Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 19

[p. 289]

Middelnederlandsche geestelijke gedichten, liederen en rijmen.

Handschrift N^r. 2559-2562 der Koninklijke Bibliotheek te Brussel is een papieren codex, bestaande uit drie onderscheiden gedeelten die door verschillende kopiïsten geschreven en naderhand samengevoegd werden. Het behoorde vroeger tot de librij van het regulierenklooster ‘Galilee binnen Gent’, waaraan het in 1573 geschonken werd door Broeder Jan Stevens, rector in genoemd convent. Het eerste gedeelte, zijnde bl. 3 tot en met 375, is het belangrijkste van den geheelen codex: eigenlijk is het een handschrift op zich zelf, dat niet in een adem werd geschreven, maar waarin een of ander vroom broeder, gedurende een reeks van jaren, ongeveer van 1420 tot 1460, al datgene heeft opgeteekend wat hem onder 't lezen trof en dat hij bij de band wenschte te hebben. De inhoud bestaat hoofdzakelijk uit een groot aantal, meestal korte uittreksels - ‘uitschriften’, zooals de Dietsche term voor ‘excerpten’ luidt -, uit Jan van Ruusbroec's en Jan van Leeuwen's werken, en verder bevat het een zeker getal gedichten, liederen en rijmen, die tot nog toe zoo goed als onbekend gebleven zijn, al worden ze meest alle door Mone in zijn Übersicht vermeld¹⁾. En mocht iemand er al eens naar omgezien hebben, dan werd hij zeker van de wijs gebracht doordien Mone ze opgeeft als staande in het Brusselsche hs. 728 (één maal staat er zelfs 828, maar dat is ongetwijfeld een drukfout), een oud nummer.

De bedoelde stukken zijn zeer ongelijk van waarde, maar alle zijn ze uit een taalkundig, letterkundig of kultuurhistorisch oogpunt belangrijk genoeg om uitgegeven te worden. Ze volgen hier in de orde, waarin ze in het handschrift voorkomen, met

1) Zie eene uitvoeriger beschrijving van den codex in mijne Handschriften van Jan van Ruusbroec's werken, onder N^r. 75 (tweede stuk, blz. 565 vlgg.).

[p. 290]

dien verstande dat de rijmspreuken bijeengeplaatst zijn. De nummers der bladen, hier bij elk stuk opgegeven, komen niet overeen met die welke Mone opgeeft, daar deze de oorspronkelijke folieering aanhaalt, die echter niet overeenkomt met het werkelijke bladnummer; men zie verder de noten en aanteekeningen.

I

Merct hier, ghi mechden, wie ghi sijt!
Van eerschen banden te sijn quit,
Dats sente Pauwels raet.
Ic bidde u dat ghi dien ontfaet
Ende merct also, dat ghijt verstaet
Hoe hoghe dat is der mechden staet,
Vliende de broesheit van ertrike
Ende Gode omhelsen minnentlike.
Dese huwelijc sal sekerliken
Hier dueren ende in hemelriken;
Dander huwelijc moet vergaen.
Doech waer hi beter ghedaen
Dan in onwette sonde ghedaen!
⁺Mer beraet u wel, ende en sijt niet snel:
Huwelijc is fel, diet proeft weet wel:
Langhe leet ende onlange speel!¹⁶
Hoet met hem gheet, hi en heeft niet el.
Vry ende onbedruct ende sorghen quite,
Sonder wee van hulp[.]ghecrite,^19
+Vry van scande ende van verwite,
Dit is der goeder mechden vite,
Sonder dat si hebben van binnen
Ruste ende vrede, ende Gode minnen,
Dat si op eertrike hier beghinnen
Ende int eweghe rike vol einden.

In het hs. op bl. 57b-58a; vermeld bij Mone, Übersicht, p. 296, onder N^r. 453, waar opgegeven wordt dat het stuk uit 31 verzen

+ Nota

16 speel in het hs. aldus.

19 hulp[.]ghecrite hs.: hulpt ghecrite.

+ bl. 58 a ‖

[p. 291]

bestaat: Mone heeft dus vs. 14, 15, 16, 17 en 18 ieder als twee verzen geteld, maar dan nog komt men slechts tot 30 verzen; hij moet zich dus vergist hebben. Tegen een dergelijke telling is intusschen weinig of geen bezwaar: de kopiïst zelf heeft na de woorden wel in vs. 14, fel in vs. l5, leet in vs. 16, gheet in vs. 17 en onbedruct in vs. 18 een punt (robrik op zwart) geplaatst; of hij die middenrijmen alleen wilde doen uitkomen, of wilde te kennen geven dat de eene regel eigenlijk twee verzen was, is niet met zekerheid uit te maken.

II

Aen siet die vrouwen hoe si gaen,
Besiet hoe haer haer tuten staen,
Cns dat si hem blanceetten!³
Die cleder sijn lanc, dat si hem leetten
Ende scleypen opter eerden.⁵
Fij der vulder hoeverden!
Ghij vrouwen en scamdij u des niet?
Het is scande dat iement siet.
Ic sie noch wonders meer:
Knaepen gaen ghelijc den heer.
Laeghen si te bedde iij dagen,
Men soudse int gaesthuus draegen.
Noch sie ic wonders meer inden lande:¹³
Overspel en is nu gheen scande;
Papen die quaeliken leeven,
Quaet exempel dat si ons gheven.
Scepen die in onwitte leeven
Recht vonnisse connen sij qualijc gheven.

In het hs. op bl. 58a; vermeld bij Mone, Übersicht, p. 281, onder N^r. 399, 2). Het stuk, dat blijkbaar onvolledig is, schijnt een variante te zijn van den AB recht ende Averecht naar

3 Er staat in het hs. duidelijk Cnſ De tweede tekst bij Blommaert heeft Claer dat si enz.; men lette er verder op dat Blanketten in 't Mnl. Wdb. niet opgenomen is.

5 scleypen hs.: scleyten (deze vormen met sc in den anlaut zijn talrijk in dit hs.)

13 daaraan gaat vooraf, doch doorgehaald: souden met rechte gheen vonnisse gheeven.

[p. 292]

hs. 15642 der Koninklijke Bibliotheek te Brussel slordig uitgegeven door Blommaert in zijne Oudvlaemsche Gedichten 3, 143.

III

Ave sonder wee, sterre der zee! Ave, Maris stella,
Gods moeder, niet ontwee,² Dei Mater alma,
Maer maget eweliken, Atque semper virgo,
Saeleghe porte van hemelrike, Felix coeli porta.
Die ontfinghes die hoeghe groete Sumens illud ave
Van des inghels monde suete. Gabrielis ore,
Vest ons in vreden, maeght bequaem, Funda nos in pace
Verwandelt ons Yeven naem. Mutans Evae nomen.
Die bande der sculdiger ontbinde, Solve vincla reis,
............................ Profer lumen caecis,¹⁰
Jage van ons onse quaede, Mala nostra pelle,
Alle goet ons berade. Bona cuncta posce.
Dattu bist een moeder, toene! Monstra te esse Matrem,
Bi di si nemende die gh[o]ene Sumat per te preces,¹⁴
Ons ghebet, die woude sijn Qui pro nobis natus
Om onsen wille die sone dijn. Tulit esse tuus.
No mijn no meere den wedergevers een eere.¹⁷
Eenghe maget, niet ghemeine, Virgo singularis,
Boven al saechtmoedich reine, Inter omnes mitis,
Saechtmoedijch, rein ende ontbonden Nos culpis solutos,
Maect ons, quit van al onsen sonden. Mites fac et castos.
Een leeven puer gheef sonder beyde, Vitam praesta puram,²²
Den sekeren wech ons bereyde, Iter para tutum,
Dat wi, siende [...] Jhesus anschijn, Ut videntes Iesum,²⁴
Euwelijc blide moghen sijn. Semper collaetemur.
Loef moet sijn den hemelschen vader, Sit laus Deo Patris,²⁶
Eerre den oversten Cristus te gaeder Summo Christo decus,
Ende den heilegen gheest. Spiritui sancto,

Tribus honor unus. Amen.

2 Opschrift. maris hs.: maria niet ontwee. Er wordt blijkbaar bedoeld: gaaf, ‘ongeschonden’, ‘onbevlekt’, zuiver.

10 Dit vers is blijkbaar overgeslagen.

14 gh[o]ene hs.: ghene.

17 Ik begrijp niet wat dat vers hier komt doen; het. behoort niet tot den context. Zie ook beneden op vs. 26 vlgg.

22 Vóór puer een uitgekraste p

24 siende [...] jhesus anschijn hs.: siende mogen jhesus anschijn. Het ww. mogen is er te veel en blijkbaar een vergissing van den kopiïst, veroorzaakt door datzelfde woord in 't volgende vers.

