Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 35

[p. 289]

Bronnen voor de kennis van leven en werken van Jan van Hout.

V¹⁾.

Men kent de traditie aangaande Vondel, hoe hij, als boekhouder aan de bank van leening, begon ‘als er maar weinig tijdts overschoot, die uuren aan de Poëzy te besteden, en allengs, het Lombaardtwerk meer en meer moede, den dienst, hem opgeleidt, te verzuimen, en in plaats van panden vaarzen te schrijven’ en hoe hij het als een vernedering gevoelde zijn ‘kunstpen’ te gebruiken voor het prozaisch kantoorwerk.

Ook Jan van Hout schijnt er geen bezwaar in gezien te hebben zijn lust tot verzen maken bot te vieren midden onder het vervullen van zijn taak als Leidsch gemeente-secretaris, ja, zijn rijmelarijen kordaat midden tusschen ernstige acten en strenge besluiten in de registers zelve neer te pennen. Hij was er echter de man niet naar om daarbij vernedering of zielepijn te voelen. Van Hout kon praten en breien. Hij was een ijverig, practisch man, die met hart en ziel opging in zijn dagelijksche plichten, met liefde en algeheele toewijding aan de dagtaak, welke hij zich oplegde, werkte, maar die, als rijmlust in hem ontwaakte, gerust eens een uur aan zijn oubolligheden of zijn vernuftspel zal hebben geofferd. En hij, de baas, het autoritair karakter, die alles met vaste hand regelde en bestierde, kon zich veroorloven, wat hij in zijn klerken, aan orde en tucht gewend, niet zou hebben geduld: hij schreef zijn rijmelarijen midden tusschen zijn officieele acten en besluiten.

Reeds Rammelman Elzevier vertelt in De Navorscher (V, 330), dat men in de Kroon(sic)-registers van Leiden een gedicht

1) Zie Tijdschrift XXII, XXIII, XXIV en XXXII.

[p. 290]

van Van Hout, ‘De geest van Teylingen’, vindt en hij voegt eraan toe: ‘Bovendien getuigt menig register, dat hij een liefhebber van rijmen was’.

Door de goede zorgen van Mr. J.C. Overvoorde, Leiden's archivaris, en van den Nijmeegschen archivaris H.D.J. van Schevichaven kon ik vóór eenige jaren met een dergelijk Leidsch register, dat inderdaad heel wat rijmen van Van Hout bevat, kennis maken. Het is gemerkt op den rug ‘'t Vroonregister B 2^o L^o’; een inliggend papier draagt het nummer 1001b. Op de eerste beschreven pagina staat: ‘Besoinge belangende de vroonwateren’. Daaronder schreef Van Hout: ‘Nopende t' onderscheyt vande snoucken: Maetsnouc lang omtrent drie vierendelen. Wat groter es, telt men onder maetsnouc. Heuckert derdalf vierendeel; half heuckert scharp een half elle. Spruyt anderhalf vierendeel. Graseling al wat geen anderhalf vierendeel halen mach’. Ik neem dit even over om de onderstreepte woorden, die in deze beteekenis niet bekend schijnen te zijn. Heuckert is waarschijnlijk een nieuwe beteekenis van hoeker, dat het Mnl. Wb. en het Wb. der Ned. taal geven. Is spruit misschien een nevenvorm en nevenbeteekenis van sprot? Graseling komt niet in de beide woordenboeken voor.

Tusschen twee haakjes mag ik er wel eens aan herinneren, dat zoo'n vroonregister schatten van typische woorden en uitdrukkingen bevat, die allerlei verrassingen kunnen brengen. Bijzonder beveel ik te dien opzichte in bedoeld register aan het ‘Verbael Jaspers van Banchem, vroonmeester, nopende de vogelrijen bij andere personen gebruict op tstadtswateren’. Van Hout vergezelde Van Banchem op zijn tocht en schreef het verbael.

Doch ter zake. De verso van dit eerste blad bevat al dadelijk drie gedichtjes van Van Hout. Het eerste en tweede zijn vrij duidelijk geschreven midden op het blad; wat ik hier als nummer drie laat volgen, is op de marge en tusschen de beide andere in gekrabbeld en daardoor hier en daar moeilijk te ontcijferen. Ze zijn min of meer op zijn Roemer Visschers en bevatten toespelingen op personen en toestanden, die ik niet altijd

[p. 291]

tekstkritische noten

thuis kan brengen. Iemand, die geheel in de Leidsche historie van die dagen thuis is, zal ze ons misschien wel nader kunnen ophelderen. Van den Renaissance-dichter Van Hout is in deze rijmpjes niets te ontdekken.

Hoe es een mensch doch dus verkeert!
Hij, die alleen gecommitteert a)
Was om, naerlatende zijn draecken,²⁾
Te wesen oeverste der baecken,
Zelfs zo getranssubstantieert
Es, dat hij, togende zijn kaecken
Van achteren bedeech een baecken.³⁾
Zijn schimpich wesen hem verdween,
Niet blijvende tgeen dat hij scheen;
Dat snatrich lit, twelc onbedwongen
Was spottende mit oud en jongen, b)
In zyn balch gewerden is
Min spraeckelic dan als een vis,
Die hij voor Aelsmoer zocht te vangen
En tAlckemade hem zocht te hangen.

a) In margine: De geest van Tellen in u gevaren is. Dit heeft misschien Rammelman Elzevier ertoe gebracht van een gedicht op ‘De geest van Teylingen’ te spreken. b) Hieronder doorgehaald: Min spraeclic es dan als de visch.

2) Draecken moet hier ongeveer bet. dwaze streken uithalen, den draak steken. Vgl. Cort Verhael van 't Principael in Leyden bedreven, Leiden, 1596, B (i) ro:

Quaet speel sal dit int eynde maken:
Geheel de schulden te missaken,
Met elck een te draken.

Dit draken komt niet in de woordenboeken voor.

3) Hebben we hier met een woordspeling te doen: De baakmeester werd een bake (varken)?

[p. 292]

 

Tes al verkeert: zyn buyc een baec,

 

Zijn bec een boc¹⁾, zijn stuyt een staec.

 

De a) flerts²⁾ alleen blijft even radt

 

Van hem, die elc een was en alfhieter,³⁾

 

Die, nu b) versaeckende ooc sijn c) stadt,

 

Wert van een honthanger een calfschieter⁴⁾

Noch moete ic van harten beclagen mijn goeden Peter⁵⁾,
Och, hadden mijn Heeren van hem het vermoeden beter.
Twas waerlic een goeden eter, het wellic beclagen
De waerden, die 'm gaeren d) van achteren zagen,
Om dat te veel bouts uyt haer spinden gemist was;
Mer op poinct der zaecken e) by hen niet gegist was:
Te weten dat hij mit zijn zacken en magen
Hem zellefs mit ballast versach voor drie dagen.

Tkint van Geemen, volgende tverclaren vande pluymgraef Koyt⁶⁾,
Gaf zijn dochters te hijlic niet penning of doyt,

1) Zijn bec werd boc. In verband met wat boven over het ‘snatrich lit’ staat misschien: Hij werd bokkig, norsch, zei niets meer.

2) Flerts = fleers? Zie Boekenoogen, De Zaansche volkstaal op fleers, 2.

3) Die in de oogen van ieder een gek was?

4) Jan Salyman is dus verhuisd, van Leiden (de Leidenaars werden hondhangers genoemd, zie o.a. Penon, Bijdragen, II, 113) naar een plaats, waar de inwoners kalfschieters genoemd werden. ‘Dus naar Delft’, is de Heer Knuttel zoo vriendelijk in mijn kopie te noteeren.

5) Een toeval slechts kan ons doen ontdekken, welke Peter hier bedoeld wordt. In de jaren, dat Van Hout deze dingetjes schreef, het laatste decennium der 16de eeuw, maakte hij een testament met codicillen voor een Peter Peter Joriszoon van Cortevelt, schepen van Leiden. Zie het 2de deel van zijn protocol, fo. 86, 100 en 116.

