Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 53

[p. 229]

Eenige brieven van Johan van Heemskerck in het archief der familie van Foreest

Na de uitgave van mijn proefschrift¹⁾ was ik, door de welwillendheid van den tegenwoordigen eigenaar, in de gelegenheid, een onderzoek in te stellen naar eenige brieven die zich bevinden in het archief der familie Van Foreest op den Nijenburg te Heiloo.

In een kostbare verzameling ‘Stucken en bewijsen dienende tot het geslacht Register van die Van Foreest’ vond ik een drietal brieven van Johan van Heemskerck, die mij, om inhoud en stijl, van voldoende belang schijnen, ze hier te publiceeren. Het zijn typische voorbeelden van renaissancistischen briefstijl en ze bewijzen, dat de schrijver, die in dien tijd vrijwel geheel door ambtelijke bezigheden in beslag werd genomen, niettemin de dichtkunst bleef beoefenen en relatie zocht met een der toenmaals belangrijke letterkundigen. Een kernachtig beeld, als dat van het uitwerpen van den spiering om een kabeljauw te vangen, gaat buiten de beheerschte deftigheid der renaissance-krullen; eenzelfde verschijnsel als ook in de ‘Batavische Arcadia’ en de ‘Inleydinghe tot het ontwerp’ daarvan is aan te wijzen.

De geadresseerde is de bekende Latijnsche dichter Mr. Johan van Foreest, Burgemeester der stad Hoorn en Secretaris der Gecommitteerde Raden van West-Friesland, later evenals Van Heemskerck Raadsheer in den Hoogen Raad te 's Gravenhage²⁾. Een geslachtregister, eveneens op den Nijenburg berustend³⁾, zegt over hem het volgende:

‘Mr. Jan van Foreest is geweest een goet aardig man, een groot rechs geleerde, maar boven al een uytsteekent poëet, soo int Grieks als Duyts en Lateyn uytwysen synen veersen

1) Johan van Heemskerck, 1597-1656; Amst., De Spieghel 1933.

2) Zie Nw. Ned. Biogr. Wdb., i.v. en Van Leeuwen, Bat. III., blz. 967.

3) Geslachtregister Van Foreest door J. van Foreest, Hoorn den 16 jan: 1681.

[p. 230]

ten deele gedrukt en die so God my t leven spaart en daar toe bequaame gelegentheyt presenteert neffens de andere in een volumen noch staan uytgegeven te werden.

Hy wierden den 29 April 1619 geadmitteert tot Secretaris van Staate van west-vrieslant en t noderquartier daarvan hy op den 18 february 1611 de Survivance had gekreegen.

Het beliefde de Konink van Vrankeryk den voorsch: Foreest te geven de ridderlijke order van St. Michiel op den... Novemb. 1635 en dat uyt consideratie van Syne goede en loffelyke qualiteyten, deugden en verdienste.’

Johan van Foreest was gehuwd met Josina van Segwaert, dochter van den Dordtschen schepen Meynert van Segwaert en Anthonia Wenssen, en jongere zuster van Beatrix van Segwaert, in 1605 gehuwd met Mr. Clement van Baersdorp, burgemeester te Leiden. Zooals blijkt uit het bevolkingsregister der stad Leiden van 1581¹⁾, waarin Jan Jansz. van Baersdorp, korenkooper en burgemeester van Leiden, vermeld wordt met zijn vrouw Cunera Jorysdr. en zijn drie kinderen Jan, Willem en Clement, was deze Clement van Baersdorp een jongere broer van Mr. Jan van Baersdorp Jansz., die in 1581 huwde met Dirckje Claes Simonsdr. van Heemskerck, tante van Johan van Heemskerck²⁾.

Het is niet onmogelijk, dat de aanraking van Van Heemskerck met Johan van Foreest ontstaan is door beider relatie met de familie Van Baersdorp. Waarschijnlijker echter is het, dat wij een tusschenpersoon hebben te zoeken in den Hoornschen burgemeester Jan Martensz. Merens, die gehuwd was met Maria van Segwaert, jongere zuster van Beatrix. De oudste brief van Johan van Heemskerck aan Johan van Foreest nl. die op den Nijenburg wordt bewaard, dateert uit den tijd, waarin Van Heemskerck en Merens te zamen in Londen vertoefden, respectievelijk als rechtsgeleerd secretaris en lid van het gezantschap, dat door de Staten-Generaal was uitgezonden ter regeling van tusschen de Nederlandsche en Engelsche Oost-

1) Folio 8 verso.

2) Zie mijn proefschrift, genealogie.