26 vlgg. Hier is blijkbaar op de eene of andere wijze geknoeid. Ik vermoed dat vs. 17 hier op de eene of andere wijze bij behoort.

[p. 293]

In het hs. op bl. 88a; niet vermeld bij Mone, Übersicht, die daarentegen een andere vertaling kent: zie blz. 159, onder N^r. 180. Het stuk is blijkbaar een slecht afschrift; tot beter verstand is de oorspronkelijke tekst mede afgedrukt. De verzen zijn doorloopend naast elkaar geschreven en alleen hier en daar door een punt (robrik op zwart) gescheiden, maar meest alle hebben een hoofdletter, rood doorstreept.

IV [Lofzangen tot god]

Nu laet ons Gode loven¹
Met groeter werdicheit!
Hi sal sijn onse loen daer boven
Al inder eweger salicheit.

Hi es dat rike der zielen,
Gheen herte en cant verstaen.
Die daer in verwielen,
Haer droven is ghedaen.

Die minne moet ons geleiden
Al toter hogher zaken,¹⁰
Daer die edele geesten weiden,
Dies die vremde niet en smaken.

Lof ende ere den vader!
Hi es die isticheit.¹⁴
In hem so steet algader
Onse eweghe zalicheit.

Hi en es van geenre zaken,
Maer van hem selven so is hy.
Soe wie die waerheit smaken,
Sy sijn van sorghen vry.

1 Opschrift vóór vs. dominum hs.: domine

10 zaken door een jongere hand verbeterd in zalen, blijkens het rijm ten onrechte.

14 Boven isticheit in de andere hand: ewicheit

[p. 294]

 

O edel onghescapen goet,

 

Nu laet ons bekennen

 

Dat ghi uwen vrienden doet,

 

Die met herten u minnen.

Die, ingele die daer boven sijn
Die bernen in stercker minnen;
Sy aenstaren den hoghen schijn,²⁷
Sy sijn int claer bekennen.

Sy staen in vaster zekerheit
Al in de hoghe stille;
Dáer en es geen anderheit:
Men pleget daer lieves wille.

Die edele seraphinne
Sy sijn van Gode verclaert;
Sy draghen hoghe minne
Al tote dien edelen aert.

Sy sijn so diepe ghesoncken
Al in dien diepen vliet,
Die daer in sijn verdroncken
Hen is zeker wel gheschiet.⁴⁰

O gheweldeghe tryneteyt,
U wese[n] dat es sonder beghin.⁴²
Ghi sijt die hoge mogentheit
Daer alle dinghen sweven in.

Daer en licht niet dan één wesen bloet:
Die sone wert daer alle tijt gebaert;
Uut hem beiden sprinct één bloet,⁴⁷
Elc persoen doet daer sinen aert.⁴⁸

Die vader is dat ierste sproet,
Die ons ghebaert, dat suete rijs,

27 aenstaren staat nog niet in 't Mnl. Wdb.

40 hen in het hs. voluit.

42 wese[n] hs.: wese

47 hem in het hs. voluit (dit wordt alleen vermeld voor den meervoudsvorm, daar in 't enkelvoud hem alleen mogelijk is).

48 doet hs.: daet

[p. 295]

 

Hi es die edele sabaoth!

 

Nu laet ons hem geven loef ende prijs.

O grondelose mildicheit,
Hoe liberael soe sijn u ghiften!
Ghi gaft ons den sone der ewicheit,
Daer gi de werelt met wout verlichten.

Ghi en waert jeghen ons niet vrec,
Ghi gaeft ons dat suete lemmeken.
Ghi waert om ons ghenomt .j. gheck,
Het woude aent cruce ghebraden sijn.

Nu laet ons God met minnen eten,
Alle die sijns van herten begheren.
Al hebbent die wolve verbeten,
Wi willent met vrouden nochtan verteren.

Ic wille mijn herte aen u legghen:
En belghet u niet, al comic spade!
Lief en mach lieve niet ontsegghen,
Nu gheeft mi, lief, u ghenade.

O troestere, invierijch forneis,
Van aerde sidy goedertieren.
Dic u minnen, si hebben peys,
Ghi sultse wel met doechden scieren.

Ghi sijt een orspronc alle der minnen,
U strale sijn so wederhaect,⁷⁴
Ghi sciet na dat herte van binnen,
Hi wert verwonnen dien ghi geraect.

Al sciet hi u, en ontsiet u niet!
Ghat den scutte jeghen!
Het es zeker een suete verdriet:
Si wetcnt wel die gene dies pleghen.

U straelen die sijn suete.
Men saelt niet zeer claeghen.
Al stoet hi oec sulc stont metten voete,
Men moet van vrienden dicke verdraghen.

74 wederhaect = van we(d)erhaken voorzien

[p. 296]

85

Ghi sijt een invierijch brant

 

⁺Allen goeden soeten herten.

 

Nu trect ons in dat suete lant,

 

Daer es vergheten alre smerten.

Vol es hemel ende eerde
Sijnre moghentheit.
Wie mintene na sijnre werden?⁹¹
Dats iement die ic weyt.

Dat hi so cleine wert ghemijnt,
Dat es groete scaede!
Waer sijn doghet van ons bekent,
Wi volgheden sinen rade.

Die gloriose apostelen ons heren⁹⁷
Sy ghinghen ter hogher scolen,
Dat si voerwaert souden leren
Dat hem de meester hadde bevoelen.

Sy lasen hoghe lessen,
Si waren so diepe gheraect,
Dat ment noch leest inder messen:
‘Dat wort es vleeschs ghemaect,

Dat wort was bi Gode,
Al in sijn ierste beghin.’
Dit was der minnen bode
Die ons leerde desen sin.

Davidt ende die andere propheten
Die scouwen aen Gods aenschijn;
Sy sijn int claer weten
Dies wi noch beroevet sijn.

Dat haer vernuft daer overblijft,¹¹³
Dat is soe overrike.

+ bl. 97b ‖

91 mintene hs.: mintene Opschrift vóór

97 apostolorum hs.: apostolen (de volledige tekst luidt: Te gloriosus Apostolorum chorus ... laudat)

113 vernuft Zooals uit deze plaats ten overvloede blijkt, is vernuft reeds in de 14^de eeuw bekend, en dus niet ‘eerst vroeg nnl.’; het woord komt o.a. nog voor Tien Plaghen vss. 1 en 2341; bij Ruusbroec is vernuftich gewoon. Het is niet onwaarschijnlijk dat het woord door de mystieken is in zwang gebracht, daar ook vernunft bij Duitsche mystieken zeer gebruikelijk was.

[p. 297]

115

Het geet boven alle begrijp,

 

Het es soe wonderlike.

Dye lieve maertelaren,¹¹⁷
Sy hebben vele gheleden.
Si en wouden hem niet weren:¹¹⁹
Het es der minnen seden.

Minne was stercker dan die doet,
Dat was wel in schine:
Dor minne leden sy meneghen noet,
Smerte ende groete pine.

Die heyleghe kerke heeft belijt
Dat Cristus es onse leeven.
Hi heeft ons van sonden ghevrijt
Ende ons hem selven ghegheven.

Dies moet hi sijn ghebenedijt
Boven alle creaturen,
Dat hi woude comen in deser tijt
In onser aermer natueren!

Des ewichs vader majesteit¹³³
Die es onghemeten.
Het steet al in sijnre moghentheit,
Hi heeft hemel ende eerde beseten.

O alre suetste natuere,
Soe wel hem die uws ghesmaect!¹³⁸
Nochtan maectty hem wel te suere
Dien ghi met uwen pile gheraect.

Och lijef, daer ghi op vechten wilt,
Hi gheve hem selven in die avonture.
Hi behovet enen dicken scilt,¹⁴³
Want hi moet liden tsuete ende tsure.

117 Vóór lieve: een te vroeg geschreven maerte met robrik doorgehaald.

119 hem in het hs. voluit. Opschrift vóór

133 immense hs.: in mense

138 uws hs.: ws

143 scilt hs.: sclit.

[p. 298]

145

Ghi schijnt uwen vrienden fel,

 

Dat doedy hem in schine.^146,

 

Ic sout op u betughen wel

 

Dat ghy hem pleecht hert te sine.^148,

Hy es des ewijchs vader kijnt,
Hi es uut hem gheboren.
Soe wie dat sinen sone mint,¹⁵¹
Die vader heeften vercoeren.

Jhesus es die name sijn:
Wildy u iet aen hem bestaeden,
Sijn rike en heeft ghenen fijn,
Ghi en moghet u niet bat beraden.

Sijn erve dat es seker groet,
Aen hem leghet goet huwelijc.
Hi sal u bringhen uut alre noet
Ende met u bliven ewelijc.