6) Willem Jacobszoon Koyt was een vroonvisscher in De Kaag. Als zoodanig komt hij meermalen in ons register voor, o.a. 88 r^o. De vroonmeester was mede pluimgraaf; hij had ‘de zorg over de zwaanen, die ten koste van de stad gehouden worden en alle jaaren de jongen van dezelve onder de Heeren van den Gerechte om te deelen’ (Orlers, 727). Deze ‘notabele’ heer zal het wel beneden zijn waardigheid gerekend hebben zelf zich hiermee te bemoeien. Vandaar dat we in ons register (180 r^o) dan ook een stuk vinden over de ‘Beloninge van Willem Jacobzn. Koyt, visscher in de Cage. nopende zijne dienste, die hij is doende ten opsichte van dezer stede zwaendrift’. Zoo kon Koyt aan zijn pluimgraafschap komen.

[p. 293]

 

Mer driehondert pont met die ze gingen trouwen,

 

En dat hij beloofde, bedong hij te willen houwen.

 

tHijlic voltrocken en daer volcht niet naer;

 

Om de beloofde gaef moeyt elk zyn schoone vaer.

 

Hij doetse assignatie in desen vougen,

 

Daer zy hem mede hebben te vernougen:

 

Ten iste hondert pont aen hammen,

 

Ten iide hondert pont aen mammen,

 

Ten derden aen vrou Bruynekens baert¹⁾.

 

Is die, zeyde hij, van goeden aert,

 

Esse niet meer dan hondert pont waert?

 

Actum in de vroonschuyt voorde Caech,

 

Begroet mit donder, blixem en een groote vlaech

 

Van hagel, mer boven al van stort(ende?) regen,

 

Daer van wij tlecken qualic conden verdregen,

 

Mer elc van ons was moe en mat,

 

Niet minder dan een verdroncken kat.

 

July 18 siaers 1603

 

Present (?) Schout (?) Hugensz (?)²⁾, gedicht opte knie

 

Daer Noorden³⁾ en de boe (?) als getuyg tue by was.

Toen in Mei 1596 verschillende Hollandsche Kamers, op uitnoodiging van de ‘Witte Acoleyen daer Liefd'es 't fondament’, tot een groot landjuweel, door de gastvrouw zelve later in pracht en triumfantelijkheid naast het beroemde van 1561 te Antwerpen gesteld, te Leiden bijeenkwamen, hebben de verschillende Kamernarren zich niet minder geweerd om de glorie van het feest te verhoogen, dan de ernstige dienaren der rederijkerskunst. Piero (Pieter Corneliszoon van der Mersch), de bekende zot van de Witte Acoleyen had persoonlijk in een berijmd epistel zijn oubollige confraters opgeroepen tot een wedstrijd en deze chaerte was versierd geweest met een embleem,

1) Baard komt in deze bet. niet voor in het Wb der Ned. taal. Iets dergelijks in Apollo's Marsdrager, I, 97ste druk, p. 88, N^o. 348.

2) Of er Schout en Hugensz staat moet ik eenvoudig raden. Een feit is het, dat sedert 1595 Loth Huygensz. Gael als schout optreedt (Orlers, 3e druk, 653).

3) In 1605 is een Claes Corneliszn van Noorde burgemeester van Leiden; in 1597 was Jacob van Noorde prince van de Witte Acoleyen.

[p. 294]

gesneden door Jacques de Geyn, voorstellende den wereldbol omspannen door een narrenkap en daarboven ‘Nosce te ipsum’¹⁾.

't Is of het idee van dit embleem Jan van Hout heeft gepakt en niet losgelaten, tot hij het eenige jaren later in een breed opgezet rijmwerk, waarvan Mr. Overvoorde een flink brok heeft teruggevonden, ging uitspinnen.

Trouwens ook in de ‘Handelingen’ der narren op het Leidsche feest komt, zooals te verwachten was, het thema van de macht en alomtegenwoordigheid van de narrenkap telkens voor den dag. De zot van de Haarlemsche Kamer kwam met een referein op den stok ‘Behooren sy niet te dragen cappen met bellen?’²⁾ een oratorische vraag, waarmee hij tal van ‘ongecapte dooren’ hun plaats in het groote narrengild aanwijst. De nar van de Jonge Camer Liefd boven al had zijn weinige referentie voor ernst en wijsheid uitgedrukt in de woorden:

Men siet sonder spot hier menigen sot
Al ongecapt.³⁾

En zoo is er meer, dat aan de belangstelling in de kap herinnert. Hoor dien koopman in de Veelderhande geneuchlycke dichten⁴⁾, die zijn waar aanprijst aan een groot gezelschap:

Ziet, het zijn dese Kapkens, ghevoert met bont;
Diese eerstmaal vont, dat was een Meester gheacht;
Want het is een seer warme dracht,
Oock zijnse zacht en sluyten soo om de ooren,
Dat men daer nauwelijcx een vinger soude by in boren.

Ze passen voor menschen van allerlei stand en karakter. Alles in aansluiting bij de vooral Duitsche narrenlitteratuur. Ook in later tijd leeft de herinnering aan de kap voort. Karak-

1) Zie Rekening van het rederijkersfeest in 1596, Bijdr. van het Hist. Gen. XXV, 474.

2) Cort verhael van tprincipaal, in Leyden bedreven, bij sotten meest, die op vrou Lors feest waren verschreven, te Leiden, bij Jan Claeszn van Dorp, 1596, p. B i v^o.

3) T.a.p., p. B iiii, v^o.

4) P. 16.

[p. 295]

teriseert Hooft zijn ouden vriend Roemer niet als den Lof-der-zotheid-schrijver bij uitnemendheid, in zijn grafschrift, ‘Siend' al 'swerelds wetenschap aen voor vulsel van de kap’? En Huygens in Hofwyck (1863):

Als of het vrijspell self niet kaps genoegh en waer;
Wy doender bellen toe, en halen, 'k weet niet waer,
Waermê de sottigheid ter deghen uyt magh klincken.

En had Van Hout niet een schitterend model in Erasmus voor een lofzang op de eeuwige dwaasheid van het menschdom? Aan dien Erasmus was hij nog weer eens herinnerd op het rederijkersfeest van 1598 te Rotterdam, waar men door Erasmus was geinspireerd. Immers de Rotterdamsche broeders schrijven in hun opdracht van ‘Der Reden-rycke Const-liefhebbers stichtelycke Recreatie’:¹⁾ ‘Also onsen hoochgeleerden ende wijtvermaerden Doctor Erasmus - in zijn Adagia de daden ende 't lof der Bataviers beschreven ende niet sonder redene verre boven de Romeynen gepresen heeft, soo heeftet ons oock (tot confirmatij van de schriften Erasmi) goet ende na den tegenwoordighen stant deses lant niet onbequaem ghedocht, een politique vraghe, reghel ende Liedeken den constlievenden voor te stellen:

Waer in ons daden boven de Romeynsche syn te prysen?

Twelck bij den comparanten (als die nu noch veel meerder stof ende materij daertoe hadden als Erasmus t' zijnen tijde wel dede) soo claerlick met levendighe (noch versch in memorij zynde) exempelen bewesen ende beweert is, dat alle vrome patrioten moeten bekennen en seggen:

Al sulcke Bataviers overtreffen d'oude Romeynen.’

De Leidsche Witte Acoleyen waren vertegenwoordigd geweest en hun nar had vooral hun eer moeten ophouden. Hij gaf de refereinen en nog een liedeken en signeert ze met zijn

1) Tot Leyden., bij Henrick Haestens 1599.

[p. 296]

bekende spreuk ‘Piero, LXN Tijdt’¹⁾. We zien dus, dat Van der Mersch (zoo teekent hij zich en niet Van der Mors, zooals men veelal vindt en wat wel een aardigheid van de Leidenaars zal zijn geweest) ook optreedt als dichter van ernstige rijmen.

