Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 23

[p. 99]

Anglosaxonica I.

Moessan gestandan, moessan healdan. Toen ik dezer dagen Swaen's Contributions to Anglosaxon Lexicography II las in de ‘Englische Studien’ 32, 153 v., kwam mij een woord van Prof. Dr. P.J. Cosijn te binnen. Dezen uitmuntenden kenner der Angels. taal- en letterkunde heb ik eens in een college hooren zeggen, dat alleen katholieken in staat zijn het juiste te treffen in de verklaring van datgene, wat op de kerkelijke litteratuur betrekking heeft.

Deze woorden wil ik niet geheel en al tot de mijne maken. Tal van niet-katholieke geleerden zijn in het bezit van een benijdenswaardige kennis van het kerkelijk leven van vroegere tijden. Waar ik echter meer en meer van overtuigd word, is dat men zich goed dient ingewerkt te hebben in den geest der Middeleeuwen, voor men overgaan mag tot de behandeling van zaken, die innig van het katholieke element doortrokken zijn. Dat het aanbeveling verdient in alles, wat op kerkelijke gebruiken betrekking heeft, voorzichtig te werk te gaan, bleek mij wederom uit Swaen's bespreking van de uitdrukking moessan gestandan.

Deze uitdrukking komt voor in: Bibliothek der Ags. Prosa.

III. Ags. Homilien und Heiligenleben XI, 73: þonne beođ hy Cristene, gif hy þis eall gelaestađ, and hy scylon embe þa nigođan tide heora moessan gestandan und oefter þam heora oefenþenunga.

Swaen meent, dat moessan gestandan in beteekenis moet worden gelijkgesteld met moessan healdan en haalt als parallel aan ndl. gestand doen ‘gestandan occurs in the expression maessan gestandan = maessan healdan. cp. Dutch gestand doen’.

Ten onrechte, naar ik meen.

Moessan gestandan is eene in het ags. lang niet ongewone uitdrukking voor ‘de mis bijwonen, hooren, tegenwoordig zijn bij het opdragen van de mis door den priester’.

[p. 100]

Andere plaatsen zijn: Thorpe: The Homilies of the Anglo-Saxon Church. 1^st Part. Vol. II. 272¹⁵: twegen munecas baedon aet Gode sume swutelunge be đam halgan husle, and aefter đaere bene gestodon him maessan. Bosw.-Toll. vertaalt: they attended mass. Wil men een parallel aanhalen in een nieuwe taal, men vermelde ndl. staan bij, eng. assist. Thorpe zelf vertaalt: and after the prayer assisted at mass.

Wulfstan (ed. Napier) 103³ ac sece gehwa his cyrican georne mid claenan geđance und daeghwamlice maessan gestande and hine to his drihtne gebidde. 302²² and his maessan þaerinne (in de kerk) gestandan and gehyran.

M. gestandan und m. gehyran zijn synoniem en beteekenen mis hooren (het werk van de geloovigen).

De mis lezen (het werk van den priester) heet in het ags.: moessian (cf. Bosw.-Toller; ook Hom. und Heiligenleben II, 81, 87; V. 154.

Moessan singan, Beda (ed. Miller) 328³³ þonne mon maessan oftost singeđ.

Moessan gesingan, Blickl. Hom. 45³¹. 207⁵.

Moessan don, Beda (ed. Miller) 328¹¹ and for mec gelomlice maessan deđ.

Moessesong don, Beda (ed. Miller) 328¹ and fore alysnesse his sawle gelomlice maessesong dyde (gezegd van den maessepreost Tuna).

Omschrijvende uitdrukkingen: Blickl. Hom. 77¹⁵ Betfage, se tun, getacnaþ þa halgan cyricean on þaere bip sungen þoet halige geryne. Morris vertaalt: in which are sung the holy mysteries (or sacraments). Hier wordt þ.h. geryne veel beter weergegeven door de heilige mis. De toevoeging ‘or sacraments’ geeft te kennen, dat de beteekenis der woorden den vertaler niet zeer duidelijk is.

Beda (ed. Miller) 84²³ gif he sacerd biđ, mot he þa halgan geryno maersian maessesonga?

86¹⁴ nales hwaeđre ođ bewerennisse to onfonne þaem halgan geryne (goed vertaald door ‘the Holy Communion’), ođđe þa symbelnesse to maersienne maessesonges.

[p. 101]

86¹⁵ se đe for hine þaet geryne maessesonges gegearwie (‘who can officiate in his place in the sacrament of mass’).

86¹⁸ þonne sceal he hine eađmodlice ahabban from onsaegdnesse þaes halgan gerynes (‘he shall humbly abstain from offering the holy ‘sacrament’. De woorden ‘sacrament of mass’ en ‘the holy sacrament’ zijn verkeerd gekozen. De mis immers is geen sacrament.

Wat beteekent nu moessan healdan? Ik heb te vergeefs gezocht naar eene plaats, waar deze uitdrukking synoniem is met moessan gestandan, waarmede Swaen haar gelijk stelt. Evenmin past ergens de beteekenis van ‘mis lezen’, wat anders niet zoo vreemd zou zijn, als wij bedenken, dat in den Teuthonist te vinden is misse halden, misse doen = missare, celebrare (d.i. mis lezen).

Grein geeft bij mässe eene plaats, waar de uitdrukking voorkomt: and þäs embe âne niht, þät ve Marian mässan healdađ, forþan heó Crist on þam däge brohte tô temple. Men. 20. De beteekenis is hier niet ‘mis hooren’ maar ‘het feest vieren’. Het feest van Maria, dat op 2 Februari gevierd wordt, heet ‘Marian maesse, ndl. (Maria) Lichtmis’. Vgl. Blickl. Hom. 197² to Sanctae Michaelis maessan = op het feest van S. Michael. 211¹¹ to Sancte Martines maessan = op het feest van S. Martinus. Healdan = vieren is in het ags. zeer gewoon, vgl. Grein.

Hoe men eene mis gestand doet, begrijp ik niet. Men doet eene belofte gestand; dat gestand doen is ags. healdan, b.v. Wulfst. 40¹ and his cristendom claenlice healde (door de doopbeloften gestand te doen) of nog duidelijker 179¹³ and ađ and wedd waerlice healde 310¹⁹.

Zelfs indien moessan healdan voorkomt in de bet. van ‘mis hooren’, dan moet toch de parallel ‘gestand doen’ hier achterwege blijven.

Nijmegen, Can. Coll. Febr. 1904.

j. daniels s.j.