Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 41

[p. 221]

Tessalica.

Bij de uitgave, in den vorigen jaargang van dit Tijdschrift (XL 251-2), van een tot dusverre onbekend sonnet van Tesselschade heeft, naar ik meen, eene misvatting van enkele woorden en zinswendingen Dr. Sterck verleid tot een niet geheel juiste verklaring en vertaling van het trouwens door bewoording en toespeling oogenschijnlijk vrij duistere gedicht.

Zelfs indien Dr. S.'s opvatting van dat als gewoon ‘zinslidwoord’ juist ware, kon zijne paraphrase van den geheelen zin onmogelijk de ware zijn. Immers dan moest die kluchticheijt de wederopvatting zijn van het onderwerp (vooraf reeds omschreven in den zin Dat Bareleus - doet) van veranderde, mitsdien de oorzaak dier verandering zijn, niet het gevolg, zooals S. 't voorstelt door zijn vertaling: ‘komt misschien doordat enz.’ Zou echter dat hier niet veeleer, gelijk zoo dikwijls in onze oudere taal (vooral de volkstaal?), opgevat moeten worden als: gesteld dat, indien? Zie Verdam II 86-7; Ned. Wdb. III² 2307¹⁾; Stoett, Mnl. Synt.² § 326; Bouman, Synt. der dat-zinnen, blz. 147-8; voorts b.v.: ‘Dat alle berghen goude(n) waren en alle waters wijn, so had ic jou noch veel liever enz.’ (bij V. Duyse I 146, no. 23) en Bredero, Sp. Brab. 193, 349, 368 e.e. Het zinsbeloop is aldus stellig ongedwongener dan met die wederopvatting van het onderwerp.

In Men boert U af de plaegh ziet S. een ww. afboeren, dat hij dan verklaart met: ‘afbeuren, afnemen; waarnaar hij dan ook vertaalt: ‘Men neemt de plaag van U af’. Nu is in

1) Waar echter, naar ik meen, evenals ten deele bij Stoett, a.w. 325, dit gebruik verward en ten onrechte onder één hoofd samengebracht is met een ander, t.w. van dat, in twee- of meerledige bijwoordelijke bijzinnen, ter vervanging van een ander, voorafgaand voegw.: toen -, ofschoon -, indien enz... en dat (zie Bouman 123-5), of met het pleonastisch gebruik van dat na wie, hoe, waarom enz. (Stoett 49, 326 Opm. I; Bouman 125-6).

[p. 222]

T.'s vrij slordige en ouderwetsche spelling een ‘oe’ voor o of voor ö (nnl. ‘eu’) niet ongewoon - zie b.v. koenen = keunen of konen, kunnen (Tschr. XL 248), gekoeren = gekoren, gekozen (Worp, Een onwaerdeerl. Vrouw 292), koemen = komen (a.w. 161) enz., - zoodat afboeren = afbeuren inderdaad mogelijk ware. Maar zou, in verband met de voorafgaande woorden revel-kal en kluchticheijt en ook met de in vs. 13 genoemde swarte gal, vooral in T.'s précieuse taal een wellicht door haar zelf voor deze gelegenheid gesmeed afboerten, in den zin van: door boert, scherts afnemen (verg. b.v. afprachen enz.), niet veel aannemelijker zijn dan een slap, en bij plaeg oneigenaardig afbeuren?

Zijn deze opmerkingen juist, dan zou men de 9 eerste regels allicht beter dan met S.'s woorden aldus kunnen omschrijven: ‘Indien Barlaeus mij een dergelijk onzinnig vers zond als Huygens, zou de kluchtigheid daarvan misschien uw bloed veranderen (verbeteren), dat al uwe eigene statigheid niet in bedwang kan houden. Ik leed het¹⁾ (t.w. Huygens' zotte verzen) om uwentwille (te wiens genezing zij nu mogen strekken²⁾). Want zieken zijn niet altijd gebaat met onsmakelijke wijsheid: een vriendelijker geneesheer moet de genezing bewerken. Deze (t.w. Barlaeus, immers med. dr.) meent dat Moria (de Dwaasheid) de geneeskrachtige tooverspreuk (den ‘zegen’) moest prevelen³⁾). Men ontlast u al boertend van uwe ziekte enz.’

Hierbij neem ik dus aan 1^o dat met het bloet in vs. 2 dat van den door de vierdendaagsche koorts gekwelden Hooft bedoeld is, niet - als S., blijkens hun, gelooft - dat van de schrijvers en zenders der brieven aan T., Huygens en Barlaeus; 2^o dat Barlaeus T.'s ‘vraeg’ beantwoord heeft, maar met

1) leedt = leed 't; temet ook een herinnering aan: ‘Wat lydt ghij aen den Drost’ in Huygens' een paar weken ouder gedicht aan Barlaeus over Hooft's vierdendaagsche koorts (Worp, a.w. 293)?

2) Verg. in T.'s geleibrief aan Hooft: ‘Ick meen hij (Huygens) mij dus vuyle dranck toesent, om u E daer mede te genesen’ (Tschr. XL 251).

3) Moria - allicht tevens een herinnering aan Erasmus' Encomium Moriae = Laus Stultitiae - hier voorgesteld als een ‘belezende’ toovenares?

[p. 223]

een niet ‘kluchtig’ vers, gelijk trouwens ook S. aanneemt en mede blijkt uit B.' brief aan Huygens van 17 Jan. 1645 (Worp 296)¹⁾. Daarom meende ik aanvankelijk dat ook de staticheijt in vs. 4 op Barlaeus' niet ‘kluchtig’, maar ‘statig’ antwoord sloeg. Doch bij nadere overweging geloof ik toch liever, dat dit terugslaat op Hooft's, in T.'s geleibriefje ook vermeld ‘staetlyck swijgen’.

Wanneer ik ten slotte nog heb aangeteekend dat T.'s kennelijke woordspeling tusschen vierdendaechse en vierdach slechts de zwakke weerschijn is van Huygens' al te schitterend vuurwerk - drie-, ja vierdubbele woordspelingen tusschen vier (znw. en telw.), vieren (ww.), vierdaagsch en vierdag! - aan 't slot van zijn hierboven aangehaald sonnet, dan is hiermede, naar ik meen, genoeg gezegd ter verklaring van dit vers, een schakel uit de reeks der in meer dan één opzicht voor ons gevoel wansmakelijke, oververnuftige brieven tusschen de beide trouwen bekeerlustige weduwnaars en de tegen tweeërlei bekoring standvastige weduwe.

Leiden, Jan. 1922.

j.w. muller.

1) Doch als arts achtte B. - naar T.'s voorstelling - Huygens' antwoord beter geneesmiddel voor den Drost dan zijn eigen, dat, ernstiger van aard, niet ‘de koorts van de lever schudden’ zou; zijne ‘offensae’ aan T. achtte hij zelf ‘implacabiles’ (zie de voor mij overigens niet geheel duidelijke plaats uit B.' brief, t.a.p.).