Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 59

[p. 75]

Congruerende verbindingswoorden

In het Tijdschrift voor Ned. Taal en Letterk. dl LVIII (1939) 161 vlgg. heeft dr. C.B. van Haeringen onder de titel ‘Congruerende voegwoorden’ een opstel geschreven over de proleptische aanhechting van een verbale uitgang aan het verbindingswoord, dat een ondergeschikte zin inleidt. Voor een groot deel van Nederland is het geographische beeld dat men uit dr. Van Haeringens artikel kan concluderen (globaal genomen: congruentie voor het mv. in Holland en Vlaanderen en voor de 2^e ps. in Groningen en Overijsel) wel juist. Ik betwijfel alleen nog sterker dan de voorzichtige auteur of de Vlaamse ame- en ome-opgaven van Frings-Van den Heuvel uit an we ontstaan moeten zijn en kan de vage herinnering van dr. v.H., dat hij an wel eens in W.N. Br. gehoord heeft (p. 166-167), nog minder bijvallen.

Maar het is mij onbegrijpelijk, dat Schr. niet gewezen heeft op de Limburgse parallellen. Immers diezelfde, in Groningen en Twente voorkomende, congruentie met de 2^e persoon is al bekend in de Limburgsche Sermoenen, een text die niet bij de westmiddelnederlandse behoort, waarop dr. v.H. op p. 175 schijnt te doelen, maar althans voor een gedeelte limburgs is (cfr. Onze Taaltuin VI 266 vlgg.). Vervolgens beschreef J. Jongeneel reeds in 1884 in Een Zuid-Limburgsch Taaleigen voor het Heerlens hoe er achter de voegwoorden es, wie en wen en achter de betrekkelijke voornaamwoorden dè en die een s komt te staan, als de 2^e ps. enkv., op s uitgaande, er op volgt en een t als de 2^e ps. mv. op t uitgaande erop volgt (voor verdere biezonderheden bij dat en wen zie aldaar). Een zelfde congruentieverschijnsel gaf L. Simons in Het Roermondsch dialect 1889 p. 58, 59, voor het Roermonds en memoreerde A. Mertens voor het dialect tussen Roermond en Weert (Onze Volkstaal II 1885 p. 255). En nog pas geleden

[p. 76]

heeft W. Roukens in zijn Wort- und Sachgeographie Südostniederlands und der umliegenden Gebiete 1937 I A 395-396, I B Krt 88 een kaart van het verschijnsel getekend, waaruit blijkt dat het in heel Zuid- en Midden-Limburg t.m. Weert, Sevenum en Grubbenvorst en de aangrenzende gebieden in Belgisch-Limburg, het noordoosten van de provincie Luik en de omgeving van Aken bekend is. Daar nu prof. Jac. van Ginneken er in zijn Handboek I² 1928 p. 176-177 op wees dat deze ‘Limburgsche’ verschijnselen ook in het Beiers, Opper-Saksisch en Silezisch voorkomen en vermeldde dat Grade dit daar reeds uit Slavischen invloed verklaard had (omdat het verschijnsel ook Slavisch is), achtte ik het voor de dialectologie en de taalhistorie van belang het geographische beeld van bedoeld verschijnsel op dit belangrijk punt te doen herzien.

a. weijnen

In de hierboven afgedrukte aanvulling bij mijn artikel over ‘congruerende voegwoorden’ verwondert Dr. Weijnen zich er over, dat ik geen limburgse parallellen heb aangevoerd voor de aanhechting van 2²-persoonsuitgangen aan verbindingswoorden. Ik erken gaarne dat ik deze parallellen, op zo toegankelijke plaatsen te vinden, had kunnen vermelden. Dat ik het naliet, is te verklaren uit de opzet van het artikel, dat zich vooral bezighield met het type azze, ovve e.d., terwijl de typen datstu, dast(e) e.d. slechts tot toelichting en tot steun der verklaring zijn besproken. Naar een enigszins volledig geografisch beeld van het laatste congruentie-verschijnsel heb ik niet gestreefd, zodat ik niet systematisch het hele nederlandse taalgebied heb afgezocht, en ook de voorbeelden uit duits taalgebied, die Beckering Vinckers vermeldt in zijn door mij (Dl. LVIII, 174) aangehaalde artikel, in mijn opstel

[p. 77]

onbesproken heb gelaten. Intussen ben ik Dr. Weijnen erkentelijk voor de afronding, die hij aan mijn uiteenzettingen heeft gegeven. [Sedert zijn voor het type datstu, dast(e), en ook voor het type azze(n), zeer ruime aspecten geopend door Prof. Van Ginneken Onze Taaltuin VIII, 1 vlgg., die veel duitse gegevens verwerkt.]

Wat nu azze(n) c.s. zelf betreft: Prof. Overdiep maakte mij opmerkzaam op § 383 Opm. II van zijn Stil. Gramm., waar een groningse verlenging van verbindingswoorden met -n wordt besproken, en voorts verwezen naar Ter Laan's woordenboek. Het was mijn voornemen deze groningse gegevens in een kort ‘naschrift’ te verwerken, toen Dr. W. de Vries enige aantekeningen bij mijn opstel aan de redactie van het Tijdschr. zond, die hieronder volgen. Ik meende daarop beter te doen met mijn naschrift in de pen te houden en het behandelen van de groningse feiten over te laten aan de bevoegde hand van Dr. De Vries. Zijn deelnemen aan de discussie stel ik te meer op prijs, nu uit het citaat bij Ter Laan (zie hieronder) blijkt dat De Vr. vroeger een andere verklaring heeft gegeven, terwijl hij thans blijkbaar zich aansluit bij de in mijn artikel verdedigde opvatting.

c.b. van haeringen