Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 25

[p. 310]

Klabak.

In een of meer nummers van het weekblad De Amsterdammer uit het najaar van 1905 vindt men een onderhoudend artikel van den heer Stoett over verschillende woorden voor diender, o.a. over den term klabak, waarvan men verklaringen heeft gegeven die de heer Stoett met recht verwerpt, zonder zelf eene nieuwe te willen voorstellen. Een oogenblik - zoo meent hij - zou men kunnen denken aan eene afleiding uit fr. colback, want in den Haag bestaat voor een agent van politie de naam kolenbak, dat uit colback zou kunnen zijn verbasterd. Doch aan die identiteit kan de schrijver moeilijk gelooven, omdat voor zoover hij weet de dienders nooit zulk een hoofddeksel hebben gedragen. Men zou ook kunnen opmerken, dat dit kolenbak gelijkt op klabak, maar dat men zich niet zoo terstond zou kunnen voorstellen dat colback, eenmaal in het schijnbaar duidelijke kolenbak veranderd, ook nog tot klabak zou zijn geworden. In elk geval, de lezers van den heer Stoett zullen met hem die verklaring liever verwerpen dan aannemen.

Andere door hem behandelde termen hebben mij aan eene geheel andere verklaring doen denken. Meermalen wordt een diender aangeduid met een term die eene soort van hond beteekent: de heer Stoett vermeldt hd. teckel, voor Zutfen geeft hij poedel, voor Amsterdam kip, dat, zooals hij opmerkt, een der Bargoensche woorden is voor hond; die toepassing is in het algemeen gemakkelijk te begrijpen. Zou klabak niet een dergelijk Bargoensch woord kunnen zijn? Een zeer bekende Semitsche term voor hond heeft volgens Avé-Lallemant in de taal der Duitsche Joden den vorm kelew (mv. klowin), en in het Duitsche Bargoensch zijn daaruit volgens hem ontstaan kelef, keilef, kolev, kalef, klobe, globe; bij Kluge, Rotwelsch, vindt men evenzoo kelof (300), kohluf (254), gilof (340), kailuf (482), kloben (323), enz. In woordenboeken van het Fransche argot

[p. 311]

vindt men kelb en daarnaast ook cleb; en vooral dit laatste gelijkt op het eerste gedeelte van klabák. Doch is klab- hier inderdaad dit cleb, dan moet -ak een suffix zijn; en zulk een suffix komt ook inderdaad in Bargoensche woorden voor, hetzij dat het van Slavischen of van Romaanschen oorsprong is: dit zal men wellicht niet altijd durven beslissen, omdat er in het Bargoensch zeer internationale formaties voorkomen. Ik vind enkele woorden in het argot van Frankrijk als b.v. momaque, dat hetzelfde beteekent als môme, klein kind (ook momard); bizac, in den zin van fr. bise (ook bizard). Zou aldus naast cleb ook een vorm *clebac hebben bestaan? Wellicht ja, althans in het Spaansche Bargoensch, want Borrow geeft in zijn woordenboek van de Spaansche Zigeunertaal (waarin vele woorden, die eigenlijk meer tot de zoogenaamde Germania behooren): ‘Clemaco, hunter, cazador’. Aan de afleiding van dit woord kan men dunkt mij niet twijfelen: hier heeft het suffix -aco de functie die in het Slavisch zoo wel bekend is; het duidt iemand of iets aan, in eenige betrekking staande tot datgene wat het grondwoord aanduidt. In clemaco zal de m uit eene b (of eene w?) zijn gekomen, en het zal eigenlijk beteekenen: ‘de man die met honden werkt’, derhalve jager; verg. gr. κυνηγέτης. Moet nu een term voor diender verklaard worden, dan is het wellicht onverschillig of men een term voor hond dan wel voor jager aanneemt, want ook de hond is soms een jager. En misschien is het de moeite waard in dit verband nog een ander woord voor hond uit het Fransche Bargoensch te vermelden, nl. cador, dat - het zij met alle voorbehoud gezegd - zeer gelijkt op sp. cazador, jager, wanneer men ten minste in aanmerking wil nemen dat het Bargoensch allerlei min of meer willekeurige veranderingen maakt: cador zou kunnen gemaakt zijn van cazador, waardoor men een term kreeg, in vorm en afmeting meer gelijkende op cabot, dat ook hond beteekent (vandaar weer cabot ferré, een gendarme). Doch dit in het voorbijgaan.

Mijne gissing zou dus deze zijn. Klabák is een Nederlandsch Bargoensch woord, ontstaan uit *klĕbák, en wellicht aan het

[p. 312]

Bargoensch in Romaansche landen ontleend. Het is gevormd van een oorspronkelijk Semitisch woord voor hond, en beteekent eigenlijk hetzij hond, hetzij jager. De vorm kolenbak, die met klabak synoniem is, ontstond uit een anderen vorm van hetzelfde grondwoord, een vorm waarin tusschen k en l een op o gelijkende klinker stond (zie boven). Indien klabak ook in Oost-Duitschland bekend was, zou men er allereerst een Slavisch woord in zoeken, maar in die streken schijnt het in het geheel niet voor te komen.

a. kluyver.