Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 26

[p. 138]

Kaf.

Het West-Germaansche woord kaf, dat thans leeft in 't Nederlandsch, Duitsch en Engelsch, heeft in die talen de speciale beteekenis van: ‘hulzen der graankorrels, die bij het dorschen vrijkomen, afval van de aren’; maar men behoeft niet lang terug te gaan, om een minder beperkt gebruikt te kunnen opmerken. Het Midd. Ned. Wb. geeft voor het woord als beteekenissen op: ‘korenhuls, kaf, uitgedorscht zaadstroo, stroo’; Schiller und Lübben verklaren in hun Mitt.ndd.Wb. ‘Hülse des Getreides, ausgedroschenes Stroh, dann Spreu jeder Art.’ Ook voor het Angelsaksisch is de beteekenis ‘stroo’ te bewijzen: Als de kinderen Israëls in Egypte er op uitgestuurd worden om zelf het stroo voor tichelsteenen te zoeken, (Exodus 5, 10 vgl.) heet het: đoet folc woes todrifen ofer eall Egiptaland cef to gadrienne.

Franck en Kluge geven geen bevredigende etymologie voor het woord; toch is er een Slavisch zelfstandignaamwoord dat klank voor klank met kaf overeenkomt. Serv.-Kroat., Bulg. zob is, evenals kaf te herleiden tot een Idg. *g̑obh-. De beteekenis ‘haver, koorn’ schijnt zich tegen een vergelijking van het Slavische woord met het Germaansche te verzetten, doch dit is inderdaad niet zoo; dat leert een nadere beschouwing der afleidingen van den zelfden stam in de Slavische dialecten. Het Poolsch heeft de vormen: zób', zobia, die koornvoeder beduiden; Serv. zobati beteekent: ‘koorn vreten’, Oksl. zobati ‘vreten’ alleen; in 't Russisch wordt zobat' gezegd van 't vreten der vogels en beduidt ‘pikken, oppikken.’ Hetzelfde geldt van Poolsch zobać. Allerlei afleidingen met de beteekenis ‘snavel’ vindt men verzameld bij Miklosich, Et. Wb. der Slav. Spr. 403 vgl. Zooals men ziet hebben al deze woorden betrekking op het vreten van vee en vogels, en de beteekenissen ‘koren, haver’ voor zob (‘haver’ is de meest algemeene), zullen wel verklaard moeten worden uit het gebruik van graansoorten, en

[p. 139]

van haver vooral, als veevoeder. Zeer duidelijk blijkt dit nog in 't Poolsch.

Ook voor het Germaansche woord moet men van een oorspronkelijke beteekenis ‘veevoeder’ uitgaan. Kaf was de naam voor datgene, wat er van de schooven als veevoeder overbleef, nadat het graan voor menschelijk gebruik er uitgedorscht was. Dat het, zooals ook nu nog, werkelijk daarvoor gebruikt werd, is met aanhalingen te bewijzen. Bij Schiller en Lübben II, 416 vindt men: de louwe schall kaff eten alse en osse; of: kaves unde howes is genoch bi uns. Voor hét Mndl. geeft het woordenboek: Ic en bem gheen voghel, mit caf te locken (Rein. II, 7103). In drie maenden en hadden si (de paarden) hoy noch caf gehadt (Exc. Cron. 290^a).

Dat het gebruik als ‘voeder’ in de middeleeuwen algemeen was, blijkt uit 't feit, dat volgens 't Mndl. Wb. caf herhaaldelijk voor draf gebruikt wordt.

In Grimm's Deutsches Wb. V, 18, wordt het werkwoord kafeln ‘nagen, knabberen’ als een afleiding van kaf beschouwt. Als bewijsplaats voert men aan: dann kamen meine geiszen und kafelten das laub ab. Als deze etymologie juist is, dan is de gelijkheid met het Slavisch des te treffender, daar dan ook hier een werkwoordsvorm van den stam van kaf de beteekenis ‘vreten’ heeft.

Als men de verwantschap tusschen kaf en de bovenbesproken Slavische woorden bepaald heeft, dan vindt men den weg voor het zoeken naar verdere verwanten gebaand. Men zie Uhlenbeck, Etym. Wb. der altind. Spr. 97 i.v. jámbhate. Behalve de Indoiraansche verwanten van zobati, worden daar vergeleken: Iersch gop ‘mond, snavel, muil’, Lit. žėbiù ‘met lange tanden eten (ook van dieren)’. Twijfelend voert de schrijver aan On. kjǫptr, Ags. ceafl, Os. kafl, die dan ook zeer goed tot een andere familie kunnen behooren.

Leiden.

m. van blankenstein.