Dat die Rotterdamsche feesten en Erasmus nog in zijn hoofd zaten, toen Van Hout over de zotheid aan het rijmen sloeg, zal trouwens hierachter uit het gedicht zelf blijken (zie p. 303). Al deze dingen hebben hem er waarschijnlijk toe gebracht om in 1599 zijn ‘Lof der Zotheid’ op touw te zetten, dien we in het Vroonregister vinden. Na een stuk van 16 Mei 1599, waarin verteld wordt, hoe Willem Albertzn., huurder van de stadsvisscherij in 't Brasemermeer, van eenige stroopers in zijn water een zegen heeft afgenomen, terwijl de schuldigen zijn ontsnapt, begint Van Hout op f^o 186 ro met zijn ontwerpen en de verzameling van stof voor wat hij zijn ‘houbollogie’ noemt. Dat gaat door tot en met f^o 189 vo.

Heel zijne rijmelarij heeft hij vastgeknoopt aan, gebaseerd op het woord kap; de algemeenheid der menschelijke dwaasheid zal hij ons aantoonen uit het feit, dat kap in massa's woorden min of meer duidelijk te hooren is. Een echt rederijkersfoefje bij den man, die de rederijkers zoo de waarheid gezegd had. Wat is dan dat Moriae encomion oneindig breeder, vrijer, rijker; hoe waait daar lustig de humanistische geest door heen.

Van Hout is dan begonnen met op bovengenoemde pagina's alle woorden op te schrijven, waarin hij iets wat op kap geleek, hoorde klinken. Bij deze woordenreeks vinden we op verschillende plaatsen in margine de letters van a tot i staan. De bedoeling daarvan wordt duidelijk, als we aan het eind van zijn lijst op 187 vo lezen:

1) Recreatie, K iii, C i, R i.

[p. 297]

 

Het dragen van de naem der cap hem geenszins schamen,

 

Hoewel men nu de kap mit onrecht zouct te blamen.

Zoo kunnen we dus uit deze woordenlijst met zijn lettertjes het plan voor het geheele rijmwerk overzien.

Aanvankelijk heb ik deze lijst maar weg willen laten; doch het is niet onwaarschijnlijk, dat wat achter de woorden als opheldering staat, voor sommigen lexicografische waarde heeft.

Dan volgen op 188 ro eenige losse fragmenten, soms van een paar regels slechts, die blijkbaar bestemd zijn geweest om hun plaats in het gedicht in te nemen. Op de tweede helft van 188 vo staat een veertigtal woorden op -schap, waar de schrijver dus kap in hoorde. Met behulp van deze woorden knutselt hij eerst een proza-verhaaltje in elkaar, dat daarna op f^o 189 wordt berijmd. Alleen die berijming deel ik hier mee.

De bladen 190 tot en met 193 bevatten weer stukken, die men in een Vroonregister verwachten mag, over ‘Meetinge van sluysen’ etc.; op de v^o. van 193 staat een besluit over het plaatsen van een ‘baecken’ in de plassen bij Leiden en Van Hout teekent het ontwerp voor dit instrument er bij. Boven dit besluit staan nog deze drie regels, die blijkbaar voor de ‘houbollogie’ bestemd waren:

Selfs Juno, die voor Juppiters egemael es befaemt,
Wert met haer paesdaechsche naem Capprotina genaemt,
Omdat se dagelix mit een frans caproen ging gehult.

't Is of hij al op weg is naar het Fransche burleske van Scarron e.a. De bladen 194 tot en met 196 geven ons een flink fragment van wat Van Hout dacht te fabriceeren naar het ontwerp van zijn lijst. Het gaat echter slechts tot de d, de bergen. f^o 197 bevat de teekening van het ‘baecken’ nog eens in het net; rijmwerk komt daarna niet meer in dit Vroonregister voor.

Letterkundige waarde mist Van Houts ‘houbollogie’ geheel; doch ik acht het waarschijnlijk, dat ze voor tekstverklaring, kennis van de beteekenis van weinig gebruikte woorden, kennis van volksgebruiken en oude tradities aardige vondsten

[p. 298]

kan opleveren en daarom acht ik in de uitgave gewenscht.

Deze fragmenten leeren ons verder, hoe weinig de eigenlijke renaissance-geest nog in een man als Van Hout leefde. Hij zag en begreep, dat het nieuwe kwam; hij getuigde ervan met ingenomenheid, maar het leefde niet in zijn ziel. Hier en daar is het, of we een vagen klank hooren uit de Gheneuchlycke Dichten, maar die vrije, lustige oubolligheid is hier verwerkt door een ambtenaar, een man, geestig, vernuftig, rijk aan kennis, met intellectueelen zin voor poëzie, zeker, maar den ordenenden, registreerenden, solieden ambtenaar proeft ge boven alles uit. Eenige historische en litteraire kennis, een paar min of meer komische aanroepingen der Muzen, zelfs het idee om een Lof der Zotheid te schrijven mogen in de verte aan Renaissance en Humanisme herinneren, in zijn eigenlijken aard is dit gerijmel nog geheel middeleeuwsch. Het gaat terug op werk als dat van Jacop van Oestvoren met zijn Blauwe Scuut, minus dan nog altijd het duffe van het ambtenaarskap. Herinnert zoo Van Houts Klacht van de snippen, overigens een geestig, frisch werkje, weer niet aan de klaagliederen van de gans Alijt?¹⁾

Hier volgt thans een afdruk van het hs. Waar ik bij een enkel woord twijfelde aan de juistheid van mijn lezing, heb ik een vraagteeken gezet.

1) Zie Kalff, Gesch. der Ned. Letterkunde, II, 101-103 en mijn boek over Van Hout, p. 192 vlg.

⁺Magasin om te scrijven houbollogie voorde cap. Dat men de cap veracht en es dat(?) niet te lyen?

c.	Kabalis, een stadt aende traech lopende en cromme riviere Meander in Phrigien.
a.	Kaballi, een volc in Asien.
f.	Kaballinus, de fonteyn opten berch Helicon.
c.	Kaballaka, een stadt van Albanien in Asyen.
b.	Kabalia, een lanschap in cleyn Asien.
	Kabas, een korf van stroo gemaect.
	Kabassus, een stadt in Kappadocien.
	Kabaret, een plaetse daermen braet.

+ 186 r^o.

[p. 299]

	^+Kabbe, een speenverxken.
	Kabbelen, twerpen of jongen van verckens of ooc spougen of kalven, daerheer comt gybbelen.
	Kabbeljau, visch.
	Kabel, een gevolch van tschip.
c.	Kabellio, een stadt Gallie Narbonensis.
	Kabera, de dochter van Proteus, die Vulcano gewonnen heeft de drie Kaberen ende drie Caberyten.
f.	Kaberon, een rivier in Asien by Karamanien.
	Kaboul es rumoer, mogelic gewoel.
	Kabouter, een lustich mensch.
	Kabs, een schnoer, dat de Latynen zeggen pellex.
	Kabsen, hoereren.
	Kabskint, een hoeren kindt.
	Kabuys, de spinde of spijscamer tscheep.
c.	Kabullinum, een stadt in Gallia nu Cataloengen.
c.	Kabyle, een stadt in Thracien.
c.	Kabyria, een stadt in cleyn Asien.
a.	Kabyrij, een volc in Indien.
	Kap, het gront woort van alle capparye, daermen de herssenen mit warm hout.
c.	Kappe, een stadt aen Hellesmeer.
	Kaep, een baec die men van verde ziet.
	Kaepstant, een instrument mit een staende spil, daer men alle zwaerten mede omhooch op wint.
i.	Kapaneus, een vande zeven Forsten, die Thebe belegerden; dese gebruycte eerst tbeclimmen vande steden mit ladderen ende werde mit steenen zo overrompelt als of hy vande blixem hadde gestagen geweest, gelyc men van hem boeselt.
c.	Kapara, een stadt in Lusitanien.
g.	Kapastiten worden genomt eenige Gouverneurs in Asien.
c.	Kapena, een stadt omtrent Romen beneffens de brun Aegiriae, daer de Kapenaten naer genomt zijn.
f.	Kaper, een rivier aen Laodicea.
h.	Kaper, de naem van een out Grammaticien.
i.	Kapetus, coninc van Alba, de zoon van Kapes, de vader van Tyberius.
d.	Kaphareus, een vande hoochste bergen Euboye naer Hellesmeer, wesende zeer scrickelic en gevaerlic om de meenichte van clippen ende wielingen der golven. Hier heeft Nauplius,

+ 186 ro.

