Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 29

[p. 313]

Troyen 10888 e.v.

Onder de vele veranderingen die Dr. Verdam in de 23e en 24e jaargang van dit tijdschrift in de verminkte tekst van de Historie van Troyen heeft voorgesteld, merendeels even onbetwistbaar als vernuftig, komt er een voor die mij onwaarschijnlik dunkt; trouwens de voorsteller zelf was er niet over voldaan. Vs. 10888 vlgg. staan volgens de uitgevers aldus in het handschrift:

Versament syn sy daer alle die scaeren
Die yerst versceyden waeren
Daer mocht men breken sien die maelgen
So veel scilde soe veel helmen
Ten was nie man die ghesien conde
Te samen op enen stonde

Het Frans heeft (Benoit, ed. L. Constans, vs. 9483 vlgg.):

Tuit li conrei se sont josté
Qui al tornei orent esté;
Ensemble sont a un venu:
Onc tant heaume ne tant escu
Ne vit nus hom del mont ensemble.
Tote la terre crolle e tremble.

De tekst van de oudere, door Dr. Verdam aangehaalde uitgaaf wijkt sterker van het Mndl. af (daar staat vs. 9433 = 9487 bij Constans: Ne furent ainz mes ensemble).

Verdam (Tijdschr. 23,290) wil óf voor helmen lezen ventaelgen óf na helmen aanvullen het ww. faelgen, ‘daar een rijmwoord op helmen moeilijk te vinden is.’ Tegen de eerste verandering pleit, zooals hij zelf voelt, dit, dat Troyen 10891 bijna woordelik met Benoit 9486 overeenstemt, en dat met name ook hier de helmen worden vermeld; tegen de tweede geldt, gelijk hij opmerkt, het bezwaar dat daardoor het in 't Frans

[p. 314]

bestaande verband tussen de verzen wordt verbroken, daargelaten nog dat er in het oorspronkelik niets is dat faelgen veronderstelt. De moeilikheid verdwijnt, als men bedenkt dat in Troyen zelf een rijm met helme (de -n is van de afschrijver) te vinden is, vgl. vs. 32982 vlgg.:

Ic sachter om op dat velt
Ghebonden XXm helme
Ende seer hoghe stuven die mclme

Nu is het in dit handschrift een uiterst gewoon verschijnsel dat een Mndl. woord op de ene plaats ongerept wordt gelaten, op de andere tot onherkenbaarwordens toe verminkt. Daar nu helme blijkens Benoit's tekst vaststaat, en elders in ons gedicht melme daarop rijmt, ligt het, dunkt mij, voor de hand, ook hier te lezen:

Versament sijn [si] daer alle die scaren
Die ierst versceiden waren:
Daer mocht men stuven sien die melme.
So vele scilde, so vele helme
Ten was nie man die ghesien conde
Te samcne op ene stonde.

Misschien ontbreekt er nog een kleinigheid aan, maar de hoedanigheid van het handschrift gedoogt nauweliks, elk woord en de plaats van elke regel met zekerheid te bepalen, en al zou de Franse tekst aan de ene kant pleiten voor een oudere volgorde 10892, '93, '91, '90, aan de andere kant begunstigt hij evenzeer het behoud van de volgorde in het handschrift. Het voorafgaan van het objekt (so vele scilde, so vele helme) aan het vb. (ghesien) lijkt mij geen ernstig bezwaar, te minder waar in 't Fransch hetzelfde het geval is. Wie de artikelen van Dr. Verdam gelezen heeft, zal zich over de sterke verandering die de afschrijver in vs. 10890 aangebracht heeft niet verbazen.

Als steun van mijn gissing kan nog dit worden aangevoerd, dat er van het breken van maliën op deze plaats nog geen sprake kan zijn, daar de aankomst van nieuwe hulptroepen

[p. 315]

wordt beschreven, en de schildering van hun strijd met de Trojanen pas vs. 10912 volgt. Maerlant kwam blijkbaar op het denkbeeld om van het opstuivend stof te spreken zowel door de Fransche tekst, waar (in vs. 9488) sprake is van het inzakken en dreunen van de aarde, als door de behoefte aan een rijm op helme.

In 't Mhd. is in beschrijvingen van gevechten het stieben van de melm schering en inslag, zie de Wdbb.; een plaats uit Gelre's Wapenboek waarop het eveneens vermeld wordt vindt men bij Verdam, Mndl. Wdb. 4, 1365, waar ook een paar andere plaatsen worden opgegeven welke op het bestaan van een vrouwelike vorm melme naast mannelik melm in 't Mndl. schijnen te wijzen.

Groningen.

j.h. kern.