[p. 231]

Indische Compagnieën bestaande geschillen. In twee der onderhavige brieven wordt Merens met name genoemd. Door de verwantschap met de familie Van Segwaert konden zoowel Merens als Van Foreest door Van Heemskerck worden aangeduid als ‘neef’, in de ruime beteekenis die de 17^e eeuw aan dit woord gaf. De oudste der gevonden brieven luidt:

Mijn heere

Hoewel mijn geluck noch noyt so goet geweest is van mij d'eere van U.E. personele kennisse te doen hebben, so heeft nochtans U.E. waerdije al van over langhe een sonderlinghe begeerte in mij gebaert om onder U.E. bekende gereeckent te moghen werden, te meere, t' sedert ick, door de gunste van neeff en nicht Merens, met U.E. deftighe veersen, so opde veroveringhe van Maestricht, en bescherminghe van Berghen op Soom, als opde dood, en vergodinghen, vanden grooten Gustavus, begifticht ben geweest. 't wil veellijk so vallen, mijn heere, dat lust tot gelijcke studien oorsaecke tot onderlinghe genegentheden verweckt, oock inde gheene die andersints geheel ongelijck sijn. kan mijne onderdanighe goede wille hier door erlanghen een aendeeltjen in U.E. goede gratien, ick sal gheloven een groote fortuijne gemaeckt te hebben. Ende om U.E. waerdigh gheschenck niet ondanckbaerlijck te verontwaerdighen, so biede ick U.E. daer teghens op 't vriendelijckste aen dese mijne nevensgaende Nederlantsche rijmen, die een meer dan vijfiarigh afwesen lichtelijck wat op sijn Engelsch sal hebben leeren kromtonghen, des U.E. hun te goede houdende so se bij suijvere Duijtse Ooren plompelijck onsuijver Duijts komen spreecken, ende die aennemende als den grooten Coninck de hant-vol waeters vanden slechten huijsman, de selve U.E. voor een kleyn tegen-geschenckjen van U.E. so aengename gifte sal gelieven te laeten verstrecken. Dat ick echter bekenne (want ick gewoon ben rond te gaen) als een Spierinck uijt te werpen om een Cabbeljauw mede te vanghen, verhopende voortaen daer door, wanneer yet van U.E. aerdighe geesticheden voor den dagh komt, mede onder U.E. begunstichde bedacht te werden, als mij houdende alrede door 't vertrouwen van U.E. bij alle de werelt so wel bekende beleeftheijt

Mijn heere

[p. 232]

In Londen den 12^en April 1634.
Voor een van U.E. ootmoedighe dienaers ende niet min toegeneijghden neve Johan van Heemskerck

Me Juffrouwe U.E. waerde huijsvrouwe, met de jonghe neven en nichten, mitsgaders d'andere vrienden aldaer, sullen hier nevens, met U.E. gelieven, mijne dienstighe gebiedenissen ende vriendelijcke groete vinden. Gelijck ick oock U.E. opt hooghste geobligeert blijve, ende op 't hertelijckste bedancke, voor sijne affectueuse en effectuele recommandatie in faveur van mijn schoonbroeder den Advocaet Pruys, dewelcke door een opportune verniewinghe in vigeur blijvende, hem noch soude konnen vorderlijck wesen.

Ed: eerentfeste, wijse, welachtbaere
Hooghgeleerde heere
Mijn heere Johan van Foreest
Secretaris vande heeren gecommitteerde
Raden der Ed. Mo: heeren Staeten van westvrieslant.
Tott
Hoorn.

Het is mij niet bekend, welke gedichten Van Heemskerck bij het zenden van dezen brief aan Johan van Foreest heeft aangeboden. Evenmin vond ik eenig spoor van de verzen op de verovering van Maastricht en de verdediging van Bergen op Zoom. De gedichten op den dood en vergoding van Gustaaf Adolf echter vindt men, te zamen in plano uitgegeven, in het archief van den Nijenburg; de tekst luidt aldus:

Hic, ille Vindex magnis Orbis, Hercules
Non falsus, & non editus falso Jove,
Sed a potentiore missus Numine
Monstris domandis, & tuendis gentibus
Adversus impias tyrannorum minas.
Hic, quidquid illum somniavit Graecia
Fecisse, fecit; veraque ultra fabulam est
Enixa virtus. Ergò pro laboribus

[p. 233]

 

Heros receptus contubernio deûm,

 

Coeli refulget non inanis gloria.

 

 

 

In mortem ejusdem.

 

In lacrymas tecum solvatur, Suecia, coelum:

 

Et referat planctus axis uterque tuos.