⁺O suete honich riviere¹⁶¹
Die comt uten heilegen geeste!
Wien ghi ontfunct met uwen vier,
Hi heeft van binnen grote feeste.

Ghi versuft die wise vroede
Ende ghi sentse in elinden.
Doer minne liden si grote aermoede,
Op dat si den nasten wech moghen vinden.

Ghi doetse lopen om haer broet
Ende alle dinc begheven.
Si heeten dicke van sinne onvroet.
Die ons der minnen leeven.

Sy lopen achter laende
Ende liden menijch verdriet;
Lachter ende grote scande¹⁷⁵
Die men hem dicke biet.¹⁷⁶

146, hem in het hs. voluit.

148, hem in het hs. voluit.

151 mint hs.: mint

+ bl. 98a ‖

161 suete de s is met de robrik van 't voorafgaande O bedekt

175 vóór grote: ghe maar zwart doorgehaald.

176 hem in het hs. voluit.

[p. 299]

 

Ghi maket al in rueren

 

Te male der zielen crachte;

 

Si hebben meneghe selsen ue[.]re,¹⁷⁹

180

Ghi steelt hem haer ghedachte.

 

 

 

Ghi sijt die dat merch verteert;

 

Ghi maect van heren knechte;

 

Ghy sijt dat die siele begheert,

 

Sy moet u minnen met rechte.

Ghi sijt een coninc der ewicheit,
U glorie die es groet.
Och here, dooer u ghenadicheit¹⁸⁷
Maect ons van allen beelden bloet.

Mine substancie hebbie verdaen
Die mi mijn vader hadde gegheven;
Ic bin in vremde lande ghegaen
Ende ic bin van huus verdreven.

Sy sijn in groter weeldicheit
Al in mijns vader rike,
Ende wi in groter eleindicheit,
Wi vullen ons metten slike.¹⁹⁶

Sy sijn groeter vrouden rike,
Si ghebruken dat si minnen.
Dat sal hem bliven ewelike.¹⁹⁹
God laet ons ghewinnen!²⁰⁰

Hy es een kint der hoger gebort;²⁰¹
Sijn wisheit en heeft geenen gront.
Hi es selve dat eweghe wort,
Die minne maectenne zeer ghewont.

Nu laet ons seggen der minnen danc.²⁰⁵
Van minnen ghinc hi om sijn broet:
Het dede die minne diene dwanc
Dat hi woude liden breke groet.

179 ue[.]re hs.: veere d.i. ueere

187 dooer verg. beneden blz. 316.

196 vullen hs.: wullen

199 hem in het hs. voluit.

200 Er ontbreekt blijkbaar iets in dit vers. Lees God laet (= laet et) ons oec ghewinnen?

201 Hy hs.: Dy

205 laet de a verbeterd uit e

[p. 300]

 

Die Gode minnen die sijn vry.

210

Die waerheit salse verlichten!

 

Het is vor jaer altoes beest met my,

 

Ic derve der minnen ghiften.

 

 

 

Ay, wat hebbic der minnen misdaen,

 

Dat si mi es soe vremde?

215

Int ierste dede sijt mi goet verstan,

 

Nu schijnt of si mi niet en kende.

 

 

 

Ic wille haer mijn leeven lanc

 

Nochtan dienen sonder enich ghewin.

 

Al en wijst sijs mi nemmeer danc,

220

Ic en wouts haer dienen niet min.

Dye minne maecte wonder groet,
Doen si ons sonde dien sueten gaest.
Hi quam uut sijn vader scoet,
Dat hi woude draghen onsen laest.

Hi wert van minnen een jonghelijnc:
God liet ons sinen sone sien.
Hi was vroech een ballinc,²²⁷
Want hi moeste uuten lande vlien.

Herte ende al mine sinne
Willijc hem gherne gheven.
Nu laet ons keren inne
Ende sueken daer ons leven.

Vrouwe van groter werdicheit,²³³
Bidt minen heer, uwen sone,
Dat hi om sijn genadicheit
Hem selven ons gheve te loene.

Hi heve[t] die doet verwonnen,²³⁷
Sijn rike es op ghedaen;
Hi heeft ons sijn herte ontghonnen,
Alse die voghel pellekan.

227 ballinc de i verbeterd uit e

233 Vrouwe hs.: Vroude Dat er Vrouwe vereischt wordt, blijkt uit de volgende verzen: het is duidelijk dat Maria aangeroepen wordt.

237 heve[t] hs.: heve

[p. 301]

 

⁺Ghi gheeft ons, lief, u herte bloet:

 

Waer was noit mere minne ghesien?

 

Nu gheeft ons tuwer minnen spoet,

 

Want ich wille in u herte vlien.²⁴⁴

 

 

245

Alsic mi daer in verspelen ga,

 

Soe es mi wel te moede

 

Ende ic mijns selfs daer ledich sta:

 

So vloeie daer der minnen vloede.²⁴⁸

Sijn opvaert heeft hi ghedaen:²⁴⁹
Hi sit te sijns vader rechte hant.²⁵⁰
Hi woude die doet om ons ontfaen
Ende also comen in sijn lant.

Hi heeft ons sijn rike gedeelt,
Hi wout ons vore winnen:
[O]p dat wi dien doen [g]hewelt,²⁵⁵
Met rechte selen wine minnen.

Wi nemens gherne goden coep,
Wi moghen qualijc liden,
Maer wij sijn gerne inden hoep
Daer men leeft metten bliden.

Die vele willen ledech gaen
Ende der natueren leven,
Si selen cleinen loen ontfaen,
God sal hem luttel gheven.²⁶⁴

Nu laet ons ter minnen keeren,
Want minne altoes haer selven lont.
Si sal ons haer weghe leren,
Die God sinen vrienden toent.

Hy sal comen ten lesten dage
Alse een stringhe richtere;
Hi sal slaen groete sclaghe,
Nochtan en heet hi geen vechtere.

+ bl. 98b ‖

244 ich in het hs. aldus. - Vóór vlien: vll verbeterd uit vil, maar zwart doorgehaald.

248 vloeie aan de laatste letter is geknoeid, ze staat althans op ratuur. - vloede de v verbeterd uit een b Opschrift vóór vs.

249 Vóór dextram: pa rood doorgehaald.

250 sit verbeterd uit syt

255 Dit vers is door den kopiïst overgeslagen en door een andere hand in margine bijgeschreven; door het afsnijden is de O van Op en de g van ghewelt weggevallen.

264 hem in het hs. voluit.

[p. 302]

 

Den sone es dat oerdel ghegeven:

 

Ic an hem seker der eren wel.

275

Daer sal sijn anxt ende beven,

 

Want sine worde sullen luden fel.

 

 

 

Hi dunc mi alder eren wert,

 

Ic draghe tot hem een goet moghen:

 

Soe wie sijns hier van herten begheert,

280

Hi salne daer boven verhoghen.

 

 

 

Ay, of ic waer inde helle,

 

Daer nochtan [es] groete pine,²⁸²

 

Ende mijn lief ware mijn geselle,

 

So stonde mi blide te sine.

Comt ons te hulpen, lieve here^285:
(Want ghi allene ons hulpen moghet),
Dat wi moeten leven in u ere,
Want in u cs bescloten alle doget.

Ghi heebt ons groete minne bewijst,
Met uwen bloede hebbedi ons verloest.
Ghi hebt ons met u selven gheprijst,
Dat es der zielen groeten troest.

Die minne vermach alle dinc:
Dat dede hi ons wel openbaer.²⁹⁴
Doen hi hier op eertrike ghinc
Bina wel xxxiij jaer.

Die minne en liet hem niet geduren:
Hi moeste uut sinen vader gaen
Ende dat hoe[c]hste werc volvoeren,²⁹⁹
Dat noit van minnen was ghedaen.

Nu laet ons dancken der minnen zeere
Die ons sant dat groete present!
Ic wille hem gheven loef ende eere,
Want hem eest dat mijn herte mijnt.

Neemt, lief, mijn herte: ic ans u bat

Dan al dat ic ghescapen weet;
Dat noit eertsche creature besat,
Dats mi van goeder herten leet!

282 [es] niet in het hs. Opschrift vóór vs.

285: quesumus hs.: quesimus

294 openbaer hs.: open baer

299 hoe[c]hste hs.: hoehste

[p. 303]

 

Nu hoert, lief, mijn claeghe:

310

Die edel tijt es mi ontleden,

 

Ic vinde mi in minnen traghe,

 

Die leden tijt hout mi beneden.

 

 

 

Noch so willic suchten ende carmen,

 

Ende claghen hem minen groten noet:³¹⁴

315

Ic hope hi sal mijns ontfermen,

 

Want hoefsche minne heeften doet.