[p. 300]

	^+Co(ninc) van Euboyen, gewroocken de doot Palamedis, zijns zoons, van Ulisse mit bedroch omgebracht. Want als de Griecken naer tverwoesten van Troyen wederkeerden maecte Nauplius een vierbaec op des berchs Capharei top, rechts offer eene bequame haven waer geweest, ende zo zy daer naer zeylden, hebben vele van hem schipbreuc geleden aen tuytsteeckende hooft, Kaphareum genomt.
c.	Kapharnaum, de hooftstadt van Galileen.
b.	Kapheris, een vande verlaten eylanden tusschen Chersonesus ende Samothracien.
c.	Kaphya, een stadt Arcadie, gebout van Kaphij, Anchyses vader.
a.	Kappilati, een volc opte Alpenbergen.
a.	Kapissenen, de innewoonders vande stadt Kapissa in Asien, die vanden coninc Cyrus verwoest werde.
d.	^+Kapitalia, een vande hoochste bergen van Indien.
h.	Kapito, een vermaert hystory scrijver.
d.	Kapitolium, de grote borcht van Romen, die Tarquinius gebout heeft opten berch Sarturnio, voorgaende genomt de roots of clip van Tarpeins naer de vestale Tarpeia, de welcke de Sabinen aldaer mit haer schilden beworpen en versmoorden.
	Kapitael, een hooftsom.
	Kapiteel, het hoochste vande colomme.
c.	Kapitulium, een stadt in Italien.
	Kapittel, Kapittelaren, Kapittelhuys.
	Kapittelen, vermanen, straffen, castyden.
	Kapmuts.
d.	Kapote, een berch Asie, daer den Euphrat uyt spruyt.
	Kappoot.
b.	Kappadocie, een lantschap Asie aende Pontische zee.
	Kappaert, een monic.
c.	Kappagoum, een stadt in Spaengien, daer de Spaensche kappen eerst gevonden zijn.
	Kappel, Kappellaen, Kappelleken, een witgen, Kappelrije, Kappen, Kappers, Kappiteyn, Kappoen, Kappusynen, Kapra, een hemelteycken, Kapproen.
b.	Kapraria, een eylant in de Lygustische zee.
f.	Kaprasie, een mont vande rivier Padus of Po.
	Kapraven, een sperre.
b	Kaprie, een eylandt by Campanien.
	^+De Heer van Kapres.

+ 186 vo.

+ 187 ro.

+ 187 vo.

[p. 301]

e.	Kapria, een meer in Pamphylien.
	Kaprycornus, een van de XII hemelteyckens in den Sodiacq of gordel, van gedaent tvoorste als een boc, tachterste als een visch; theeft XX starren, een opten noes, twee opte borst, ii opte voet, zeven opte schouderen, zes opten buyc, ii opten staert.
b.	Kapriene, een eylandt aen Italien.
i.	Kaprotena, de naem van Juno.
d	Kaprullon, een uytsteeckende clip of cape.
c.	Kapsa, een stadt in Kalcidonien.
c.	Kapua, de hooftstadt van Kampanien, daer theerleger Hannibalis deur wellust ontmant werde.
	Kapys, de naem van een Troyaen, die Kapuen stichte, de soon Assaraci, de vader van Anchises.
	Kepen bet(eyckent) houden.
	Kepel, een Pyramis.
	Keper, een winckelhaec. a)
	Keperbeen, een stuc van tbackeneel.
	Kippen bet(eyckent) slaen of uytbroen.
	Kop, een hooft, een beecker, een hinne, een spinne.
	Koppen es onthalsen.
	Koper, Koperckel, Koppie, Koppel, Kopperen.

In de open ruimte naast de laatste vijf woorden staat:

Mer van doutste cappery, van de geen die voor vijgen
Haer ontsterflicheyt gaven, est best te zwijgen.

O onbegrijpelicke¹⁾ crachten hoochste trap!
Est²⁾ niet groet wonder? Ziet, als ic een monix cap,
Een vespercap, een schipperscap, een voermanscap,
Een veltcap, spaensche cap of narrencap an trec,
Klijc strac een lollaert, paep, maetroos³⁾, een bouf, of spec,
Een lansknecht of een gec. De cap baert al dees crachten,

1) Doorgehaald: Wonderbaerelicke.

2) In margine: De cap en maect de monic. De clederen maecken de man. Op Jan die wel wat weet.

3) Doorgehaald: een schipper.

[p. 302]

 

Ic blijf de zelve mensch, de cap werct twaerdich achten

 

In ander liens gedachten. a)

 

 

 

⁺Mit een kabbasseken te gaen naer tkabberet,

 

Daer een gebraden kabbeken wert voor geset,

 

Het welc de zeuch, geleen een maent juyst, had gaen kabbelen.

 

En dan zyn buyc daer van zo vol te babbelen,

5

Tot weer uytkabbelen, als kabbeljau

 

Naer de kabuys, kabouters lopen even gau,

 

Vliet zulc kaboel¹⁾. De kap opt hooft stuyrt vande Kaep b);

 

De kappellaen in zyn kappel trat als een paep;

 

Een kappelry hy van tkapittel had gecregen,

10

En dede van tkaepstant doen de kabel doen te degen,

 

Om tkapiteel te trijssen hooch op zyn colom.

 

Een kapitael van duysent pont es een goe som.

 

Tkapittelhuys bewaren de kapittelaren,

 

Mer van kapittelen en hoort mijn Klaes niet gaeren.

15

Veel liever wert hy kappiteyn op Kaep de Grijp. c)

 

Elc kappaert een kapproentgen heeft vooraen zijn pijp,

 

Of tmost hem afgecapt zyn naer de jootsche wet.

 

Een kapmuts warm by wintertijt op thooft geset

 

Van een out kappussyn, wat dunct u? spreect die quaet?

20

Bysonder als men mit een kabs te bedde gaet.

 

Mer van dat kabsen crijcht men een kabskint opt schoot.

 

Veel²⁾ beter³⁾ het braggeren es in een kappoot,

 

Of mit zyn kapperoen te vangen de kappellekens.

 

Een warm kappoen mit kappers wenschen de gesellekens,

25

Van wien broer(?)⁴⁾ Maes gewisselicken waer gecapt,

 

Had hyse als(?) onbekent in een kappylle niet ontsnapt.

 

Evenwel s'en hadden haer kapmessen niet ter hant;

 

Mit groot peryckel quam hy los ter dier tijt, want

+ 188 ro.

1) Doorgehaald: Vliet zulc kaboel wel nau en tkabael(?) des kabels vliet.

2) Doorgehaald: Dus.

3) Doorgehaald: est te proncken mit.

4) Doorgehaald: Die (broe)der.

[p. 303]

 

De heer van Kapres a) daer in tlant quam mit een stap draven

30

En voerde in plaetse van een lance, een stijve capraven.

 

Die daer aen tkippen, kappen, koppen, hals en krop;

 

In somma ons heertgevaer dier tyt viel doer de strop

 

En hiel zijn grijse cop.