 

Funeris in tanti luctus non sufficis una:

 

Nec dolor ad solos pertinet iste Getas.

 

Belgica non minus est, Germania non minus, orba:¹⁾

 

Nec pars in luctu, Gallia, parva tibi.

 

Orbis in hoc uno terrarum faltus²⁾, in uno

 

Fortunae rerum credita summa viro:

 

Vtque vir hic cecidit, cecidit simul Orbis; & omnes

 

Involvit populos una ruina simul.

 

I. Forestus.

Den 10^den Mei schijnt Johan van Foreest den brief van Van Heemskerck met woorden van waardeering voor de toegezonden gedichten te hebben beantwoord. Den 17^den Juni schreef deze:

Mijn heere

U.E. so seer aengenamen van den 10^en Maij, in antwoorde van den mijnen, verseeckert mij voorts ten vollen, van 't geene waer aen ick noijt hebbe konnen twijfelen. namentlijck dat U.E. vriendelijcke beleeftheijt, niet minder sijnde dan U.E. waerdije ende geleertheijt, opt hooghste geluckigh maeckt de geene die met d'eere van U.E. kennisse begunsticht werden. Dan den loff die U.E. gelieft mijn kinderwerck toe te schrijven (mogelijck om door desen aerdighen vond mij een moed in te storten van al voorwaerts aen te poghen) komt alleen U.E. deftighe gedichten toe, dewelcke bij alle de werelt met een aengename verwonderinghe tot inde wolcken verheven werden gelijck noch onlanckx is geschied int hoff van den heere Ambassadeur Oxenstiern, dien ick U.E. aerdighe vergodinghe van den groten Gustavus Adolphus vereert hebbe, ende sijn Ex^tie ende de sijne, sonderlingh wel aenstaende, ongetwijfelt al haest in 't gesicht vanden heere Rijckx-Cancelier Oxenstiern, een man vande geleertste onder de geleerde, tot vermeerderinghe

1) Door den schrijver is hier in handschrift achtergevoegd:

Longius et terris clades, & limite claudi
Non secus ac virtus principis ipsa, nequit.

2) Zoo staat er. Lees: fultus?

[p. 234]

van U.E. wel verdiende achtbaerheijt sal verschijnen. Mach ick bij gelegentheijt eens 't geluck krijghen van met een ander door U.E. beschoncken te werden, ick sal het verlies van so waerden stuck werckx (dat ick echter moet bekennen door mijn verlies verbetert te sijn) te min moeijelijck vinden, gelijck ick U.E. ook hooglijck verbonden blijve voor de waerde gifte van het aerdigh gedicht op U.E. so gevaerlijcken val, welcks gelijcke (alst sonder U.E. letsel toegaen konde) men schier altemets eens soude nae wenschen, om so soete vruchten van so bittere struijcken te moghen rapen. U.E. klaechlijcke rouw-rijmen op het afsterven vande begaefde Juffrouwe Hester van Foreest¹⁾, hebben mij mede niet weijnich beweeght, ende om bij wijlen ijet diergelijckx van U.E. hant te moghen verhopen, so sende ick U.E. dese nevensgaende, bijnaest van gelijcke stoffe, waer in ick een Juff^e., mogelijck van geen minder begaeftheden, in haeren hooghsten staet begroet, ende op haer deerlijck scheijden beschreijt hebbe. U.E. gelievese aen te nemen voor 't geene datse sijn, dat is van wonder weijnigh belanghs, en als een wercktuijch door den werckman vererghert. Nam nos leves amores, atque inbellium proelia virginum, cantare soliti, frustra conamur tenues grandia. Neque satis pro decoro est, Laudes Heroum, ac egregii Principis, quas nullus unquam digne satis dixerit. culpa deterere ingenii. 't Moet al een Held wesen de van Helden met fatsoen spreecken sal, waer dat ick in mijn kleijnicheijt geen raet toe en wete, weshalven het bij die begintselen die U.E. gesien heeft latende berusten, ende nochtans gaern U.E. hoghe invallen hoewel onwaerdigh deelachtich werdende, so blijve ick, nae U.E. hertelijck bedanckt te hebben voor sijne vriendelijcke aenbiedinghe van onverdiende gunste.
Mijn heere.
Londen den 17^en Junij st. n. 1634.
U.E. onderdanighen dienaer ende geheel verplichten neve. J.v. Heemskerk.

Mijne gansch dienstighe gebiedenissen, aen mijn waerde nichte U.E. huijsvrouwe, de jonghe nichten en neven, ende alle d'andere vrienden aldaer, blijven U.E. vriendelijckheijt opt vriendelijckste bevolen.