Maect ons kindere der ewicheit,³¹⁷
Dat wi moten sijn in u ghetal.
Ghi sijt daer al mijn troest aen steit,
Want al mijn leven dat es een val.

Ic leve mire armer naturen,
Ic bin uwer sueter minnen bloet;
Noch willict al avonturen
Ende leghen mijn hoet in uwen scoet.³²⁴

Hi sal aen mi doen sijn edelheit,
Want seker ic betrouwe hem wel;
Ic verlate mi op sine hovesheit,
Want bi hem te sine dat es goet spel.

Hi es van wandelingen alte goet:
Bi hem te sine dat es soe suete.
Hi verblijt des menschen moet
Ende hy gheeft den zielen boete.³³²

Behout u volc, suete heer,³³³
Dat wi werden van u gebenedijt!
Want die werelt es uten keer,
Want luttel iement verwint den strijt.

Ic ligghe te velde naecht ende dach,
Mijn viant soude mi gerne deren.
Hi houwet op minen scilt so menegen slach,
Ic en can mi langer niet gheweren.

314 minen hs.: mīnē Opschrift vóór vs.

317 Eterna hs.: Eternus (de volledige tekst luidt: Aeterna fac ... in gloria numerari)

324 leghen verbeterd uit legghen: de eerste g is uitgekrast.

332 hy verbeterd uit he Opschrift vóór vs.

333 Sal[v]um hs.: Salum

[p. 304]

 

Comt mi te hulpen, suete lief!

 

Ic bin in scricke van binnen;

 

Hi loept al omme als een dief,

 

Aen u, lief, steet mijn verwinnen.

 

 

345

Die viande sijn mijns heren knapen:

 

Si slaen, si vaen, si driven grote feesten,

 

Die God so edel hevet ghescapen

 

Dat si leven alse groeve beesten.

 

 

 

Ic bin verselt inder wilder see,

350

Zielen ende lijfts bin ic in sorghen,

 

Die nature geeft ons menich wee,

 

Oec en hebbenwi gheenen morghen.

 

 

 

Hulpt mi te lande, suete lief!

 

Die wech es mi verre ende vremde.

355

Ghi sijt alte wel mijn gherijef,

 

Waert dat ic u met herten minde.

 

 

 

Het sijn alle boeven ende boefinnen³⁵⁷

 

Die gherijef sueken in dat si minnen.³⁵⁸

Regheert ons, here, in dyt leeven.³⁵⁹
Wi hebbens te doene in deser tijt
Dat wi u loef ende ere moghen gheven,
Want ghi hebt ons ghelach gequijt.

Alsic aen sie die hoghe minne,
So vindic in mi groete scout,
So ghevie hem herte ende sinne,
Ic mach qualijc dienen sonder mijn scout.

Hi moet mi uut doen minen coest,
Want ic moet vanden ghereden teeren;
Ghebruucte ic mijns liefs na minen loest,
Wat soudic meer moghen begheren?

Maria hadde vercoren dat beeste deel,
Dat en sal haer niet werden ghenomen:
Het es een suete lecker morsceel,
Ic woude ics proven mochte na mijn becomen.

357 Men lette er op dat deze twee verzen, die een volledigen zin uitmaken, op elkander rijmen, en dus niet het eerste en tweede vers kunnen zijn van een strofe waarvan de twee andere ontbreken. Zou het een rijmspreuk zijn die den kopiïst onder 't schrijven der twee voorgaande verzen inviel?

358 Men lette er op dat deze twee verzen, die een volledigen zin uitmaken, op elkander rijmen, en dus niet het eerste en tweede vers kunnen zijn van een strofe waarvan de twee andere ontbreken. Zou het een rijmspreuk zijn die den kopiïst onder 't schrijven der twee voorgaande verzen inviel?

359 dyt verbeterd uit dat

[p. 305]

375

Welken tijt sal hi mi blide maken,

 

Die mijn herte heeft soe zeer ghewont?

 

Ic ligge altoes in een haeken

 

Dat mi sine minne sal werden cont.

 

 

 

Ic biede hem dicke dat herte mijn,

380

Ic soude geerne mijn scout betaelen.

 

Joncfrouwen souden nochtan scamel sijn,³⁸¹

 

Het scijnt ic moet op hem verhalen.

 

 

 

Ic hebbe mijn herte aen hem vorloeren,

 

Ane dat groete onghelike.

385

Hi es hovesch ende wel gheboren,

 

Hi es mire zielen hemelrike.

 

 

 

Hi wert wel cleine van mi ghemint,

 

Al sprekic dus behagelike.

 

Die werken en volgen den worden twint:

390

Dat es mire zielen scadelike.

U name moet sijn ghebenedijt,
Ic loefde u geerne nacht ende dach,
Want ghijs allene werdech sijt:
So hulpt mi dat ict volbringhen mach.

Die u met rechte souden loeven,^395
+Sy bieden u dicke grote onere.
Si selens ghenieten noch daerboven:
Al beidy lange, ghi slaet zeere.

Ghi laget te gisele hier inder tijt,
Ghi en wout u selven niet sparen,
Toet dat was onse scout ghequijt.
Doen woudi weder in u rike varen.

Heer, en laet mi niet vergheten
Dier trouwen, die gi mi hebt gedaen.
Dat goet es al onghemeten
Dat ic hebbe, lief, [van] u ontfaen.⁴⁰⁶

Al haddic een herte also groet
Alse alle de werelt hevet gemeine,
Ic liet gheheel in uwen scoot:
Nochtan sout mi duncken u te clene.

381 scamel de a is verbeterd uit e

395 rechte boven op herten dat zwart doorgehaald is.

+ bl. 99b ‖

406 [van] niet in het hs.

[p. 306]

Et laudamus nomen tuum domine

 

Ic lovede gherne uwen name,

 

Maer mijn vermogen es te cleine.

 

Ic hope het sal u sijn bequame,

 

Eest dat ic u met herten meine.

 

 

415

Mijns liefs loef willic breien,⁴¹⁵

 

Buert mijn herte, doet op minen mont:

 

Sinen name loven in alre leyen⁴¹⁷

 

Vroech ende spade, talre stont.

 

 

 

Haddic hulpe na minen wille,

420

Ic soude maken so grot geclanc!

 

Die ghene die nu swighen stille⁴²¹

 

Selen mi hulpen noch eer iet lanc.

 

 

 

Dat u so luttel eren geschiet,

 

Dat es al uwen vrienden leet.

425

Het es jammer datmen u misbiet,

 

Ende men alle goet van u ontfeet.

 

 

 

Sy weten luttel hoe goet ghi sijt

 

Die u so goeden coep begheven.

 

Hier en es gheen beiden inder tijt,

430

Hier na volcht een ander leeven.

 

 

 

Ic volbracht gheerne uwen loef:

 

Hets recht, gi sijt mijns hertsen here!

 

Nu roept mi, lief, in uwen hoef:

 

En laet ons sceeden nemmermeere.

Heer, om uwe groete werdecheit
Huet my van sonden desen dach.
Ontfermt u mire nederheit,
Want ic mi selven niet hulpen en mach.

Ic bin my selven dycke ontgaen:
Dat mach mi wel zeer rouwen!
Nochtan dat ic hebbe misdaen,
Soe vindic u altoes in trouwen.

415 breien door den kopiïst zelf verbeterd uit breiden: de d is doorgehaald en geëxpungeerd.

417 en 418 zijn door den kopiïst overgeslagen maar door een andere hand evenals vs. 250, in margine bijgeschreven; daarenboven zijn ze in de 16^de eeuw nogmaals bijgeschreven, nl. tusschen vss. 417 en 420.

421 ghene Misschien staat er gheene; in elk geval staat dan het eerste been der n op de tweede e

[p. 307]

 

Doen ic mi noch vander werelt keerde,

 

Doen vandic u, lief, al bereet:

445

Ghi waert mijn meester, die mi leerde

 

Hoe men den wech der minnen gheet.

 

 

 

U hoefsheit die heeft mi verwonnen:

 

Ic wille te male u eyghen sijn.

 

Dat ic so spade hebbe begonnen,

450

Dat claghic dicke int herte mijn.

 

 

 

Ic soude geerne over u claghen,

 

Maer ghi hebt vriende die u sijn hout;

 

Sine selens mi niet verdraghen,

 

Si sellen op mi leggen die scout.

 

 

455

Als gi ons hebt in uwen stricke ghevaen,

 

So maecty u uten weghe.

 

Soe vresic dat ic hebbe misdaen

 

Ende verloren hebbe der minnen zeghe.

 

 

 

Ghi comt met uwer goedert[i]erenheit⁴⁵⁹

460

Ende toent ons uwe suete treken;

 

Ghi trect ons af uwe suetecheit,

 

Soe vinden wy ons in groter breken.

