Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 53

[p. 114]

Bij dit licht

Deze formule is welbekend uit het zesde couplet van Huyghens' Scheepspraet:

Reeërs (jouwerliefde mien ick
Die van vers op 't kusse vicht)
Wiljer an? kedaer! jou dien ick,
Jou allienich, by dit licht.

Komt zij ook elders in het Nederlands voor? Ik heb haar noch in het Middelned., noch in het 17^de-eeuws genoteerd. Ook in het Mnl. Woordenboek en in het Wdb. d. Nedl. Taal maken Verdam en Heinsius er geen melding van. In het Engels echter trof ik deze ‘asseverative phrase’ tientallen keren aan. Het verwonderde mij dan ook niet haar vermeld te zien in de N.E.D. (deel VI, p. 269, kol. 3 onder 2b), waar Bradley enkele voorbeelden geeft, die ik ook in mijn adversaria had. Na Shakespeare (Much Ado IV, 93)¹⁾ komt de uitroep volgens Bradley slechts voor bij Scott (Kenilworth, Ch. IV: By this light, Anthony, thou art mad), wat niet bewijst, dat hij toen nog gebruikt werd, daar Scott met biezondere voorliefde oude en verouderde woorden en uitdrukkingen gebruikt, ‘as would naturally be expected in poems and novels depicting times and customs long since passed away, and in which the characters speak in the fashion of those times’.

Ik noteerde echter talloze voorbeelden gedurende de gehele 17^de eeuw. Zo o.a. in Killigrew's The Parson's Wedding (1663) niet minder dan 5 maal: p. 127 (2 ×), 134, 135, 138 (Ed. Summers). Het laatst in 1682 in Aphra Behn's The Feign'd Curtezans IV, i.

1) Vóór Much Ado (1598: Dowden, Shakspere p. 56) ook in King John (1595?): I, I, 259: Now, by this light, were I to get again, Madam, I would not wish a better father. Dit voorbeeld ontbreekt bij Bradley. Tal van andere bij Jonson, o.a. Complete Plays II, p. 61, 306, 341.

[p. 115]

Het oudste voorbeeld, dat Bradley geeft, is gedateerd c. 1510 (Four Elem., Percy Soc., 23): Thou art a mad gest, be this lyght. Een voorbeeld, dat een eeuw ouder is vond ik in de ‘Fragments of Liturgical Plays’, door Prof. Skeat afgedrukt in The Academy van 11 Jan. 1890, p. 27 v.v., welke spelen hij plaatst in het begin van de 15^de eeuw. In het eerste fragment zegt de III Pastor:

зe lye, bothe, by this liзt.

Ook de volgende voorbeelden zijn ouder: In The Play of the Sacrament, eind 15^de eeuw (afgedrukt in Manly's Specimens of the Pre-Shaksperean Drama, p. 239 v.v.) zegt Jonathas (p. 250):

And I wolle sure yow, be thys lyght,
Neuer dystrie yow daye nor nyght...

en Aristorius (p. 251):

Now sey me, Jonathas, be this lyght.

Voorts trof ik de formule aan in Nicholas Udall's Ralph Roister Doister (c. 1553), welke plaats evenmin in Murray's Dictionary wordt vermeld. Merygreeke zegt (Actus iij, Scaena iiij):

Why, ye made it your-selfe, ye tolde me, by this light.

Zoals men ziet, beperken de voorbeelden zich (dat uit Kenilworth daargelaten) tot de 15^de, 16^de en vooral de 17^de eeuw, terwijl het enige tot nu toe in onze taal bij te brengen voorbeeld dateert van 1625! Engelse invloed is dus m.i. evident!

Over de verklaring van de uitroep nog een enkel woord. Algemeen wordt, en terecht, gedacht aan het licht des hemels. Zelf dacht ik, bij het lezen van de Scheepspraet, steeds aan: het licht der ogen of de ogen zelf, in welke betekenissen in de 17^de eeuw het woord licht zeer vaak voorkomt (Ned. Wdb. VIII, 1914, 10). In het Engels komt light echter niet in deze betekenissen voor, terwijl bovendien de variant by God's light (o.a. Shaksp. I Henry IV, III, iii, 71) verbasterd tot by this good light (o.a. Jonson, Complete Plays, II, p. 50, 61, 306, 341), Od's light (Ibid.

[p. 116]

p. 89), odslight (Ibid. p. 688) en zelfs tot slight¹⁾ de betekenis oog trouwens uitsluit. De proef op de som vormen de volgende twee plaatsen: Jonson, The Alchemist I, i (Complete Plays, II p. 6):

By the light that shines, I'll cut your throats.

en Ibid. p. 50:

Dapper. By this good light, I have nothing.
Subtle. He... swears by the light when he is blinded.
Dapper. By this good dark, I have nothing but a half-crown.

Amsterdam, Januari 1933.

g.j. van der keuken.

1) Van 'slight tekende ik gedurende de hele 17^de eeuw tientallen voorbeelden op. Zeer vele bij Jonson, maar ook nog bij Wycherley (± 1675). Vermeldenswaard is nog: Jonson, The Divell is an Asse, II, ii. Light, she's here!