Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 25

[p. 155]

Drie Oldenzaalsche oorkonden uit de vijftiende eeuw.

Als vervolg op de in dit tijdschrift, Dl. XXIV, meegedeelde oorkonden worden hieronder afgedrukt drie soortgelijke stukken uit dezelfde verzameling van door Prof. Gallée gemaakte afschriften.

1. Oorkonde van 1424.

Wij, Arend de Monik, gheheten Wicherinck, Gherd Dobbe, Dage unde Ghese, unser twiir echten vrouwen, bekennet unde betuget in desse(n) openen breve, vor uns, unse erven unde anervende, dat wij hebbet ghedaen unde doen rechte uplatinghe unde vertichtnisse des tenden to Cluuck, belegen in den kerspele to Aldensale, myd hande unde myd mude, alse wij van rechte solden, to behoeff des Hillige(n) Gheystes to Aldensale unde en hebben nyrleyge recht noch ansprake beholden an de vorg. tenden. Al arghelist uedghesproken dat an dessen breve.... hynderlick an wesen mochten. Ende desses to tughe ende to schine der warheyt zo heb ik Arnd vorg. vor my, vor Ghese, myns echten wives ende vor al onse ervede, myn ingheseghel an desse(n) breeff ghehanghen, unde Gerd vorg. umb ghebreck myns zeghels zo heb ik ghebeden Johanne Steniken borgen to Schutorp desse(n) breff vor my, vor Dage, myns echten wives unde vor al onse ervende mede to bezeghelene; unde ik, Johanne vorg. umme beden willen Gherdes unde Dage vorg. heb ik mijn inghezeghel mede an desse breeff ghehanghen. Datum anno Domini millesimo cccc vicesimo quarto in prefesto Katherine virginis.

2. Oorkonde van 1441.

Ic, Gerd van Linge, make kond allen luden ende betuge mit

[p. 156]

dessen apenen breve vor my ende myne erfgenamen ende vor holder myns brefs, dat ic purliken ombe Godes willen hebbe gegeven ende geve vormits dessen breve Hinricke van Echtler, geheten die Blancke, Johannes Fobig ende Hessele ter Denge, indertijt raetlude ende provisores des Hilligen Geistes tot Oldenzael ende oren nakomeren eynen erfliken steden vasten wederkap der achte mudde roggen jarliker gulde, die ic em in vortyden erfliker afgecoft hebbe uut deses vorg. Hilligen Geistes vrijeijgenen erve ende guede, geheten Wolberting, belegen inder burschap toe Lemeslo in den kerspel ende gerichte van Oldenzael, ende vort uut des Hilligen Geistes vorg. alingen renthen, tenden, vervalle ende upkomyngen, soe dat desse raetlude of ore nakomeren vorg. desse vorg. jarlix gulde mogen wedercopen alle jaer onvorjaert, op alle Sante Peters dach ad Cathedram, achte dage vor of nae onbegrepen, vor hondert guede goldene overlantsche Rijnsche gulden guet van golde ende zwaer, noch van gewichten, genge ende geve, up data sbrefs sonder eniger hande wederzeggen ende sonder al argelist. In orkunde der warheit aller punten vorg. soe heb ick Gerd vorg. gebeden Johanne Voet dessen bref mit sinen segele over my ende myne erfgenamen ende holder myns brefs vorg. toe bezegelne ombe gebreck willen myns segels; ende ic Johan Voet vorg. hebbe ombe bede willen Gerdes van Linge vorg. myn seghel wijtliken an dessen bref gehangen. Gegeven in den jaer ons Heren dusent virhondert eyn ende virtich op Sante Ambrosius daech, des hilligen bisschaps.

3. Oorkonde van 1449.

Ic, Gerd van Eerde, geheten die Duker, doe kond end kentlic allen luden ende betuge mits dessen openen breve vor my ende myne erfgenamen, dat ic hebbe gelavet ende love vormits dessen breve Johanne Snoyen ende sinen erfgenamen deger ende al schadeloes to holdene van den vijften halve mudde roggen jarliker gulde, die Johan vorg. vor my ende met my heft ge-

[p. 157]