 

 

 

Soe wat met Gode omme gheet,

 

Sy moeten selken tijt sceelden;

465

Eest dat wi hem clagen onse leet,

 

Dat sal sijn hoefsheit al ghelden.

 

 

 

Ghi cont alte wel soeteleec leiden,⁴⁶⁷

 

Al sout al bliven een spelen gaen,

 

Maer namals gaet al aen een sceiden,

470

Dan laetty ons opten weghe staen.

 

 

 

Eest dan wonder dat wi croenen

 

Alse wi soe jammerlijc na u sien?

 

⁺Hoe moechdy ons aldus ghehoenen

 

Ende soe verre van ons vlien?

 

 

475

Mochten wi u met orloeve leeren,

 

Soe sijt des zeker ende ghewes,

 

U comen ende u henen keeren

 

Dat dat alte onghestadech es.

459 goedert[i]erenheit hs.: eerst goederterenheit, en dit verbeterd in goedertierenheit, waarna de boven -ter- bijgeschreven i weer werd uitgekrast.

467 Ghi aanvankelijk vergeten, maar naderhand door den kopiïst zelf vóór het vers bijgeschreven.

+ bl. 100a ‖

[p. 308]

 

Waer sach men noit hoefschen gast

480

Op aerme liede dus gheberen,

 

Ende makent al in ongherast

 

Al soude hijt alte male verteren?

 

Ghi sijt te coene alse gi wilt spelen,

 

Ghi cont u vriende wel verbliden.

485

Altenen en connen sijs niet gehelen

 

Alse gi wilt comen buten tiden.

 

Het schint dat hijs heeft goeden moet

 

Dat iegen hem niement en mach staen.⁴⁸⁸

 

Hoe hi dan metten sinen doet,

490

Dat en dunct hem nemmer misdaen.

 

 

 

Consten wine eens soe vaste gevaen,

 

 ⁴⁹²

 

Hine en souts lichte soe vele niet bestan.

 

Diet hem woude wel betaelen.

 

 

495

En werre hi niet so groten heer,

 

Ons souts noch meer verdrieten,

 

Ende daer toe claghen vele meer.

 

Nu moet hi sijns selfs genieten.

Ontfermt u mijns, lieve heer,
Want gi allene mijn noet bekent,
Dat ic mot leven in u eer,⁵⁰¹
Maer ic en leeve der minnen twint.
Dadic dat mi minne ghebiet,
Soe soudic mijn lief wel vinden.
Nu binnic ongestadech alse een riet
Dat daer waeit met allen winden.

Mijn ontbliven dat is soe groet,
Ic moet u minen commer claghen.
Ic blive onder mine bordene doet,
Ghi en hulpse mi selve draghen.
Haddic mijn herte in mijn bedwanc,
Ic souts u soe zeer doen minnen,⁵¹²
Mijn lief sous hebben hogen danc.
Nu laet mi God noch gewinnen.

488 niement eerst iement, maar boven ie- heeft de kopiïst zelf bijgeschreven ni

492 ontbreekt, en dit is aangewezen door een rood kruis in margine; het ontbrak dus blijkbaar ook in het voorbeeld van den kopiïst.

501 leven daar de e van le- niet zeer' duidelijk was, is er een andere bovenop geschreven.

512 Ic souts eerst vergeten, maar naderhand door den kopiïst vóór het vers bijgeschreven

[p. 309]

Fiat misericordia tua domine super nos

515

Doet an mi u ontfermhertecheit!⁵¹⁵

 

Ic hebs te doene, ghi wetet wel.⁵¹⁶

 

U wesen dat es ghenadecheit,

 

Daer omme mact mi te dochden snel.

 

 

 

Ic wille hopen in minen God:

520

Hi eest die mi trosten mach;

 

Maer ie breke dicke sijn gebot,

 

Van minnen wetic cleine gewach.

 

 

 

Ic wille draghen bliden moet:

 

Die minne salt noch al versien;

525

Mochtic noch hebben ter minnen spoet,

 

Mi soude noch van minnen goet gescien.

 

 

 

Vremden trost willic begheven⁵²⁷

 

Ende laten dat cleine om al.

 

Al stervende vint men dat leeven,

530

Der doeder loen en es niet smal.

 

 

 

Soe wie wilt doeden die nature,

 

Het moet hem oosten vleesch ende bloet;

 

Het wert den meneghen wel te suere

 

Eer hise can bringhen onder voet.

 

 

535

Salich sijn si die also ghescreven sijn!

 

Sy selen altoes in Gode leeven,

 

Sy selen sien den blickenden schijn.

 

So wel hem die daer in sweven!⁵³⁸

Wie dat hoept inden heer,
Die en wert nemmermeer confuus.
Soe wie wilt volgen sijnre leer,
hi sal wonen in sijns vader huus.

Daer is die vroude seker groet!
Sy en moghen nemmer meer begeeren.
Si eten daer dat hemelsche broet,
Hen blives meer dan sijs verteeren.⁵⁴⁶

515 Opschrift vóór vs. : vóór tua een te vroeg geschreven do en vóór super een dergelijk si (begin van super) met een korte s; maar telkens rood doorgehaald

516 te verbeterd uit ee: de t boven op de eerste e

527 trost verbeterd uit troste: de e, die niet heelemaal afgemaakt is, is zwart doorgehaald.

538 hem in het hs. voluit.

546 Hen in het hs. voluit.

[p. 310]

 

Ach! mochtic vanden crumen hebben.⁵⁴⁷

 

So soudic noch ghevullet sijn.

 

Maer ic gae ter aermer cribben,

550

⁺Al eest dat ic draghe den schijn.

 

 

 

Wat hulpen ons de snikelbrocken?⁵⁵¹

 

Daer luttel es, dats saen verdaen.

 

En es maer een suete locken,

 

Alse daermen den hase wylt vaen.

 

 

555

Wat hulpet datmen vele claghet?

 

Wy en hebbens nemmeer dan den goere,

 

Alse enen diemen zere jaghet

 

Met haesten voer eens beckers dore.

In het hs. op bl. 97a-100b, in twee kolommen geschreven; naast den eersten regel van elke strophe staat een rubriceeringsteeken; vermeld bij Mone, Übersicht, p. 170, onder N^r. 202. Mone zegt minder juist: ‘Beinahe jedes Wort mit einer vierzeiligen Strophe glossirt’. Er is geen kwestie van glosseeren; veeleer heeft men hier, naar het mij toeschijnt, een reeks lofzangen tot God, waarbij ieder vers van het Te Deum telkens tot uitgangspunt genomen is. Het op vele plaatsen fraaie gedicht is blijkbaar door een vrouw gemaakt (zie vs. 381) en wel door iemand uit de onmiddellijke omgeving van Jan van Ruusbroec: woorden als verwielen (vs. 7) en isticheit (vs. 14) zijn alleen bij hem en zijn geestelijken zoon Jan van Leeuwen te vinden.

547 mochtic de m op een of meer andere letters; voor de duidelijkheid heeft de kopiïst het geheele woord nog eens tusschen de regels bijgeschreven.

+ bl. 100b ‖

551 snikelbrocken zie b.v. Kil.

V

Merct dit herde wel ende hulpt uwer, zielen snel.

Een ieghelijc si op sijn hode altoes,¹
Want die werelt die es loes.
Haer genuchte es onsuverheit,
Haer raet hoverde ende gierecheit.

1 altoes aldus afgekort: alto9. Dit gebruik van het teeken 9 als verkorting voor es is zeer zeldzaam; een enkele maal nog heb ik het aangetroffen, nl. in hs. 6838¹ op de Bibliothèque Nationale te Parijs, waarin op bl. 154a des (genitief van die) is afgekort d⁹ (zie mijne Middelnederlandsche Geneeskundige Recepten en Tractaten, p. 127).

[p. t.o. 311]

 

[p. 311]

5

Haer dienste es suete, haar loen es cranc;

 

Haer blaue es scone, haer vrucht es stanc.

 

Haer sekerheit es verradennisse,

 

Haer medecine es vergefnisse.

 

Haer gheloven dat es al lieghen,

10

Haer geleisten dats bedrieghen.

 

Voer blijsscap geeft sy groten rouwe,

 

Scande voer eer, loesheit vor trouwe.

 

Vor rijcheit geeft si aermode groet,

 

Ende voer ewelijc leeven, ewelijc doet.

15

Nu merct u nauwe ende huet u wel:

 

Die tijt es cort, de doet es snel.

 

Want alst comt ane dier stont

 

Dat u ziele lijt den mont,

 

Dan seldi loen na werken ontfaen.