 

 

 

En est niet billic, zegt, dat daer¹⁾ de meeste prijs leyt,²⁾

 

Die van oude³⁾ afcompst en van adel, rijcdom, wijsheyt

 

Goet autentyc bewijs heyt?⁴⁾

 

 

 

⁺Wat wildy veel snateren, const verstaende dieren,

 

Des hemels vont b) de waerde kap es een verschieren.⁵⁾

 

 

 

Ten es niet lang geleen, dat binnen tHollants Rotterdam

 

(Van waer beneffens Raesmuys, c) meenich aerdich spotter quam)

 

Wierd gesolemniseert kappittel generael.

 

Elc schicte hem by den bac. Zy quamen altemael⁶⁾.

 

 

 

Zy liepen doer de stadt vast walcken

 

Om tchierlicste gecleet gelyc onnosele schalcken.

 

 

 

Een spel dat speet

 

Den wyt vermaerden Jan die wel wat weet d).

1) Doorgehaald: die.

2) Doorgehaald: heyt.

3) Doorgehaald: zyn Eeldom.

4) In margine: 1. Van Babel aff. 2. Uyte verscheydenheyt der coleuren in des caps wapenrocken. 3. Deur de zee(?) vaert. 4. Alle de secten, eerst der philosophen, naer der monicken.

+ 188 vo.

5) In margine: Kapra, kapricornus.

6) In margine: Heertgevaer van Schiedam, Keytgen, Loontgen van der Gou, Mopgen, Morsgen van Leyden, Oomtgen van Bruyssel, Webbetgen uyten Haech, Schotgen van Haerlem (de narren der verschillende Kamers).

[p. 304]

 

Dies hy van grim ontstac en werde mit een blos gram,

 

Want tspel dat strecte hem in plaetse van een roscam,

5

Dat hy niet meer zo plompelicken zoude liegen

 

Van byen, die in Spangen groot als duyven vliegen;

 

En(?) noch mostense hem in nederlantsche korven borgen;

 

Mer hoeser raecten uyt of in daer liet hy hen voor zorgen.

 

Jan, die gelyc den schornebden a) haest es geraect,

10

So wert zyn clappende lit¹⁾ ontbonden en bespraect.

 

Daer²⁾ den tuyn laechst es, daar mach men eerst over.

 

Daer hy eerst wat zacht sprac, maect hyt een toontgen grover

 

En begonst vervaerlick opte cap te bulderen en tieren;

 

Cortelicken dit gesnater comt te voren

15

Van eenige van dese gecroonde dooren.

Hier volgen de variaties op het motief-schap:

⁺Orsa, biet de kappaerts naer haer wennis pap.
Hoort toe: meenich heerskap om te comen tot kenniskap,
Voorts tot rentmeesterskap, advocaetskap of doctoorskap,
Tot raetsheerskap, rectoorskap, of gelycke doorskap,
Trect in zyn kintskap uyt zyn lantskap ter hooger scholen,
Verlatende kaerskap, gevaerskap en maechskap, dat hy was bevolen,
Mer zo hy dan, jegens danc van tzwagerskap, geraect
In tgeselskap van tjofferskap ende hy daer met maect
Maetskappy in dronckenskap, zo geeft men de boucken
(Want³⁾ men dan geen wetenskap moor mach⁴⁾ zoucken)
Om dollen in pantskap, al zynse een groote som waert,
Daerser mer gelt op connen crygen, want tis verboden de lombaert.
Dan komt hy in de gekskap, als hy tstuderen verlaet
En acht voor tbest, dat hy in tgrootste broerskap gaet b)
En moer in tgrootste susterskap, dat men vint in alle landen.
De scrift es claer: tis beter te huwelicken dan te branden.

1) Doorgehaald: tonge.

2) Doorgehaald: En gelyc men.

+ 189 ro.

3) Doorgehaald: In pantskap.

4) Doorgehaald: wilt.

[p. 305]

 

⁺Dit gat gevonnen¹⁾, alle vruntskap verloren!

 

Viantskap comt ter baen, muylen, pruylen en verstoren;

20

Mer dit es noch beter dan hulde, eedt ende manskap te verclaren

 

Aen Sint Job, die doet deechskap en blyskap verharen a).

 

Dus²⁾ doende wert de groote hoop van tgeslacht wech genomen,

 

Dat mettertyt ons neeff in des Graefskaps dienst zou comen,

 

Tot burgermeesterskap, schepenskap of vroetskap;

25

Om gelycke(?) statige ampten te crygen wert hem den moet slap.

 

Mer in de plaets van dien zo esmen dan wel bly,

 

Dat cosyntgen mocht crygen een schoutskap by der zy,

 

Een procureurskap of deurwaerderskap, ja men es te vreen

 

Mit een boo-skap en daer wert noch wel heftich om gebeen,

30

Twelc by hem (man en maech daer om gemoeyt, wesende verlient)

 

Niet langer dan hy eens een bootskap verkeert doet, wert bedient.

 

Dan een suspens voor een tijt. Wat raet nu? Naer de krijch!

 

Om den ouwen(?) te gaen, daer toe es hy noch te prijch b).

 

Hem zieden noch om thart van zyn bewantskap de statege eeren,

35

Luttel denckende, dat hyse zelfs zo zeer ging verneeren.

 

Tluct wel³⁾, hy draecht hem skappelic, krycht kennis van den handel,

 

Nemt tochten, wachten manlic⁴⁾ waer, es vroom⁵⁾ van wandel.

 

Hy crycht een rotmeesterskap, sergeantskap, lutenantskap ooc,

 

Ja, een fendrichskap. Dan behouft hy wel een ferweelen brooc.

40

Hy comt tot een kapiteynskap, mer dat gebeurt al zelden.

 

Raect hy tot kornelskap, zo zetmen hem onder de helden.

 

Tluct aers:⁶⁾ Hy crycht wel een provootskap en gaet mit een stoc,

 

Een klaudytskap of diefleyerskap; een beulskap dat es joc.

 

Want als dat hooch officierskap comt te vacheren,

45

Daer esser veel te veel, die daerom solliciteeren.

 

Dats vanden krych. Mer es ons nepos tot tpaepskap gesint,

+ 189 vo.

1) Doorgehaald: Deur dees ... (?) heeft.

2) Doorgehaald: Dan.

3) Doorgehaald: beter.

4) Doorgehaald: Vroomlic.

5) Eerst doorgehaald, daarna er weer boven geschreven.

6) So niet.

[p. 306]

 

Dan est mit hem butter ten boom toe en heel voorde wint.

 

Tot tpriesterkap (dat elc open staet) mach hy stappen.

 

(Gelyc tpoorterskap en pintebier voort gebuyrskap te tappen)

50

Dan staet hy opte trappen om voerts te comen

 

Tot een prelaetskap, abtskap, bisschopskap, kardinaelskap van Romen.

 

Het paauskap te geven staet wel in der kardinalen vermooch,

 

Mer ons student-neeff zalt niet crygen, tes voor hem te hooch.

 

Wat dunct u van aldien?¹⁾ Gaet heen en lacht u lendenen slap,

60

Ziende hoe dees eygenskappen al te samen hebben end in kap²⁾.

 

 

 

Doet nu eens ondersouc³⁾ van onser cappen outheyt:

 

Ten tyde als Nembroth den toorn van Babel gebout heyt

 

En dat haer cap de hemels vont begonst te naecken,

 

Zo werden⁴⁾ zy geslagen mit verscheydenheyt van spraecken.

 

Hoe wel elc niet en wist, wat hem gebrac,

 

Zo waren zy besorcht, elc voor zyn cap en sac,

 

De cap sdaechs voor haer cleet, snachts voor haer deecken;

 

De sac om provande daer in te steecken,

 

En zyn mit cap en zac al de werelt doergedwaelt,

 

Mer elc sprac gelyc hy in de verwerringe werde getaelt;

 

Mer cap en zac alleen, o wonderlic om schouwen!

 

Hebben in alle talen haer eygen naem behouwen.

