Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 25

[p. 146]

Een geschiedkundig gedicht van 1494.

Hs. 10901-10903 der Koninklijke Bibliotheek te Brussel bevat een geschiedkundig gedicht dat betrekking heeft op den oorlog dien Karel VIII van Frankrijk in 1494 om het bezit van Napels voerde. Reeds lang te voren had Napels tegen zijn vorst Ferdinand van Arragon de hulp van den Franschen Koning ingeroepen. Eindelijk trok deze den 29^sten Augustus 1494 Italië binnen. Wel had Napels verbonden gesloten met Florence en Paus Alexander VI, doch beide bondgenooten trachtten zich, toen 't er op aankwam, aan hulpbetoon te onttrekken. Venetië hield zich onzijdig. Keizer Maximiliaan van Duitschland was tegen Karels onderneming gekant wijl hij in deze een verhindering zag van den oorlog dien Karel beloofd had tegen de Turken te gaan voeren.

De Koning vertoefde nauwelijks veertien dagen in Italië toen hij den 13^den September te Asti ziek werd. Eerst dacht men aan een zonnesteek en ging gewoon met de toebereidselen verder, doch eenige dagen later openbaarden zich de kinderpokken. Zelfs lag Karel een week lang levensgevaarlijk ziek, doch den 6^den October kon hij weer uit Asti vertrekken. In dezen tijd moet dus het gedicht vervaardigd zijn dat in de Tabula contentorum in hoc M.S. wordt aangeduid als Versus quidam flandrici compositi tempore Belli inter Francigenos et neapolanos a^o .... 1494. De Vlaming die 't dichtte, behoort tot de partij van den bedreigden Ferdinand van Arragon: hij vermaant dezen pal te staan, terwijl hij Karel VIII in zijn ziekte bespot, erin groeit dat de Florentijnen geen hand uitsteken, den Paus zijne samenspanning verwijt, het onzijdige Venetië opwekt partij te kiezen, en de hulp van den Duitschen Keizer inroept. En dit alles in een mengelmoes van Vlaamsch en Italiaansch met nog een enkel woord Duitsch en Spaansch erbij, terwijl op- en onderschrift

[p. 147]

in het Latijn gesteld zijn.¹⁾ De laatste bijzonderheid doet vermoeden dat de dichter meer was dan een eenvoudig landsknecht, dat hij wellicht een der hoogere rangen in het leger van Ferdinand van Arragon bekleedde.

Het zij mij vergund hier openlijk mijn oprechten dank te betuigen aan den heer J.J. Salverda de Grave, zonder wiens welwillende hulp het mij niet mogelijk ware geweest dit gedicht uit te geven.

guerra erat inter franchigenos et neapolanos anno a nativitate domini xiiij⁺xc quarto (1494).^*

Gallorum cunctos sume gens Itala mores
fletu diu properat gallicus ecce furor^**

Waer blieft hy / compt hy oft nyet / lo Roy di franzia
Ho gia hy / Ey neen hy / hy is ommer op weghe^2.
E non / per quay / non viene / ich wol ichen seghe^3.
armato conla consczia in sulla lanzia^4.

Ich segghe mon ami lo Roy non sanzia^5.
Renovar voel la stirpe de Re pipino^6,
Ist Liever also / chen dysti / el florentino^7.
gratarassi mazockino pluy la pantzia^8.

1) Ook Starters ‘Soldaten minne- en drinck-lied’ is een dergelijke staalkaart van verschillende talen, doch bij hem treedt in elke strofe een andere landsman op.

+ fol. 13v

* Opschriften: de oorlog tusschen de Franschen en Napolitanen was in het jaar onzes Heeren 1494.

** O volk van Italië, neem al de zeden der Franschen over: ziehier het Fransche entrain (ironisch) zich lang haasten (ironisch) op het geween! (De laatste twee Latijnsche regels vormen een distichon).

2. Ital. già, ja.

3. per quay, waarom?; ich wol ichen seghe, ik wilde wel dat ik hem zag.

4. consczia, in verband met 't Ital. acconciar ‘zich uitrusten’ of 't oudfra. conche, uitrusting? Lees dus conl' aconsczia? in sulla lanzia, op de lans.

5. sanzia, ofra. sancier (guérir, protéger), dus: Ik zeg u, vriend, de koning helpt (ons) niet; of staat sanzia misschien voor s'avanzia, Fra. s'avance, dus: de koning gaat niet vooruit, wordt niet beter?

6, wil het geslacht van koning Pepijn hernieuwen.

7. chen dysti = qu'en dis-tu?

8. gratarassi la pantzia, (Ital. grattarsi la pancia) = zal niets uitvoeren. pluy, meer. mazockino, afleiding van marzocco, naam van den wapenleeuw en krijgskreet der Florentijnen.

[p. 148]

9.

Lasso marzock hy hevet feber / e / languinaglia^9.

 

Hy kermpt hy kuempt hy clacht syn noet^10.

 

Hy slaept hy sluempt hy is byna doot

 

Hy is versuft versaecht en staet in gran baettaglia^12.

 

 

13.

Lasso medici marzock brenghen in gran Ruina^13.

 

Disputeren nacht ende dach in twe partien

 

Dy een / se / dy ander non / pocho / hen verblyen^15.

 

ancho non se chi cognosca la sua urina^16.

 

 

17.

El polso mancha / sy en weten wat bediet^17.

 

Dy een Ruypt / pullo pisto / dy ander galli galli^18.

 

sy leven in compromisso staet e gran travagli^19.

 

medici merdaci al te mael en helpen niet^20.

 

 

21.