20

Dat weder keeren, dat es ghedaen!

In het hs. op bl. 100b; vermeld bij Mone, Übersicht, p. 308, onder N^r. 490, 7). Mone geeft 24 verzen op, doordien hij een op zich zelf staande rijmspreuk, die verder volgt, medegeteld heeft.

VI

Jhesus in desen stonden
So comt te helpen mi.
Al ben ic besmet met sonden,
Noch hopic te loven di.
Dine ghenade wil mi toe seynden,
O suete Jhesu Crist,
Dat ic dit moet vol eynden,
Want du die sake bist.⁷

Dit es de repeticie:

O Jhesu, zuete minne,

Mijn herte dat maect breyt,

Ende storttet in minen sinne

Dine teghenwoerdicheyt.

7 dit boven op moet dat geëxṗungeerd is.

[p. 312]

 

Och leyder, hoe sal ict beghinnen,

 

Die sin es my soe swaer!

15

Comt te hulpen my minnen,¹⁵

 

Soe wert mijn herte claer.

 

Mijn craecht wilt te breken

 

Ende alle mijn innicheyt,

 

Mijn herte wilt doer steken

20

Met dinre zuetecheyt.

 

O Jhesus suete minne etc.²¹

 

 

 

Ontscluyt minre herten sinne,

 

Och Jhesus comt daer inne.

 

Waer Jhesus comt binnen,

25

Verblijt al thuusghesinde.

 

Wiene hevet, die scluten vaste

 

Ende latene niet ontgaen.²⁷

 

Tot sulken lieven gaeste

 

Maech ons wel wille staen.

30

O Jhesus suete minne etc.

 

 

 

⁺Al in des hemels throne,

 

Of Jhesus daer niet en waere,

 

In gheenre hande doene

 

Soe en woudic woenen daer.

35

Int afgronde vander hellen,

 

Daer woudic liever sijn,

 

Ende met Jhesum daer versellen

 

Ende sien sijn schoen anschijn.

 

O Jhesus zuete minne

 

 

40

Och Jhesus, en wilt niet merren,

 

Maer comt ende haest u zeer.

 

Dijn beyden doet my verwerren⁴²

 

Van binnen in lanc soe meer.

 

Och Jhesus in my scrive

45

Den sueten name dijn,⁴⁵

 

Op dat ic bi u blive,

 

Mijn zuete minnekijn.

 

O Jhesum zuete minne

15 Comt hs.: Cmot

21 vóór jhesus: suete doch doorgehaald.

27 Boven den regel is tusschen latene en niet bijgeschreven: hem, maar naar het mij voorkomt is het woordje onmiddellijk nadat het geschreven was, met den vinger uitgewischt.

+ bl. 103b ‖

42 Het is haast niet uit te maken of er in 't hs. doot of doet staat; de o en e zijn zeer vaak moeilijk te onderscheiden.

45 sueten hs.: suetēn

[p. 313]

 

Nu biddic u allen ghelike,

50

Nu helpt doch dencken my,

 

Oft hier of in hemelrike⁵¹

 

Enich wordt soe suete sy.

 

Jhesus, melc inden monde,

 

Vele bat dan honich smaket.

55

Salijch is hi ter stonde

 

Dien Jhesus int herte waeket.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die scierheit van eertrike,

 

Ende alle der werelt spel,

60

Is Jhesum zeer onghelike,

 

Die der waerheit prueven wil.

 

Wie in Jhesum eene voncke

 

Met rechter herten siet,

 

Alle die werelt sal hem duncken

65

Vele mijn dan wesen niet.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Niement sonder desen name

 

Der hellen mach ontvlien,

 

Want hemel ende eerde te samen

70

Jhesum Cristum moeten ontsien.

 

Die dat pec der hellen sughen

 

Ende met brande sijn ghevest,

 

Die moeten haer knien bughen

 

Als men Jhesum singt oft leest.

75

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Dat die zee al incket ware

 

Ende pennen alle riet,

 

Elc sant een scrivere ware:

 

Die en mochten volscriven niet

80

Den na[e]m in gheenre leye⁸⁰

 

Van Jhesum onsen heere!

 

Och nu laet ons screyen,⁸²

 

Dat wi van Jhesum sijn soe verre.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

85

Want al dat leeft op erde

 

Van Jhesum dat leven ontfaet.

 

Die hemel nae groeter werde

 

Na sinen wille staet.

51 of hs.: af

80 na[e]m hs.: nam

82 laet verbeterd uit lat

[p. 314]

 

Daer es blisscap sonder einde

90

Ende die eweghe paeschedach;

 

Daer singht hi sonder einde

 

Die te vueren te screyen plach.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Aldaer sit Jhesus claere

95

In sinre drievoldicheyt.

 

Alle die hemelsche scaere

 

Hem loef ende ere seyt.

 

Ende dat met groter lusten.

 

Is dat niet wonder plat?

100

Sy en moegen nemme[.]r meer rusten¹⁰⁰

 

Noch loevens werden sat.

 

O Jhesum zuete minne

 

⁺Daer bi Marien schoene,

 

Al metter sonnen ghecleydt,

105

Die mane in groten doene

 

Onder haer voete staet.

 

In haerre cronen blincken

 

Wel .xij. sterren claer.

 

Niement en mach dat voldencken

110

Die vroude die si heeft al daer.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Daer singhen die inghelen choeren,

 

Scherubin ende scheraphijn.

 

Daer maech men wonder horen

115

Van menigher stemmen fijn.

 

Sy spelen die meleudien

 

In soe menigherhande wijs

 

Voer Jhesus ende Marien,

 

Dat niet te denchken en is.

120

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die xxiiij oude schoene

 

Gaen vort met haesten zeer;

 

Sy offeren haere croene

 

Vor Jhesus onsen lieven heer.

125

Sy hebben den rechten trede

 

Vor menich jaer gheleert,

100 nemme[.]r hs.: nemmeer

+ bl. 104a ‖

[p. 315]

 

Sy singhen ende springhen mede,

 

Op dat hi sy gheeert.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

130

Die iiij ewa[ng]elisten¹³⁰

 

Boven goude schone ghecleedt,¹³¹

 

In wonderliker listen

 

Al daer van ghescreven steet,

 

Vervrouden hem soe zeer,^{134, 152}

135

Ende die Baptiste sente Jan,

 

Dat nu noch nemmermeer

 

Gheen man volgronden en can.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Davidt met sinre herpen

140

Die maket soe groete ghescael,

 

Dat steden ende dorpen

 

Dat moeghen hoeren wael.¹⁴²

 

Hy ruert die suete scnaeren¹⁴³

 

Voer Jhesum als hi plaech,

145

Dat hondert dusent jaeren

 

Daer schijnt mer enen dach.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die propheten ende patrierken,

 

Met purperen byssen ghecleyt,

150

Noe metter aercken

 

Inden ringhe mede gheet.

 

Sy verbliden hem sonder beyden

 

Vor Jhesum, haren troest,

 

Die daer inder hellen screyen,

155

Daerse Jhesus [heeft] uut verloest.¹⁵⁵

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die apostelen blincken groene

 

Vele schoenre dan enich samit:

 

Dat meynt haer vroude schoene,

160

Die nemmermeer en wert besmet.

 

Sy maken daer meledia

 

Ende soe suete musica,

130 ewa[ng]elisten hs.: ewadelisten

131 schone: de n op ratuur.

134, 152 hem in het hs. voluit.

142 Vóór hoeren: wael doch doorgehaald.

143 Tusschen die en suete een ratuur, oogenschijnlijk van scn, de eerste letters van 't weldra volgende scnaeren

155 [heeft] niet in het hs.

[p. 316]

 

Dat Jhesus ende Maria

 

Daer gheerne hoeren na.

165

O Jhesum zuete minne

 

 

 

⁺Die riddere ende maertelaeren,

 

Als een rose rooet¹⁶⁷

 

Bloeyen sy in haeren schaeren,

 

Ende driven blijscap groet.

170

Sy spelen in vieregher minnen

 

Vor Jhesum tot alre tijt,

 

Dat alle themelsche ghesinne

 

Daer af is zeer verblijt.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

175

Die heyleghe confessoren

 

Die hebben der vrouden veel;¹⁷⁶

 

Sy blincken in haeren choeren

 

Vele sconre dan blauw fuweel.¹⁷⁸

 

Uut blauwe suldy mercken

180

Haren sachten stadegen moet:

 

In worden ende in werken

 

Sijn si voer Gode groet.¹⁸²

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die ermiten ende monnicken

185

Horen mede in dit getal;

 

P[r]iesteren ende canonnicken¹⁸⁶

 

Die alle singhen wael.

 

Sy dienen so ersamlike

 

Ende singhen Jhesum loef.

