijn toekomst uit den stand der sterren trachten af te lezen.

Onder elkaar volgen van Vs. 1617 vlg. de lezingen van de hss. (H, C en L) en tusschen haakjes de tekst bij Verdenius:

Die gasten hebben dit ghehort,
Ende mercten des kinds ghebort,
Ende ordinerden sine planeten,
Die int risen ende int beten
Waren up die selve stont,
Dat die vrouwe wort ghesont;
So dat si (L sie) teekenen (C) van verren

teekenẽ (L)

telleden (H)

So dat die teekenen van verren,)
Dat (C dattie) die goede nutte sterren,
Dats die goede nutte sterren,)
Up die wile vander nacht
Waren wel in hare macht;
Noch ne waren die quade sterren
Gheresen niet, dies vele verwerren.

In de verantwoording van deze verandering (Aant. bij Vs. 1617 p. 206) geeft de uitgever wel toe, dat ‘teekenen’ als werkwoord bedoeld moet zijn, maar hij maakt bezwaar tegen den praesensvorm en met H ‘telleden’ zou geen redelijke vertaling te leveren zijn. Daarom verandert hij dan ‘So dat si...’, tegen alle lezingen in, in ‘so dat die...’ en Vs. 1618 ‘Dat...’, eveneens tegen alle lezingen in, in

[p. 230]

‘Dats...’, zoodat ‘teekenen’ dan als subst. kan opgevat worden - ‘teekenen van verren’ wordt in astrologisch verband volgens Verd. dikwijls gebruikt (Mnl W VIII, 183).

Tegen deze verandering heb ik echter enkele bedenkingen. Aanvaarden we even de verandering, dan moeten we met den uitgever aannemen, dat de zin met ‘So dat...’ afhangt van den betrekkelijken bijzin Vs. 1614 vlg: ‘Die int risen ende int beten Waren up die selve stont’, wat vertaald zou luiden: ‘en (zij) stelden den stand van zijn planeten vast, die toen opkwamen en ondergingen, ... zoodat de teekenen van verre... in hun machtssfeer stonden’. Is de consecutieve zin niet eerder afhankelijk van den hoofdzin: ‘en (zij) stelden den stand van zijn planeten vast, die... ondergingen, ..., zoodat zij (met het gevolg, dat zij) opteekenen, dat de goede... sterren in hun machtssfeer stonden’?

Niet juist is het - wat ook uit de verandering voortvloeit - aan te nemen, dat Vs. 1618 ‘die goede nutte sterren’ de verklaring zou zijn van ‘die teekenen van verren’; immers ook ‘die quade sterren’ Vs. 1621 zijn ‘teekenen van verren’. Nu is inderdaad de uitdrukking ‘So dat si teekenen van verren’ ongewoon, maar evenals de sterren ver verwijderd zijn van de menschen (‘teekenen’ als subst.), wonen omgekeerd de menschen ver van de sterren; ik vermoed, dat het spreken over de verre sterren den dichter het rijmwoord op ‘sterren’ nl. ‘verren’ opgedrongen heeft, en dat de zin hier eenigszins onder geleden heeft.

Er blijft nog over, dat in twee van de drie varianten (C en L) de praesensvorm staat in plaats van het imperfectum; alleen het Haagsche hs. heeft het imperfectum, maar van een ander werkwoord: ‘telleden’. M.i. geven beide werkwoorden een goeden zin: met ‘tekenen’ (MnlW VIII, 191 onder 6: opteekenen, vaststellen): ‘zoodat ze vaststellen, dat de goede... sterren...’ en met ‘tellen’ (MnlW VIII, 206 onder 1 tellen, niet alleen in de bet. van ‘opsommen’, maar ook ‘berekenen, uitrekenen’ calculare): ,zoodat ze berekenden, dat de goede... sterren...’. Wanneer er dan iets veranderd zou moeten worden, dan zou ik ‘teekenen’ veranderen in ‘teekenden’, in welke richting ook de variant H wijst. Kortom uit alles blijkt, dat alle af-

[p. 231]

schrijvers en zeker ook de schrijver een werkwoord bedoeld hebben, en daarom zal die lezing - zeker wanneer ze voor de bet. van den zin de goede is - eerder de oorspronkelijke zijn dan een door den uitgever veranderde. En dan, wanneer het zoo dikwijls gebruikte subst. ‘teekenen van verren’ oorspronkelijk zou zijn, dan zou toch wel één afschrijver den tekst niet zoo veranderd hebben. Tenslotte heeft daarenboven de Latijnsche tekst bij Campbell 177: ‘invenerunt, quod...’. Ik stel daarom voor, den tekst van de hss. geen geweld aan te doen, en hem als niet bedorven te beschouwen.

Sittard

C. Minis