lavet jarlix toe betalne, in enen openen besegelden breve an hant des Hilligen Geistes raetlude tot Oetmersem ende oren nakomeren. Weert sake dat des niet en schede, woe dat toequeme, soe dat Johan ofte sine erfgenamen vorg. der vorg lofte in enigen schaden queme, daer sal ic ofte mijne erfgenamen vorg. Johanne ofte sine erfgenamen vorg. tot allen tijden van ontheven ende deger ende al schadeloes van holden. Oeck sint vorwerde, wanneer Johan ofte sine erfgenamen vorg. niet leng en willen stan vor desse jarlix roggen gulde vorg., see mogen die my ofte mynen erfgenamen vorg. dat alle wege een jaer toe vorne upzeggen ende weten ende up alle Sante Petersdach ad Cathedram achte dage vor of na onbegrepen, ende wanneer die wete geschien is, soe sol ic of myne erfgenamen vorg. Johanne ofte sine erfgenamen bynen den naesten jaer daer naestvolgende deger ende al onthaven ende schadeloes holden van dessen vorg. lofte ende em siin segel kummerloes weder leveren van den vijften halve mudde roggen jarliker gulde vorg. Weert sake dat ic of myne erfgenamen vorg. des al niet en deden, dat queme to woe dat toequeme, soe mach Johan ofte syne erfgenamen die summe geldes, daer desse vorg. jarlix roggen gulde vor gecoft is, van den vorg. raetluden van stunden an inmanen ende uutwynnen mit aller cost hynder ende schaden als daer daen upgegaen weer, van my of mynen erfgenamen vorg. van myn have ende guede weglic ende onweglic ende vort uut alle myne alingen erven ende gueden, dat sij leyn of eygen, bynnen ende buten waer ende up wat stede of in wat gerichten ic of myne erfgenamen vorg. die nu tor tijt hebben end namaels, wil Got, vorkrijgen mogen, mit pandinge, mit besate, mit allen gerichten geistlic ende wartlic, dat ene recht den anderen niet te hynderne, onvervolget ende onverclaget, vornemende gelike rechte heren pacht, ende losen ende quiten em daen selven van desser vorg. roggen gulde in allen manniren ende vorwerden soe ic solde hebben gedaen als vorg. staet sonder enig wederzeggen ende sonder al argelist. In orkunde der waerheit aller punten vorg. soe heb ic Gerd vorg. myn

[p. 158]

segel vor my ende zijne erfgenamen vorg. wytliken beneden an dessen bref gehangen. Begeven in den jaer ons Heren dusent virhondert negen ende virtich des naesten Dinxedagen (!) na Onser Leve Vrouwen dage Visitacio.

Aanteekeningen.

Omtrent het taaleigen van voorgaande stukken valt weinig op te merken na hetgeen reeds vroeger gezegd is. Het zal den lezer niet ontgaan dat de opstellers niet geschuwd hebben onderling afwijkende vormen van een woord te gebruiken. In N^o 1 vindt men nu eens ende, dan weer unde; in N^o 2 staat op een en denzelfden regel wederkap en afgekoft; iets verder wedercopen; N^o 3 vertoont gelavet ende love; voorts lofte, geloft, doch ook apenen en onthaven.

N^o 1 geeft mij aanleiding tot de volgende kantteekeningen.

Doen naast hebbet; reeds vroeger is opgemerkt dat behalve de gewone meervoudsuitgangen op et ook die op en in de oorkonden nu en dan voorkomen. Iets verder ook hebben.

Myd mude. Door deze plaats wordt het gebruik van den echt Sassischen vorm muud in het Twentsch bevestigd.

Hebic, natuurlijk voor hebbic, d.i. hebbe ic.

Johanne, accus. enk. van Johan, op de wijze van zulke accusatieven als Lazaruse, Petruse, Satanase in den Heliand en 't Mnl. In den Heliand komen ook voor accusatieven als Lazarusan, Cristan, Petrusen, en hiermede is te vergelijken Steniken.-Johanne een paar regels verder als nominatief is eenvoudig een taalfout; evenals myns echten wives als bijstelling van vor Dage.

Borge, borg; vgl. Mnd. Wtb.

N^o 2. Johannes voor Johannese.

Guede; uit deze spelling mag men opmaken dat de opsteller van 't stuk bedoeld heeft onzen oe-klank aan te duiden.

Aling, volledig, geheel; z. allinc enz. in Mnd. Wtb. en in Verdam's Mnl. Wdb.

Upkomynge, opbrengst. Vgl. Mnd. Wtb.

[p. 159]

N^o 3. Johanne Snoyen; vgl. over deze accusatiefvormen het bij N^o 1 opgemerkte.

Deger, volledig, geheel en al. Zeer gebruikelijk in 't Nederduitsch, zooals men zien kan uit Mnd. Wtb. Ook Verdam i.v. geeft voorbeelden, maar alleen uit een streek waar geen eigenlijk Mnl. gesproken werd.

Leng, langer; reeds in den Heliand luidt het leng; zoo ook Ags. De oudere vorm is natuurlijk langis, gevormd als batis, bet.

Besate; hier ‘beslag, beslaglegging’; vgl. Mnd. Wtb.

De woorden vornemende gelike rechte heren pacht zijn mij niet duidelijk.

Zonderling is 't gebruik van 't voornaamwoord 3 ps. in ‘vor my ende zijne erfgenamen’, waar wij mijne zouden zeggen.

Dinxedagen zal wel een schrijffout wezen; is in allen gevalle verkeerd voor Dinxedages, gelijk van zelf spreekt.

h. kern.

Tekstverbetering op Oldenzaalsche oorkonde van 1351.

Blz. 246, D. XXIV van dit Tijdschrift staat: dat mach he keren wat hi wil. Van bevriende zijde wordt mij de opmerking gemaakt dat stellig moet gelezen worden war hi wil, met verwijzing naar Overijs. Stads-, Dijk- en Markerechten (I), 55: Zo zoldt het wesen ter schepen claringhe, waer men dat ghelt kieren sal. (Verdam Mnl. Wdb. III, 1333). De opmerking is zonder twijfel juist.

h. kern.