190

Alle die sijn in hemelrike¹⁹⁰

 

Vernien hen daer of.¹⁹¹

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die mechden met reinen zeden

 

Die clemmen dan hoechsten grat.

195

Sy gaen na Jhesum treden,

 

Oec waer hi henen gaet.

 

Sy blincken inden throene

 

Soe reine ende claere wit,

+ bl. 104b ‖

167 rooet: aldus in het hs.; de spelling ooe komt in dit en andere Brabantsche handschriften meer voor.

176 der in het hs. voluit.

178 fuweel hs.: fuueel

182 Sijn hs: Sn

186 P[r]iesteren hs.: Piesteren

190 sijn hs.: sn

191 hen in het hs. voluit.

[p. 317]

 

Daer en was nie lelie soe schone,

200

Sy en was daer by besmet.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Die connen jubeleren

 

In soe menigherhande wijs,

 

Singhen ende discanteren,

205

Dat niet te dencken en es.

 

Och wat meleudien

 

Soe hort men in dat choer,

 

Want Jhesus met Marien

 

Die singhen daer selve voer.

210

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Dat ghetaal es sonder maten

 

Die alle singhen claer,

 

Van soe menigherhande staten,

 

Dat niet te scriven en waer.

215

Want si sijn int ghemene

 

Van allen consten gheleert,

 

Maer Jhesus eest alleyne

 

Die dit spel regeert.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

220

Wat mach daer ontbreken,

 

Daer Jhesus al dat gheeft

 

Dat men mach dencken oft spreken,

 

Elc dat gevoelen heeft:

 

Al wonden sy inden gront der hellen,

225

Rechte vort so waren sy daer.

 

Nochtan souden si sonder quellen

 

Daer scouwen Jhesum claer.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

⁺Eelken duncket int ghemeyne

230

Dat Jhesus hem mijnt soe zeere,²³⁰

 

Recht oft hijt waere allene.

 

Och wat es wonders meere!

 

Elc mijnt die vroude claer

 

Die hi inden anderen siet;

235

Oft si sijns selfs waer,

 

Soe es hi daer in verblijdt.

 

O Jhesam zuete minne etc.

+ bl. 105a ‖

230 jhesus hs.: jhesum

[p. 318]

 

Alle dat van beghinne

 

Van Adame comen es,

240

Dat en soude in gheenen sin[n]e²⁴⁰

 

Volscriven [in] gheenre wijs²⁴¹

 

Eenen graet der minster vrouden

 

Die de nederste daer plien.

 

Nochtan en es niement, hi en soude

245

Boven al dit Jhesum sien.

 

O Jhesum zuete minne etc.

 

 

 

Die Jhesum siet allene,

 

Die maech hem spieghelen claer.²⁴⁸

 

Alle dinc int ghemeene

250

Soe roepen sy al daer:

 

‘O lieve zuet[e] Jhesus,²⁵¹

 

Nu sijt ghebenendijt,

 

Sanctus, sanctus, sanctus,

 

Nu ende tot alder tijt!’

255

O Jhesum zuete minne

 

 

 

Nu beghint mijn macht te crencken

 

Mijn herte van minnen bevet,

 

Als ic te gronde wil dencken

 

Hoe Jhesus my hier hevet

260

Met soe wonderliken goede

 

Al na hem selven ghewroecht,

 

Ende met sinen dieren bloede

 

Tot deser vrouden ghecoecht.

 

O Jhesum zuete minne etc.

 

 

265

Alsic dit over doechte,

 

Soe voldic wat in my

 

Van Jhesum, dien ic soechte.

 

My duncket dat hi bi my sy.

 

Dat herte wilt mi ontsincken,

270

Ende en weet waer heenen gaen,

 

Want hi comt ende wilt my schincken

 

Den sueten hemelschen traen.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

My duncket ic hebbe vernomen

275

Wel .M. herten claer;

240 sin[n]e hs.: sine

241 [in] niet in het hs.

248 spieghelen verbeterd uit spieghen: -lē boven op de slot-n bijgeschreven.

251 zuet[e] hs.: suet.

[p. 319]

 

Ic sie te hulpen comen²⁷⁶

 

Wel hondert dusent daer.

 

Wel op ende laet [ons] springhen²⁷⁸

 

Ende Jhesum omme vaen,

280

Ende met allen inghelen singhen

 

Ende die werelt gans versmaen.

 

O Jhesum zuete minne etc.

 

 

 

⁺ Wat selen wy in dese elleinde?

 

Nu laet ons pinen voert.

285

Soe moeghen wi sonder einde

 

Jhesum, dat suete woert,

 

In zueter melodien,

 

Met alle den inghelen schooen,

 

Altoes benedien

290

Al in des hemels throen.

 

O Jhesum zuete minne

 

 

 

O Jhesus met Marien,

 

Nu bidden wy over al:

 

Wilt onse ziele vryen

295

Wanneer sy scheyden sal!

 

Wanneer ons herte sal breken,

 

Soe hulpt ons dan aldus,

 

Dat wy dan met vrouden spreken:²⁹⁸

 

Ghebenedijt soe sy Jhesus! amen.

 

 

 

Die repeticie die salmen segghen op[.]

 

elc vers:

 

 

300

O Jhesum zuete minne,

 

Mijn herte dat maect breyt,³⁰¹

 

Ende storttet in minen sinne

 

Dine suete theghenwordicheyt!

In het hs. op bl. 103a -105b; vermeld bij Mone, Übersicht, p. 155, onder N^r. 166. De waarde en het belang van het in vele opzichten fraaie lied worden in niet geringe mate vergroot, doordien de tekst vergezeld gaat van de muziek, waarvan een

276 sie de i op een ratuur waarvan nog een en ander over is, zóó dat er meer dan sie schijnt te staan.

278 op verbeterd uit en̄; het verkortingsteeken boven de oorspronkelijke n is gebleven - [ons] niet in het hs.

+ bl. 105b ‖

298 Tusschen vrouden en spreken boven den regel bijgeschreven: dan maar weer doorgehaald. Opschrift der repeticie op[.] hs.: opt

301 Mijn hs.:

[p. 320]

facsimile hierbij gevoegd is. Daaraan kan men tevens zien hoe het lied in het handschrift staat: steeds twee verzen op een regel; de aanvangswoorden van de repeticie, van het refrein, zooals we nu zeggen, zijn altijd rood onderstreept; aan 't begin van elke strophe staat een rood rubriceeringsteeken. De herhaling van het opschrift is afkomstig van iemand die, toen de codex verbonden werd, alles wat door het afsnijden dreigde verloren te gaan (en op verschillende plaatsen in het handschrift ook werkelijk verloren ging) bijtijds nog eens overschreef. Vermoedelijk is dat geschied in 1573, in welk jaar het handschrift aan het klooster Galilee te Gent geschonken werd door den rector Jan Stevens, al dient erkend te worden dat het schrift van dien aard is, dat het ook bijna een kwart eeuw vroeger kan geschied zijn.

Het lied, waarvoor de dichter op uitnemende wijze partij heeft getrokken van hetgeen de kerkvaders over de hemelsche vreugden leerden, komt ook voor in hs. II 111 op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, bl. 78a tot 80b. Dit handschrift, 146 mm. hoog bij 111 breed, geschreven op perkament en papier in de eerste jaren der 15^de eeuw, is gevuld met werken van en uittreksels uit kerkvaders in het oorspronkelijk Latijn, en bevat, behalve dit lied, geen ander Nederlandsch dan een paar dicta patrum uit S. Gregorius en S. Bernardus. Blijkens aanteekeningen voor- en achteraan, heeft het behoord tot de boekerij van het klooster Bethleem nabij Leuven. De Brusselsche Bibliotheek kocht het in 1873, voor 28 frank (nog geen 14 gulden), uit de nalatenschap van Serrure¹⁾, die het in 1833 voor 5 frank gekocht had uit de nalatenschap van J.F. van de Velde²⁾, den bekenden bibliothecaris der hoogeschool te Leuven (Serrure zelf heeft op bl. 1b geschreven: Cat. Van de Velde N^r. 15127).

1) Zie den catalogus der auctie-Serrure, onder N^r. 2065. Daar wordt gezegd dat het hs. verscheidene geestelijke gedichten, o.a. het hier uitgegeven lied, bevat; doch dit is onjuist.

2) Zie den catalogus der auctie-J.F. van de Velde, onder N^r. 15127, met bijbehoorende lijst der besteedde prijzen.

[p. 321]

In dit handschrift zijn de verzen van het lied doorloopend achtereen geschreven, met dien verstande dat voor elke strophe een nieuwen regel begonnen werd. Alleen in de twee eerste strophen zijn de verzen door een punt van elkaar gescheiden. Het opschrift ontbreekt. De varianten, welke de tekst van dít handschrift oplevert, worden hierachter medegedeeld.