 

En salse(?), in spyt van alle cappecreesten. a)

 

 

 

⁺D'Asiatische Kabballen waren luyden strijtbaer befaemt,

 

De beste ballegers by de helden(?) wijt⁵⁾ vernaemt,

 

Want van⁶⁾ haer doen noch huydendaechs nomt men vechten ballegen;

 

⁺Mer van d'Indiaensche kabberyten daer mocht men of wallegen;

5

Hun aert was heel tot vreuchde en vrolicheyt geset,

 

Twaren rechte slampampers, staech woonende in tkabaret.

 

De Kappillaten waren besorcht om haer voeten te houden drooch,

 

Zy⁷⁾ woonden by de maen ín de Alpenbergen hooch.

1) Doorgehaald: hiervan.

2) Eerst: En werden al (dees eygenskappen) niet besloten met de cap? en: (al te samen) enden in kap, en: (al te samen hebben) endenskap.

3) Doorgehaald: Laet ons nu eens besien.

4) Doorgehaald: slouchse.

+ 194 ro.
Volcken.

5) Doorgehaald: die oyt waren.

6) Doorgehaald: men naer.

+ Wellust.

7) Doorgehaald: want.

[p. 307]

 

Kappissa, de stadt, gaf de naem van de Kappissenen,

10

Die de coninc Cyrus verwan en bracht in weenen.

 

Ende heeft in zijn gram haer en haer stadt verwoest.

 

Twaren strijtbare mannen, díe haer zwaerden hielden onberoest,

 

Haer martiael gemoet niet anders was te slechten,

 

Mer Hercles zelfs twee¹⁾ zyns gelyc niet tseffens bevechten,

15

Alst²⁾ Cyrus had gedaen. De³⁾ daet hem stracx beroude wis.

 

Dit volc was wonder onderwarich tot de koude pis,

 

Mer zy hadden ooc middel om⁴⁾ zulcken quael lessen:

 

Haer stadt in tronde was⁵⁾ omringt met ... (?) zwarte aelbessen.

 

^marginCleyn Asien of Natolien, nu onder ander verheert

20

Van de Ottomanen, wert ten hoochsten vereert

 

Doer een lantschap van outs geheten Kabbalyen,

 

Niet minder vermaert dan tLatynsch Italien.

 

Tis waer, dat⁶⁾ van den Turc zy lieten hem verheeren,

 

En laet Italien haer van Spaengen niet verneeren?

25

Kapheris (tes waer) tes nu wel een verlaten eylandt,

 

Om dat men eertyts daer niet dan oorlochs gerey vant,

 

Gelegen tusschen Chersonnesus en Samothracien;

 

Mogelic (ten hout niet zeecker), of men daer gewoon was te collatien

 

Mit kappers, of dat tvolc daer van vloot,

30

Omdat den Kapheer daer als Tyran geboot,

 

Twelc geen eele harten en connen lyen,

 

Mer becomen liever de doot deur manhaftich stryen.

 

Dus lieten zy liever teylandt gelijc tHollants geslacht,

 

Die liever al tsamen zijn tondergebracht,

35

Dan van den groten Kapheer terkennen de Kappellanen.

 

Mer tlandt van Kappadocien, dat draecht wimpels en vanen;

 

Daer woonen de hanen, dien de kap noyt en was wee;

 

Tis⁷⁾ een horn van Asien, leggende aende Pontycsche zee.

 

De virtuyten van dit lant wel te ondersoucken,

40

Most men heele bybels scryven en geen boucken.

1) Doorgehaald: const geen.

2) Doorgehaald: mer.

3) Doorgehaald: hadde het hem.

4) Doorgehaald: daer doe.

5) Doorgehaald: begroeyt.

margin Landen.

6) Doorgehaald: zy lieten hem.

7) Bij dezen regel begint in margine: O waerde geest van ons tweevoudige tomas, dat van eene ... als mors mijn oom was, tes te beclagen, dat gy ons te vrouch zyt onttogen (Hoewel over 80 paescheyeren doer u keel waren gevlogen, eer gy ons uwe(?) eygenschappen by gescrift hebt gestelt.

[p. 308]

 

Kapraria, niet wijt van Genua gelegen,

 

Heeft van overvloet van geyten den naem gecregen,

 

Mer gelijc de geyten zyn huppelich, onstantvastich en licht,

 

Zo zijn de mans lichtvaerdich en de wyfs niet dicht.

45

⁺Tes mogelic tgebrec van alle liens der eylanden,

 

Die¹⁾ thele jaer van Venus vlam, alleen niet in de Mey branden.

 

Kaprie, of Kapriere, nomt het zo gy wilt,

 

Een eylant om quackels te vangen (?) vruchtbaer en milt,

 

Die in der herbst uyt Campanien daer commen gevlogen,

50

Van quackelaers mit²⁾ tquackelbeen geloct zyn en geslogen.

 

De vermaerde poëet U (?)-lesus, wel ter pen³⁾, mer qualic bespraect,

 

Was in dit eylant gebroet, gekipt, gekapt, gemaect.

 

Daer hebdy gehoert vande gekapte volcken en landen.

 

Zegt, est genouch? Ic meen wel jaet. Wat anders nu ter handen:

55

tKappittel van de stêen⁴⁾, wiens naem de kap vergeven

 

Donsterflicheyt toewijt en eewelic doen leven.

 

O Dicteert my, Musa, o gy onbevlecte maecht

 

Melpomone, die u naem van honich en appels draecht,

 

(Recht moes twelc meest behaecht al den gekapten narren)!

60

Waer neem ik myn begin, ke, laet thooft niet verwarren

 

In d'overvloet; myn pen maect vocht, o blomme reyn,

 

Mit tnat geschept uyt de Kabbalynsche fonteyn.

 

Om zulx te zyn bequaem, wilt doch myn kop verchieren

 

Mit een geoorde kap, mer wech olyf, wech, wech⁵⁾ laurieren!

65

⁺Kabbalis, in Phrigien by de cromme Meander,

 

Hoe traech zy⁶⁾ cruypt, comt voor: z'est waerdich en geen ander,

 

Om dat haer borgerye hobollich⁷⁾ van gekabbel is.

 

Van hier geboren was⁸⁾ de cortwylige Fr. Rabbelis,

 

Swijcht, Vrancryc, mit zo veel rechts gaet gy hem u lansman wanen,

70

Als dat gy trect u stam vande verwonnen Troyanen.

 

Kabballaka, in twellustige Albanien gelegen,

 

Haren naem van de Kabbeljauwen heeft gecregen,

 

Niet van de geen men van kapperyen vol vant,

 

Die tegens dHoucken zo lang⁹⁾ verwoesten twaterrycke Hollant,

+ 194 vo

1) Doorgehaald: dat se.

2) Doorgehaald: haer.

3) Doorgehaald: scryvende en.

4) Doorgehaald: der steden.

5) Doorgehaald: en geen croon van.

+ Steden.

6) Doorgehaald: hy.

7) Doorgehaald: cortwilich.

8) Doorgehaald: es.

9) Doorgehaald: eeuwen twee.

[p. 309]

75

Mer van de kabbellau hooch opten disch gehoopt

 

En in Warmontsche koe oly wel diep gesopt, gedoopt.

 

Wie esser meest gecapt, die naer de dese haect,

 

Of die naer¹⁾ twist als die partydelicken blaect?

 

Kabbassus, in Kappadocien, van waer was geboren

80

Othryades, wiens daet manhaftich bleef verloren,

 

Indiense als van meer ulen niet geëterniseert

 

En waer doer myne pen: d'onsterflicheyt est weert.

 

De Kabbassynen waren om een houc lants twistich

 

Mit haer gebuyren, ken weet niet wie, een volc deurtrapt en listich.

85

Twas daer al in tkabboel, mer om te crygen ent

 

Des crychs elc een driehondert man te velde zent,

 

⁺Mit voorbesprec, dat om tgeschil heel te beslechten

 

Dees kampioenen vroom malkander te bevechten

 

En dat de geen van hem, die zou behouden tvelt,

90

Behouden zou tbesit van tgeen hem beyden quelt.

