Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 29

[p. 316]

Eenige oude en nieuwe oosterlingen.

1. Sjappietouwer. - Zooals bekend genoeg is, heeft Stoett in zijn Spreekwoorden enz. de vernuftige gissing van Dr. Beets (zie Tijdschr. 17, 193; 22, 202) overgenomen volgens wien het woord sjappitouwer ontstaan is uit siapa tauer of siapa tau-zegger. Over eenigen tijd zal uit Indische archiefstukken blijken, dat Dr. Beets juist geraden heeft. De eer van het bewijs zal ik overlaten aan hem, die het gevonden heeft, nl. Dr. De Haan alhier, maar voorloopig moet ik een kleine verbetering aanbrengen in de in het Tijdschrift, Dl. 17 op pag. 196 gegeven verklaring van den overgang van sjappetouwer tot sappetou(er). Hierbij is geen parallel te trekken tusschen sjouwen en souwen enz. en heeft men niet te doen met een ‘onderscheid in spelling.’ Immers naast siapa voor wie? is in het huis- of tuin-Maleisch sapa heel gewoon. Toevallig vond ik de zuiver etymologische spelling van het woord in quaestie in een boekje uit de 18de eeuw, de vermoedelijk in 1788 gedrukte Bataviasche historische, geografische, huishoudelijke en reis-almanach, opgesteld, bijeenverzameld en uitgegeven door Johannes Hofhout boekverkooper te Rotterdam. Hierin is opgenomen eene ‘Copie eener Missive door mij, in den Jaare 1759 van Batavia aan een mijner naastbestaanden in Nederland gezonden’. Op blz. 123 schrijft Hofhout: ‘Een derzelven [tijgers] ... werd door een onzer Matroozen al spoedig voor zijne moeite betaald ... circa elf uuren in den nacht kwam de Tijger ... maar werd door onzen stoutmoedigen Sappatouwer, zoo wel begroet, dat wij hem 's morgens maar eenige treden van de plaats vonden dood leggen’.

2. Nonje. - In het naschrift op het stuk van Dr. Beets,

[p. 317]

waarin sjappietouwer behandeld is (Tijdschr. 17, 199), wordt nonje als Oosterling gelijkgesteld met nonja. Wat den vorm betreft, is dit zeker juist. Niet echter was de beteekenis aangaat, want nonja is ‘mevrouw’ in het hedendaagsch Indisch taalgebruik, terwijl in de 18de eeuw - nonje komt volgens Dr. Beets voor in Alewijn's Jan Los - deze Oosterling de beteekenis heeft van njai = inlandsche concubine of vrouw, waarmee men in wilden echt leeft of ‘over den puthaak getrouwd’ is, zooals blijkt uit het bovengenoemde boekje p. 87: ‘anderen, het zij Compagnies Dienaren, of Vrijlieden, welke, om verscheidene redenen, niet huwen kunnen, nemen een Inlandsch Vrouwtje tot hunne Nonje of Bijzit.’

3. Mangga-mangis(tan). - Zooals ik aantoonde is in het Woordenboek een bewijsplaats met het woord manghessen voor mangga's verkeerdelijk geplaatst onder mangis(tan). Een nieuw bewijs ontdekte ik mede in genoemden Almanach op pag. 84: ‘Men vindt er ... De Durioenen, de Limoenen, de Papapaja (drukfout voor papaja?), verscheiden soorten van Manges, de Mangestang, de Pisang in soort enz.’

4. Grobbejak. - Dezen Oosterling vind ik nergens vermeld. Volgens den Almanach (p. 86) is Grobbejak: ‘eene smakelijke en gezonden Brij, uit Rijst, Suiker, Tamarinde, Arak en Water te samen gesteld.’ Thans is het woord geheel onbekend, evenals de zaak zelf.

5. Massak. - Ook dit woord - in het Maleisch ‘koken’ - had in de 18de eeuw een bijzondere beteekenis: ‘een Drank van Theewater, met Arak, Suiker en Eijeren’ (Almanach, p. 86). Dit woord deelde het lot met grobbejak.

Mr. Cornelis, Januari 1910.

f.p.h. prick van wely.