Ook Mone vermeldt een tweeden tekst van ons lied, met deze woorden: ‘Dasselbe Lied steht in einem Gebetbuch in Duodez, des 14. Jahrh., welches Serrure in Gent besitzt, worin es in fortlaufenden Zeilen geschrieben ist. Diese Hs. gibt bessere Lesarten, z.B. Vers 5 wilt. 10 bereit. 11 stort; aber auch slechtere, V. 7. dat-volbringhen.’

Me dunkt, na het bovenstaande over de inrichting en de lotgevallen van het handschrift, en gelet op de varianten, hoeven we niet langer te twijfelen of het door Mone bedoelde tweede handschrift is hs. Brussel II 111 zelf.

De waarde en het belang van dit lied zijn niet alleen van aesthetischen, maar ook van geschiedkundigen aard: het komt nl. ook voor in het Devoot ende Profitelyck Boecxken door Simon Cock mi 1539 te Antwerpen uitgegeven, onder N^r. 4, maar 1^o met een andere repeticie; 2^o zonder de twaalf eerste strophen; 3^o met eene andere melodie¹⁾. Daardoor wordt een eigenaardig licht geworpen op de geschiedenis van het lied zelf, dat in 't begin der 16^de eeuw, wie weet sedert hoe lang, bekend was in een lezing, waaraan het fraaiste gedeelte ontbrak; en op de samenstelling van het Devoot ende Profitelyck Boecxken: wellicht heeft de verzamelaar tekst en melodie zoo gevonden of gekregen; misschien heeft hij op den tekst de melodie van ‘Solaes wil ic hanteren’ toegepast.

1) Zie de ed. Scheurleer, blz. 21.

[p. 322]

Varianten naar hs. II 111 op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel.

2 Soe coemt te hulpen 5 Dijn gh. wilt mi toeseinden 6 crist in het hs. voluit 7 dat moghe volbringhen 9 suete 10 bereit 11 stort 12 Dijn teghenwoerdicheit De aanwijzing boven de ‘repeticie’ ontbreekt.

13 Ach leider h. salic dit b. 14 is mi 15 Coemt Jhesus leert mi minnen 17 M. cracht wel te b. 18 al mijn innicheit 20 dijnre sueticheit 21 O Jhesu suete

22 Ontsluyt mijnre hertes. 23 daer in 25 Verblijdt al thuysghesin 26 Wien heeft die sluten vast 27 laten 28 Tot selken l. gast 20 Salmen te moete gaen 30 ontbreekt.

31 troene 32 waer 34 Soe woudic 35 afgront 38 s. suete aenschijn 39 O Jhesu

40 Ach Jhesu wilt n.m. 41 Mer coemt e.h. di z. 42 D. beiden d. mi v. 43 soe lanc s.m. 44 mi 46 bi di bl. 47 M. suete m. 48 O Jhesu suete m.

49 al ghelike 50 mi 51 Of h. of in h. 52 Eenich woerd 53 Jhesus smelt inden m. 54 smaect 55 Salich 56 waect 57 O Jhesu suete m.

58 Die cierheit van al eertrike 59 al der werelt 60 Is Jhesu seer ontlike 61 proeven 62 een v. 64 Al die w. 65 Veel min 66 ontbreekt.

69 te ontbreekt. 70 moet ontsien 71 Diet pec 72 bevest 74 of least 75 O Jhesu suete

76 al ent 78 scriver 80 name in gh. leyden 83 van ontbreekt. 84 ontbreekt.

85 eerden 87 in gr. weerden 89 D. is bliscap s. eynde 90 E. eweghe paeschdach 90 D. singt h.s. eynde 92 Die te voren weenen plach 93 O Jhesu

94 clare 95 In sijnre driuewldicheit (sic) 96 Al die h. scare 97 H. lof e. eere seit 98 groeter 100 Si en moghen nemmermeer r. 101 Noch loven worden sat 102 O Jhesu suete

103 scoene 104 sonnen cleet 105 groeten 106 steet 107

[p. 323]

In haer croene 109 N. dat mach v. 110 al ontbr. 111 O Jhesu

112 enghelen 113 Cherubin e. seraphin 114 D. machmen w. hoeren 115 menegher 116 Ende sp. die melodien 117 menegherhander 119 dencken 120 O Jhesu

121 Vier ende twintich oude coene 122 G. voert m.h. seer 123 Ende o. haer c. 124 Vor Jhesum onsen heer 125 Ende houden rechten trede 126 Voer meneghen jare gheleert 127 Si singhen springhen m. 128 Op dat Jhesus sy gh. 129 O Jhesu

130 ewangelisten 131 scone 132 wonderliken lusten 133 Als daer af 134 Verbliden hen (voluit) soe sere 135 sinte 138 O Jhesu

139 David m. sijnre h. 140 Die maect soe groten ghescal 141 stede 142 Moghen hoeren over al 143 Hi roert die suete snaren 144 plach 145 jaren 146 scinen met (sic) enen d. 147 ontbreekt.

148 Propheten e. patriarcken 149 M.p. bisse ghecleet 150 arken 152 Si vervrouden sonder beiden 153 Voer 154 Die neder inder h. screyden (verbeterd uit screyen) 155 heeft uut v. 156 ontbreekt.

158 Veel scoenre d.e. samijt 159 Datmen haer vr. scoene 160 en ontbreekt. 161 Si m.d. melodie 163 marie 164 gherne 165 ontbreekt.

166 Ridders e. mertelaren 167 roese roet 168 Bloyen in haren scaren 169 bliscap 170 Si 171 Voer Jh. tot alle t. 172 alle hemelsche ghes. 173 sere 174 ontbreekt.

175 heyleghen 176 daer vrouden veel 177 Si bl. in haren troen 178 Vele scoenre d. blau flueel 179 Uut blaeu soe suldi merken 180 stadeghen 181 woerden 183 ontbreekt.

184 Heremiten e. moncken 186 Hoeren m. in d. ghet. 186 Priesters e. canoncke 188 Ende dienen soe eersamelike 189 lof 190 Al die 191 Benuwen sich daer af 192 ontbreekt.

193 Die joncfrouwen m. reynen seden 194 clymmen d.h. groet (sic) 195 Ende 197 Si bl. i. troene 198 reyne e. claer wit 199 Daer was nie lilie s. scoene 200 Si en w.d. bi b. 201 ontbreekt.

[p. 324]

202 jubileren 203 menegherh. 205 is 206 melodien 207 hoertmen 210 ontbreekt.

211 D. ghetal is s. mate 213 menegherh. 215 ghemeene 2l7 Mer (in het hs. voluit) Jhesus alleene 218 Die al dit sp. r. 219 ontbreekt.

221 al dit 222 Datmen dencken mach of spr. 223 Eest dat na willen heeft 224 Al w. si int gront d.h. 225 Rechtvoert soe w. si d. 226 Noch souden si s. qu. 228 ontbreekt.

229 Elken dunct int ghemeene 230 Dat Jhesus h. mint soe sere 231 Oft h. waer alleene 232 is 233 mint d.v. clare 234 in anderen 235 sy s.s. ware 236 S. is hi d. in verblijdt 237 ontbreekt.

238 Al dat 239 V. adam c. is 240 Dat soude in gh. sinne 241 V. in gheenre wijs 242 graed 243 Die die n. 244 nochtan es niement 246 ontbreekt.

247 alleene 248 mach spieghelen cl. 249 Alle dinghen ghemeene 250 si 251 suete 252 Nu wes ghebenedijt 254 alre tijt 255 ontbreekt.

257 beeft 259 mi hier heeft 261 Al na h.s. wracht 263 T.d.v. cocht 264 ontbreekt.

265 Als ic d. overdochte 266 S. voeldic dat in mi 267 Want Jhesum d. ic sochte 268 Mi dunct dat bi mi sy 270 Ic en weet w. henen g. 271 Want Jhesus coemt wilt ghedencken 272 Den hemelschen sueten tr. 273 ontbreekt.

274 Mi dunct ic heb vern. 278 ende ontbreekt. 279 Ende Jhesus omvaen 280 E. metten enghelen s. 281 E.d.w. al versmaen 282 ontbreekt.

283 W.s. wi in deser ellende 284 Na (sic) 285 S. moghen wi s. eynde 286 soete 287 sueter 288 M. alden enghelen scoen 289 A. ghebenedien 290 troen 291 ontbreekt.

292 O ontbreekt. 293 wi 294 vrien 295 W. si sceiden s. 297 So helpe o.d.a. 298 D. wi met vr. dan spreken 300-303 met hun opschrift ontbreken.

+ bl. 99a ‖