 

Othryades, die hier den raet toe had gegeven,

 

Waechde onder dander ooc voor zyn vader-stadt het leven;

 

Hy leeft laetst van zyn zy, wint, geeft²⁾ de laetste steec,

 

De laetste man behalven een, die tvelt ontweec.

95

De lijven plondert hy, van zijn party geslagen,

 

Den³⁾ vetten roof by hem in tleger wert⁴⁾ gedragen;

 

Hier wesende, als hy in hem zelvers⁵⁾ bedacht,

 

Dat, hoewel hy mit zeech den crych ten eynde bracht⁶⁾

 

En zulx zyn vaderstadt het twist-velt⁷⁾ had verworven,

100

Zyn medeburgers doch al⁸⁾ tsamen zyn gestorven,

 

Doer⁹⁾ tzwaert, vroom vechtende gebleven in den strijt,

 

En wilde hy zijn geslacht alleen niet maecken blijt

 

Mit zijn retour; heeft mit zyn bloet op zijnen schilt gescreven:

 

‘Ic wint’, valt in zyn zwaert en nemt hem zelven tleven.

105

Daermede was hy doet. Kdoe voor hem uyt een scrap.

 

Wast niet een vrome daet om croonen¹⁰⁾ mitte cap?

 

Men ziet, hoe naer hadde ic een zaecke alhier vergeeten,

1) Doorgehaald: tot.

+ 195 ro.

2) Doorgehaald: wert verwinner en gaf.

3) Doorgehaald: En heeft den.

4) Doorgehaald: zyn leger in.

5) Doorgehaald: zelven.

6) Hieronder doorgehaald de regel: Behalven hem al zyn metburgers zyn geslagen.

7) Doorgehaald: twistich.

8) Doorgehaald: doer tzwaert.

9) Doorgehaald: Die.

10) Doorgehaald: Om gecelebreert te zyn.

[p. 310]

 

Die ons postérité nochtans behoort te weten:

 

Dat uyt dees stadt de eele const men heeft zien rassen

110

Van stroo te maecken korven, diemen nomt kabassen.

 

Nu van den esel¹⁾ opten osch;²⁾ daer rester noch zo veel.

 

Kabbellio, een stadt in Marsylien mit een schoon kasteel,

 

Niet om mit garnisoen van Spangaerts tlant te dwingen,

 

Mer om daer op zyn Vlaems³⁾ te bancken, danssen, zingen.

115

Hier worden aldereerst die kabelen gemaect,

 

Doer welcker⁴⁾ strengt noch menich schip de Cas (?)⁵⁾ om raect.

 

Van Kabballinum, nu Cataloenen geheten,

 

Kabbyle in Thracien, Kabirie, in Cleyn Asien geseten,

 

Veel beter heel gezwegen es, dan luttel(ken?)⁶⁾ vertelt.

120

Van elc ten minste een bouc vol scrift hier wesen most gestelt

 

En altemael zo waer als dat den hont de byl at.

 

Verduchtende dan, dat⁷⁾ gy werden zout myn styl zat,

 

Slaet tblat mit lexis om, die sloot⁸⁾ over mit een pols springt

 

En⁹⁾ van de stadt van Kappe, die ons des horens vols bringt.

125

Comt, Erato, my helpt haer roem uyt blasonneren,

 

Dat de gekapte werelt haer altyt mach celebreren.

 

Kzal haer, ons patronesse, te hemel toe verhogen,

 

Zo ver mijn vaerssen, khoop toch jae, yetwes vermogen.

 

⁺Tes gelegen aen die zee, deur wellicke de kinderen

130

Van Athamas, om haers stiepmoeders haet te hinderen,

 

Zittende op den ram (alsdoen mit tgulden vlies gedost,

 

Nu¹⁰⁾ deerste¹¹⁾ ster, daer met den Sodiaecq begost

 

Wert) zwommen.¹²⁾ Phrixus doch alleen betreden d'aerd heyt,¹³⁾

 

De zuster mer bezwijmt, deur ijsinge en vervaertheyt

135

Afvallende¹⁴⁾, verdronc en zinckende ter neer,

 

Daer doer vercreech de naem en noch hiet Hellesmeer,

 

O Waerde Kappe', u naem zal immers zo lang leven,

 

Als zal van Jason, Castor, Pollux, Hercules verheven,

1) Doorgehaald: os.

2) Doorgehaald: esel.

3) Doorgehaald: mit de Vlamingen.

4) Doorgehaald: wiens.

5) Eerst heeft er vermoedelijk Caks gestaan. De k lijkt mij doorgehaald.

6) Doorgehaald: Verstelt.

7) Doorgehaald: kslaet over want ic ducht.

8) Doorgehaald: springt.

9) Doorgehaald: En spr.

+ 195 vo.

10) Doorgehaald: mer.

11) Doorgehaald: de voorste.

12) Doorgehaald: Vluchte.

13) Doorgehaald: Comt te lant.

14) Doorgehaald: viel af.

[p. 311]

 

De welcke Typhos, deerste schipper, mit zyn scheepsherauten

140

Naer Colchos voerde om tgulden vlies, mit dander argonauten

 

Tot tzestich toe, al tsaem getelt¹⁾ offe by en by,

 

Al scheeltet een of twee, ic ben al even bly.

 

Van u, o gulden vlies, gemaect was een kapproen,

 

Twelc huyden daechs²⁾ opt statichsten men³⁾ ziet andoen

150

En voor een tytel wert gebruyct der hoochster eeren

 

In doorde, die Duc Dalf zo grootlic ging verneeren.

 

Van Kappara, van outs leggende in Lusitanien,

 

En⁴⁾ van Kappagium, een stadt in tbloedich Hispanien⁵⁾,

 

Begeer ic niet te zeggen, mer hout voor leuren en lappen,

155

Hoe wel hier eerst gevonden zyn de Spaensche kappen;

 

De Moorsche moordenaers gewis my zo niet waert zyn,

 

Van hen te scrijven yet of doen, dat zy vermaert zyn.

 

Comt nu⁶⁾, Kappena, voort een stadt niet wyt van Romen

 

Byde bron Egerie, van wien zyn voortgecomen

160

De Cappenaten.

 

Mer tes tijt dat ic u nom

 

Gy hooftstadt Galileen, o eel Kapparnaum,

 

U wesen es genouch bekent, gestelt in claerheyt,

 

Gesproken doer de mont der eewich levende waerheyt.

 

In teselrijc Arcadyen was Kaphya gebout.

165

Van Kaphy, Anchyses vaer, een stadt veel eeuwen out,

 

Daer van te meerder eer behoort te zyn ontwonnen,

 

Al waert mer om al d'esels schoon aldaer bevonnen.

 

Mer est niet tijt dat ic der(?) steden maecke een ent?

 

Kappitule in Italien, een stadt bekent,

170

En Kapsa dergelijx by Chalcedoningen⁷⁾

 

Voor key geacht, deur dien zy kosen snode(?) wooningen.

 

⁺Dees slaen ic over, mer geensins en dient gezwegen

 

Van Kapua, daer van Kampanien vercregen

175

Den naem heeft; zy weerom van Capys, zynde een vorst

 

Van den Samniten. - - - - - - - - - -

 

Daer Hannibal zyn zaeck ten besten niet bedocht heeft⁸⁾,

1) Doorgehaald: te hoop samen.

2) Doorgehaald: opten dach.

3) Doorgehaald: andoen.

4) Doorgehaald: noch ooc.

5) Doorgehaald: Spangien.

6) Doorgehaald: voort.

7) Doorgehaald: in Kalchidonien.

+ 196 ro.

8) Doorgehaald: zyn volck in garnisoen gebrocht heeft.

[p. 312]

 

Als die aldaer zyn volc in garnisoen gebracht heeft,

 

Nu zynde gans vermoeyt van vechten en van zegen,

180

Die' hy tegens den Romeyn manhaftich had gecregen.

 

Hier zachmen zyn crychsdaet vernielen en verworgen

 

Doer wellust, ledicheyt en leven zonder zorgen.

