Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 56

[p. 268]

Nog eens veldiep
naschrift bij 't voorafgaande

Reeds terstond na 't verschijnen van mijn veldiep¹⁾, en voor ik nog bekend kon zijn met het bovenstaand artikel van Dr. Kazemier, is men van verschillende zijden - mondeling en schriftelijk - tot mij gekomen met de vraag: Waarom noemt gij veldiep een anglicisme? en men vestigde dan mijn aandacht op - immers volkomen analoog gevormde (en door mij aanstonds grif als in 't Nederlandsch ‘ganc ende gave’ erkende) - adjectieven als duim- en vingerdik, haarklein, torenhoog, welke ook Dr. K. noemt en met nog eenige voorbeelden vermeerdert. Ik antwoordde dan - en 't zelfde bescheid geef ik hier op de (wel niet zoo rechtstreeks gestelde, maar impliciet bedoelde) vraag van Dr. K.: Niet (natuurlijk) de wijze van vorming doet mij veldiep als een anglicisme opvatten, maar mijn qualificatie is gegrond op het tweede bestanddeel in deze samenstelling, het bnw. diep, waarmede mij (toen ik schreef) in ons Nederlandsch geen enkele andere samenstelling van deze soort bekend was; dezelfde omstandigheid, stellig, die ook Dr. Van Lessen veldiep als een de aandacht trekkend unicum (een ‘vreemde eend’) heeft doen signaleeren. Maar, ik kende in 't Engelsch skindeep; ik bevond dat dit daar wordt aangetroffen eerder dan het den eersten keer in 't Nederlandsch voorkomt. En voorkomt bij wien? Bij Huygens die in Engeland het populaire Beauty is (but) skindeep òf gehoord, òf uit

1) Van ‘klassieke’ zijde is mij gevraagd, waarom ik, op blz. 56: ‘praevalideeren’ en ‘praejudicieeren’ geschreven heb, in pl. van praevaleeren en praejudiceeren. 't Eerste, vermoed ik, onder (onbewusten) invloed van: (in rekening) valideeren. Het tweede onder dien van fra. préjudicier.

[p. 269]

Overbury's vermaard en verbreid gedicht A Wife¹⁾ kan, zal, ja moet opgedaan hebben. Het Engelsch - voorts - heeft nog andere van zulke samenstellingen met deep, die gebruikt worden in toepassingen die wij in 't Nederlandsch niet kennen: wij gaan ‘tot de knieën door de sneeuw, tot de enkels door den modder’; de Engelschen spreken in zulk verband van knee-deep en ankle-deep, 'tgeen bij ons in den nieuwsten tijd ook wel een enkele maal gedaan wordt²⁾, maar - voor mij - onder voelbaren uitheemschen invloed.

De gevolgtrekking: wij hebben hier met een anglicisme te doen lag - voor mij - voor de hand, en ik meen terecht. Natuurlijk ben ik het eens met Dr. K. ‘dat Huygens met veldiep de vertaling van een Engels woord gaf naar een in het Nederlands niet ongewone formatie’. Dr. K. (die dus den Engelschen oorsprong van het woord erkent), wil veldiep blijkbaar eenvoudig beschouwen als een voorbeeld of een geval van gewone Lehnübersetzung. Dat zou ik ook doen, als wij diep in dit woord niet in een, aan 't Nederlandsch vreemde toepassing voor ons hadden; in een toepassing - echter - of een gebruik, dat eigenaardig Engelsch is, en aan 't Engelsch uitsluitend eigen. Wanneer er sprake is van een laag van iets, van sneeuw, van modder, van huid, dan deelen wij in natuurlijk Nederlandsch mede, hoe hoog of hoe dik die is; niet, als de Engelschen, hoe diep³⁾. Zoo blijft ook waterproef - hoe inheemsch bij ons nu ook al wel sedert bijna honderd jaar⁴⁾ -

1) Ik vermeld hier even de vriendelijke mededeeling van Prof. Swaen, dat n^o. 378 uit Huygens' boekerij (zie blz. 56) ‘A Good Wife’, heel goed Overbury's gedicht kan zijn; immers wordt dit soms ook wel aangehaald als The Perfect Wife.

2) Verg. bij H. Roland Holst: kniediep door 't... gras draven (De N. Geb. 167); en: kniediep door de... wei loopen, - door de bloemen gaan, bij Den Doolaard (De Gids, 1933, III, 56; De Stem XIII, 495).

3) In een ander gebruik is diep voor ‘dik’ bij ons in oorsprong een gallicisme, t.w. wanneer gesproken wordt van soldaten die b.v. in gelederen ‘drie diep’ staan opgesteld; zie Littré op Profond en Profondeur, beide sub. 5^o. In Punch 1933, Nov. 29, p. 596a las ik: Caesar's cohorts go swinging four deep (enz.).

4) Ged. v.d. Schoolmeester (1859), blz. 168 is misschien de oudste bewijsplaats.

[p. 270]

toch een anglicisme, omdat aan onze taal, in tegenstelling met de Engelsche, het adjectivisch (praedicatief) gebruik van proof niet eigen is en ons verder vreemd gebleven is; fire-, rain-, war-, weatherproof hebben wij (tot nog toe) niet nagevolgd.

Dr. Kazemier heeft in Hooft's Velzen een plaats aangewezen voor zeediep. Hier is diep in den bij ons gewonen, gangbaren zin gebezigd, namelijk met betrekking tot: een zich ver naar beneden, uitstrekkende ruimte¹⁾, niet (als in veldiep) in betrekking tot een laag van zekere dikte of hoogte; hier is geen sprake van eenig -isme. Maar 't is of onze taal tegen samenstellingen met diep, ook in den bij ons gewonen zin, iets heeft: ook deze is een verscholen eenling gebleven, die niet vermocht heeft door zijn voorbeeld navolging te wekken (‘productief’ te worden). Een eenling zal - hoop ik - blijven, het onwelluidende afgronddiep²⁾, dat ik onlangs tegenkwam; het klinkt zeer weinig Nederlandsch en lijkt sterk aan hd. metertief enz. verwant.

* _* *

Deze opheldering heeft mij gelegenheid gegeven tot enkele aanvullingen (deels in de noten). Ten slotte nog deze. Door vriendenhand is mij een kostelijke plaats voor veldiep in Sara Burgerhart (blz. 132) aangewezen. Daar zegt Cornelis Edeling tot zijn broer Hendrik: ‘Zo zy (Sara) niet voldeet aan uwe verwagting in wezenlijker dan veldiepe verdiensten; gy verstaat uw belang’. - Veldiepe verdiensten: uiterlijke aantrekkelijkheden, bevalligheden, in gedachte gesteld tegenover: innerlijke waarden, gaven van gemoed en verstand. Geen twijfel of hier heeft aan de schrijfster(s) het ‘veldiep aengenaem’ van Huygens door 't geheugen gespeeld.

Leiden

a. beets

1) Wdb. d. Ned. Taal, Dl. III, kol. 2576: Diepte, de bet. 5.

2) Bij B. de Ligt, Erasmiana, in De Stem, XVI, 1936, blz. 665, waar gesproken wordt van iemands ‘afgronddiep minderwaardigheidsbewustzijn’.