1) Vermoedelijk Hester van Foreest Adam Dircksz.dr., eigen nicht van den geadresseerde, en gehuwd met Nicolaas de Bije; geboorte- en sterfjaar onbekend.

[p. 235]

Nicht meerens quam alhier seer voorspoedelijck opden laetsten meij, ende is met haer man en soete dochterken, god loff, heel welvarende, verwachtende nevens ons met verlanghen, de gewenschte ure van onse langh verhoopte verlossinghe, daer nu schijnt groten moed toe te sijn, also onse handelinghe, opde heff lopende, binnen korten buijghen off barsten moet.

Aen mijn heer
Mijn heer Johan van Foreest.
Secretaris der Ed: mo: heeren
Staten van Noorthollant.
Tott
Hoorn

In November van het volgende jaar zond Van Heemskerck opnieuw een gedicht aan Johan van Foreest, thans de ‘Prosopopeia Herois Heemskerckii ofte Selff-spraecke van den Admirael Heemskerck’, die in 1635 in druk schijnt te zijn verschenen en in 1827 door Groebe werd opgenomen in de bekende verzameling ‘Gedichten van C. van Baerle... en anderen’¹⁾. Het gedicht is geteekend met de initialen van den schrijver en voert als jaartal: 1634. Het begeleidende briefje luidt:

Mijn heere

U. Ed^t. is een kenner vande rijmkunst, niet als een liefhebber alleen, maer als een hoogh-ervaren kunstenaer daer in. Maer dese mijne helden-selfspraecke wert U. Ed^t. niet toegesonden, om opde proeve van U. Ed^ts. scherp vernuft geset te werden, want daer soudse te kort vallen om voor leverbaer goet geoordeelt te werden: maer wel om U. Ed^t. te strecken tot een kenteijcken van mijne onderdanighe genegentheijt, ende vanden dienst die ick U. Ed^t. toegeeijgent hebbe, waer in U. Ed^t. de woorden met de welcken sal vinden over een te komen als U. Ed^t. mijne goede wille met d'eere van sijne bevelen sal gelieven te verwaerdighen, mij gelegentheyt gevende van mij inder daet te konnen tonen
Mijn heere

1) Dl. I, Amst. 1827, blz. 165 vgg.; vgl. mijn dissertatie, blz. 129.

[p. 236]

Utrecht den 10^en November st. n. 1635
U. Ed^ts. onderdanighen dienaer en geheel toegedanen neve J.v. Heemskerck

Mijne gansch dienstighe gebiedenissen, en vriendelijcke groete, aen mijn waerde nichte U.E. huijsvrouwe, mitsgaders de jonghe nichten en neven, sullen met U.E. geliefte hier haer plaetse vinden.
Het adres ontbreekt.

Tot zoover de verzameling ‘Stucken en bewijsen dienende tot het geslacht Register van die Van Foreest’.

In een afzonderlijke verzameling brieven gericht aan Johan van Foreest, bevindt zich nog een vierde schrijven van Johan van Heemskerck, dat echter geheel van persoonlijken aard is en hier slechts volledigheidshalve mag volgen:

Mijn Heere ende Neve Van Foreest.

Ick bedancke UEd^t voorde gunstighe advertentie, mij gedaen bij UEd^ts Missive vanden 24^en Julij, weghen den toestant van het vacerende Griffierschap inden Hoghen Raede. Daer ick mij te meer sal laeten aengeleghen wesen, vermits ick verstae dat UEd^t ende mijn neeff Opmeer, tot Raetsheeren inden selven Raede bij sijne Hoocheijt verkoren sijn, UEd^t met het selve ampt alle geluck ende vergenoeginghe toewenschende. Wij hebben hier tegenwoordich in stede van kermisvreughde het gasthuijs tot onsent, mijn broeder ende sijn huijsvrouwe hertelijck aan een hevighe koortse sieck sijnde, ende mijn Susters ionghste kint, een gevaerlijcke defluxie inde Ooghen hebbende. 't welck oorsaeck is dat wij de vrienden, tot neeff van Zeghwaert te kermis gekomen sijnde, niet en konnen dat onthael aendoen daer wij ons anders in gehouden achten, sijnde ende blijvende niet te min
Mijn Heere ende Neve.
Utrecht den 7^en Augusti st. n. 1638.
UEd^ts geheel dw̃ neve, ende ootmoedighe dienaer J v Heemskerck

Ed: Eerentfesten wijsen, welachtbaren hooghgeleerden heere Mijn heere, Mr. Johan van foreest Raetheere Jnden Hooghen Raede Jn 's Gravenhage.

Hilversum.

d.h. smit.