 

Gaet nu, gy die de kap¹⁾ bestryt en stelt tonvreden,

 

Belegt en wint mit macht al dees gekapte steden

185

En zo gy dan de kap meer wilt onsinnelicke vergen,

 

Stelle ic u voor de noes dees vyf²⁾ onwinnelicke bergen.

 

Voor teerste stelle ic alle de' ongecapte dooren

 

⁺Des Kaphareus alderhoochste kap te voren,

 

Wel dalderhoochste van Enboyen aen den Hellespont

190

- - - - - aen de Bosphoorsche mont.

 

Indien gy, kappecreesten, al dezelve cont ontvlieden,

 

Gy looser dan Ulisses zyt mit al zyn schalcke lieden.

 

De cloucsinnige Palamedes, als toorloch op stont

 

Van Troyen. mit practyc de dolheyt³⁾ ondervont,

200

De welcke⁴⁾ Ulisses veynst om thuys te mogen blijven

 

By zyn Penelope, de fleur van trouwe wijven;

 

Sijn zoon Telemachum hy leyde voorde plouch,

 

Daer dees gemaecte dollaert in hem zelfs om louch,

 

En wendende van skints lyf af den plouch ter zyen,

205

Was hy gedwongen zyn vernuft en kennis te belyen

 

En met naer Troyen toe te tyen.

 

Dees zaeck beneffens ander⁵⁾ meer zo veele heeft gemaect,

 

Dat den deurtrapten Vlissinger op hem in toren blaect.

 

Ter wraec hy vint geen zaec, behelpt hem mit versiert verraet,

210

Want vroomheyt en bedroch stelde hy te samen in een graet,

 

Dicht brieven mit een valsche hant gesonden⁶⁾ an den vromen,

 

Rechts of⁷⁾ zy van den Troyschen zyn screven en gecomen,

 

Van ponden⁸⁾ gouts, zoot was geseyt, als hem te zyn gesonden.

 

Ulissus nu zo veel bestelt hadt mit verraenge vonden

215

Deur slaven, hem getrou, die hy strac van hem zent,

 

Dat heymelic het gout in Palamedes tent

1) Doorgehaald: stadt.

2) Doorgehaald: al dese vier.

+ Bergen.
Kaphareus.
Kapitalia
(Plinius
Cap IV (?).
Kapitolium.
Kapote.
Kaprullon.

3) Doorgehaald: geveynsde.

4) Doorgehaald: geveynst.

5) Doorgehaald: En andere.

6) Doorgehaald: tot naerdeel va.

7) Doorgehaald: als.

8) Doorgehaald: zo veel.

[p. 313]

 

Verborgen was¹⁾; de valsche brief quansuys wert afgesmeten²⁾,

 

Gebrocht in Agamemnons handt in zynen throon geseten.

 

Fluc(?), daer den³⁾ raet(?) vergaert, donschuldìge gehecht,

220

De prins van Ithaca beschuldicht hem voor(?) recht.

 

⁺Syn onschult hy vertoont, ontkent; daer wert gesonnen

 

Naer zyn tent, men graeft, daer tgout wert ter plaets gevonnen.

 

Sulx wert donnosele vande woedende gemeent

 

Ter doot gedoemt en als verrader doot gesteent.

225

Mer wat gemeenschap⁴⁾ heeft dees daet doch mitte cap?

 

Ontbeyt en luystert toe; tes mer de eerste trap.

 

Men appliceert de zaec noch recht en laet u niet verlangen;

 

Verstaet, hoe de verraerschap mit verraerschap wert gevangen;

 

Syn vader Nauplius, doen der Euboyen coning,

230

Die opt hoochst van zyn berch Kaphareus hadt zyn wooning,

 

Terecht, zynde onderrecht zyns zoons onnosele doot

 

En tsnoot beleyt, in thart om wraec te doen besloot,

 

Denct, peynst en overleyt te vinden te bequaemheyt,

 

Versmaende, wat daer van het cryten⁵⁾ van de faem zeyt,

235

Doccasys voorhooft ruych comt hem een mael te voor,

 

Hy grypet naerstich⁶⁾ aen, hy vreest haer caluw' oor.

 

Ulisses vloot ontdoet zyn berch, nu zynde in tdolen;

 

Gedachtich hy de veen a) was en heeft bevolen

 

By nacht opt hoochste van zyn Kaphareus een vier te maecken,

240

Rechts oft een haven waer geweest om zeecker in te raecken.

 

De stierluy zeylen daer op aen, mer ach, hoe menich schip

 

In corter stont te bersten stiet op een verborgen clip.

 

Ulisses zelfs ontquamt, mer liet zyn vroomste helden.

 

De misdaet vande zoch de biggen meest ontgelden.

245

Leert nu gy die de kap te brengen zouct in last en doot,

 

Dat opten Kapharees gy ooc niet wert te gast genoot.

Nijmegen.

j. prinsen j.lz.

1) Doorgehaald: wert.

2) Doorgehaald: afgeworpen.

3) Doorgehaald strac.

+ 196 vo.

4) Doorgehaald: Nu machmen vragen wat.

5) Doorgehaald: roemen.

6) Doorgehaeld: willich.

1) Ik heb geen Jan Salyman gevonden in Leidsche papieren en geschriften van en over dezen tijd. De baakmeesters worden bij Orlers niet genoemd. Waarschijnschijnlijk was het een minder postje onder den Vroonmeester, waarvoor een ‘notabel’ man werd gebruikt. Zie over de Vroonmeesters: Orlers, 3de dr. p. 292 vlg. en p. 726 vlg. Ik acht het niet onwaarschijnlijk, dat Jan Salyman een alias is, die bewijst, hoe oud onze Jan Saliegeest al is.

a) Doorgehaald: Doch bleef alleen. b) Deze twee woorden zijn later voorgevoegd. c) Doorgehaald: eygen. d) Doorgehaald: hem liefst. e) Doorgehaald: van de zaec.

a) Het komt mij voor, dat de uitdrukking iets op de keper beschouwen met deze beteekenis van keper het gemakkelijkst te verklaren is.

a) Dit fragmentje, dat misschien als aanhef van het geheel is bedoeld, komt met eenige varianten nog eens voor op 188 ro. onderaan. Het is daar doorgehaald.
b) Van de Kaep kan een eigennaam zijn geweest bij de Leidenaars bekend.
c) Rooverkapitein; zie ‘Kaap de Grijp’. Wdb. d. Nadl. Tl. VII, 654 (Kaap (I), 3).

a) Blijkbaar een toespeling op een voor de toenmalige Leidenaars bekend voorval. De heer van Kapres is Odoard de Bournonville (zie Van der Aa). Die broer Maes zou b.v. Jacob Maes kunnen zijn geweest, die in 1576 voor de Spanjaarden Zierikzee belegerde. Zie over hem Van der Aa.
b) Vont = ommekring. c) Erasmus.
d) Hier en in het volgende toespelingen op kabaaltjes, die in 1598 op het rederijkersfeest te Rotterdam hadden plaats gehad. De Recreatie geeft ons hierin geen licht. Tot de bestuurders der Rotterdamsche kamer behoorden I(an?) G. van Hall en I(an?) Simonsz.

a) Heeft dit merkwaardige woord iets uit te staan met gescernobt (Zie Mnl. Wb.)? Schor komt in de 17de eeuw voor in de beteekens van barsch bij woorden. Met den schornebden wordt dan waarschijnlijk iemand bedoeld, die gauw een grooten bek opzet.
b) Trouwt.

a) Kiliaen: Verhaeren. j. verhaerden: abire et dissipari.
b) Het Mnl. Wb. geeft alleen een substantief prych. Hier moet het woord ongeveer trotsch beteekenen. Wat de beteekenis is van de woorden ‘Om den ouwen (?) te gaen’ is mij niet duidelijk. Kan het uitdrukken: Op vaders zak teren?

a) Creest = crête?

a) Vee = odium.