⁺Brigida scrieft / ghy na leest / ich salt aen merken^21.

 

tucta Italia dy saels mysnieten^22.

 

god den here dyen machs toch verdrieten

 

che San Pyer la rumppe la foy der helgher kerken^24.

9. lasso marzock, helaas (marzocco is een versterkend tusschenwerpsel).
languinaglia, kwijnt of kwijning; oudfra. languina, kwijning; de volkstaal vormt met het suffix -aglia pejoratieven.

10. kuempt, kreunt (zie Mnl. Wdb.).

12. in gran baettaglia, in zwaren strijd, in groote moeilijkheid (toespeling op den slag dien hij niet komt leveren).

13. Helaas (zie aant. bij vs. 9), de dokters brengen hem geheel in 't ongeluk (brenghen = brenghen en = brengen hem).

15. se = si = ja. pocho, weinig.

16. Ook is niemand die zijn urine kent (se = s'è = er is).

17. El polso mancha, de pols (slag) ontbreekt.

18. ruypt, roept; pullo pisto, hij is erg ziek (essere a pollo pesto, erg ziek zijn). galli, imperatief van eene veritaliaansching van het oudfr. galer, zich verheugen.

19. in compromisso staet, in een gevaarlijken toestand (Ital. mettere in compromesso = blootstellen aan een gevaar) of: in een toestand van compromis, van wederzijdsch toegeven (toespeling op de verschillende zienswijze der dokters).

20. medici merdaci, de pruldokters.

+ fol. 14r

21. Waarschijnlijk een toespeling op een der talrijke revelationes der H. Brigitta die omstreeks 1345 de orde der Brigittijnen stichtte.

22. geheel Italië, gij zult ervoor boeten (tucta = tolta?).

24. dat St.-Pieter het gegeven woord der heilige kerk schendt; St.-Pieter is de Paus: de sleutel (vs. 25) en het schip (vs. 31) bewijzen dat.

[p. 149]

25.

Renova te Petre, oft ghy verliest den slotel

 

Marce, staet op ˙ ti fa prender Thodysco^26.

 

O lupa sta forte yla pavor del voisco^27.

 

Toy Toey Italia, sack sack met alden protel^28.

 

 

29.

O Aquila grande / heer voghel alder heren^29.

 

gli ali tue spande ende toent u groete macht^30.

 

oft Peter verlijst / sceep / huys slotel en al syn cracht^31.

 

vergeeft doch al mysdaet en mempt dij crone in eren

 

 

33.

Richt dat recht het es seer torto^33.

 

Vernywet den wet / hij is schyr morto

 

slicht dat slecht sijn / e a noy conforto^35.

 

 

36.

Dyets ende wals Is al een tale

 

Lombarts ende vals toyt equale^37.

 

Roemps Napels ende Torkx non vale^38.

 

 

39.

Vos signioris de Roigona^39.

 

Le novel non et troytbona^40.

 

cart voys perdret la corona⁴¹

26. Venetië (de republiek van San Marco), staat op, de Duitscher (Keizer Maximiliaan) neemt u in.

27. lupa, wolvin, als symbool voor Siena (hier voor Toscane genomen?). yla pavor = il a pavor (oudspaansch pavor = vrees). del voisco, beteekenis?

28. Toy Toey; Ital. to' = toglie, pak aan. sack, imper. van 't ofra. sachier, dial. saquier = pakken, trekken. protel = rommel, boel? (zie Mnl. Wdb.).

29. O Aquila grande, o groote adelaar, hier voor Maximiliaan van Duitschland.

30. gli ali tue spande, breid uw vleugels uit (de vorm gli fout voor le is te verklaren door de eigenaardige pluralisvorming van ala, nl. ali in plaats van ale zooals de normale vorm zou zijn.

31. sceep n.l. het schip van Petrus, Ital. la navicella di San Pietro = de Katholieke kerk; sleutel n.l. van Petrus.

33. torto, verdraaid, krom.

35. e a noy conforto, en [geef] ons troost.

37. toyt, geheel.

38. non vale, maakt geen onderscheid.

39. Roigoina, Arragon.

40. Le novel, beteekenis? troytbona = trontbona = trombona, trompet?

41 car (?) vous perdrez la couronne (perdret, Ital. perderete).

[p. 150]

42.

Suy Toye herdi waelan a la baruffe^42.

 

Roigona sta forte hor com uiscian le suffe^43.

 

la gorsa la gorsa thurts lombarts et pantriffe^44.

 

 

45.

Ocium et lascivia in causa parce Rogo.^45.

Afkortingen. In het eerste opschrift: āno, nat, dm̅, qr̅to; in het tweede: propat. Vs. 2. om̅er; 3. 5. 15. 16. 40. nō; 7. 24. ; 8. pātzia; 12. 18. g 14. 36. 37. 38. ; 17. mācha; 19. cōpromisso; 24. rūppe; 29. grāde; 42. co'mscian; 45. ocm̅.

In vs. 21 staat el doorgeschrapt blijkbaar als verschrijving van en; in vs. 30 heeft de tekst: gli als.

Utrecht.

c.c. van de graft.

42. Suy = Ital. su: op! Toye zie vs. 28. baruffe (Ital. baruffa) strijd.

43. hor com uiscian le suffe, hoor hoe zij roepen (oudfra. hachier?) le suffe?

44. la gorsa = la corsa = la course, Ital. a corsa, in draf. thurts, l. thurks? pantriffe?

45. Ik smeek u, laat varen de rust (ocium foutief voor ocio?) en de wellust (toespeling op vs. 6) in deze zaak (ter wille van deze zaak). (Vgl. Lat. parce metu = vrees niet).